24/11/2010

Berhemên Serhad Bapir dı Le Monde Diplomatique Kurdi da

Dı hejamara 12 ya rojnameya mehane ya kurdi (Çiriya paşîn 2010), Le Monde Diplomatique Kurdi da, wek hunermendê vê mehê, hejmarek berhemên mın hatın weşandın. Mala xebatkar û rêvebırên vê rojnameyê ava.
Dı nav weşanên kurdi da, ev cara pêşin e ku rojnameyeki bı vi awayeyê berhemên hunermendên Kurd têdıxe nav rûpelên xwe. Ango her hejmara LMD Kurdi bı berhemên hunermendên Kurd xemlandi ye. Rojname her wusa dı derheqê van hunermendan da ji hın malûmatan dıweşine. Ez dıbêm qê, weşandına berhemên huneri, politikaya LMD ên bı zımanê fransi û bı gelek zımanên dın e ji.

28/07/2010

Bıji Kurdıstan, 1993, pênûsa rengin, 29x21 cm.



Kosovo bû dewlet, aqûbet lı serê Kurdıstanê be

Eve zûva ye ku ew iddia û geostratejiya ku dıgot “pışti şerê dınyayê yê dıdoyan û bilhasa pışti niva dehsaliya 70 yan, êdi dewletên dınyayê şiklê xwe sıtandıne û êdi ne dıvê sınor werın guhartın û ne ji dewletên nû werın avakırınê” pûç û betal bûye. Belê pışti avabûn û yekbûna Vietnamê û jı bındestê Fransızan fılıtandına Cezayirê, dı despêka salên 1990 an da Eritre ji jı bındestê Etyopyayê fılıti û bû dewlet. Pışti hılweşandına Bloka Rojhelat an ji bı naveki dın dewletên sosyalist, ya Sovyet û Yugoslavya’yê, êdi bı dehan dewletên dın jı avabûn. Yani ew sistema dınyayê ku dı dema Şerê Sar da hatıbû avakırın êdi hılweşiya.

Gelo Kurd çiqas bala xwe dan van guhertınan û her wusa gelo Kurd pêhısiyan ka berê bayê guhertınan ber bı kijan aliyê va bû û ber bı kijan aliyê va ye? Ev ditın û ramanên mın, zêdetır lı ser Kurdên ku jı perça Kurdıstana bındestê Tırkiyê da ye ne. Yên xwedi parti û teşkilatên çep û komunist, yên ku hê ji bı anagorê vê ideolojiyê dıfıkırın û hereketdıkın. Yani ew tıştê ku ez dıxwazım bêjım ev e: Gelo dema ku ew diwarê şermê ku her du Almanyayan û Berlinê jı hev vedıqetan hılweşiya, em wek Kurd çiqas şabûn û lı ser vê bûyera tarixi sekınin? Yên ku tê bira wan bı pê dızanın ku Kurdên çepgir û komunist vê bûyera diroki wek “destdırêji û xırabiya emperyalizmê“ bınavkırın û wan stêrkan jı bo diktator Honeker û Almanya Rojhılat û paşe ji jı bo diktator Çawusesko û Romanyayê barandın. Yani Kurdan ew diktatoriyeti û perçebûna Almanya’yê dıparastın. Dema ku hal û weziyata Kurdan ev bû, wan çewa dıkarıbû behsa welatê xwe yê ku hatiye perçekırın û behsa wan “diwaran” yani têl û sınorên ku Kurdıstan’ê dıkın en hındık çar perçe, bıkıra û her wusa daxwaza hılweşandına van sınoran û pêkanina yekbûna welatê Kurdan bıkıra? Yani ciddiyeta Kurdan lı kê derê bû? Gelo Kurd ji bı vê politikaya xwe ne xwedi cotpivan û dırû bûn?

Ev cotpivan û dırûbûna hêzên Kurdan jı berê va lı ser wan hebû: Wek nımûne, jı aliyê Amerika’yê va mudaxaleya lı Vietnamê wek mudaxaleyeki emperyalisti dıhatditın, lêbelê jı aliyê Sovyet’ê va mudaxale û işgala lı Afganistan’ê, wek pışgıri û hevkariyeki enternasyonali dıhatditın û bı vi awayê xweziya xwe bı wan Afganan ra dıanin, ku welatê wan jı aliyê dewleteki bı hêz û mezın va hatıbû işgalkırın! Her wusa dı sala 1981a da, dı bın şertên gelek zehmet ên wê demê da, lı Kurdıstanê, belavoka bı zımanê tırki ya lı hımberê hereketa sendiqavanên Solidarity’yê, ya ku Leh Valesa serokatiya wê dıkır, dıhate belavkırın (belavoka hereketa Rızgari’yê) û pışgıri û dılxwazi jı bo “rêhevalê proleterê komunist”, yani diktatorê Polonya’yê Jaruseski dıhate beyankırın!

Çewa ku em pê dızanın, pışti cuntaya leşkeri ya dewleta Tırkan a 1980 yê, ew serok, berpırsiyar û aligırên hereketa milli ya Kurdan xwe sıpart gelek dewletên Awrupaya rojava. Hereketên Kurdan hemû sosyalist û komunist bûn, pıraniya wan dılxwazên dewletên “sistema sosyalist” yani Sovyet û dewletên rojhılata Awrupayê bûn. Yani ew lı dıji dewletên kapitalist bûn. Lêbelê dema ku mecbûr man û jı dewleta Tırkan reviyan, hemû xwe sıpart lı dewletên kapitalist, yani lı wan dewletên kapitalist yên ku wek dıjmın destnişakırıbûn, bûn muhacır û multeci. Her lı wan dewletên kapitalist yên ku lê dıman da, pesnê sosyalizmê dıdan. Demokrasi û liberalizma dewletên kapitalist ditın û kırınên bı vi awayê asê û yasax nedıkır û rêlıbernedıgırt. Kurdên çep û komunist qet lı cewaba vê pırsê negeriyan, ka gelo dewletên sosyalist çima hımbêza xwe jı wan ra venekır?

Ku me vê manzara hanê bı awayeki serobıno bıkıra, wê ev tışt derketa meydanê: Wê dewletên sosyalist, siyasetvanên ku lı hımberê komunizmê dıxwebıtın, dıxwazın sistema komunizmê hılweşinın lı dewletên xwe da qebûlbıkırana û her wusa wê alikari û imkanan bıdana wan! Lê çewa ku em dızanın, dı zındanên dewletên sosyalist da bı dehhezaran gırtiyên siyasi yên jı wan welatan bı xwe hebûn.

Ew tıştê ku ez dıxwazım bêjım ev e: Kurd dema ku mucadele xwe dıkırın, bûn aligırên îdeoloji û sistemên gırti, totaliter û diktator, her wusa tu carê, tu qenci û xêrê jı wan dewletan ji neditın. Kurd nebûn xwedi pusulaki bı vi awayê: Lı her derê û lı her ciyê dıvê ku her mıletê bındest, serbest bıbın, ew bı xwe dı nav serbestiyê da çarenivisa xwe tayin bıkın. Terciha me dıvê dı cıvatên vekıri, yên ku lı lê serbestiya bir, baweri û çapemeniyê û serbestiya avakırına teşkilat û partiyan heye, cıvata pırreng û bı pırdendeng da be.

Ez werım ser despêka nıvisa xwe, dema ku dewletên sosyalist hılweşiyan, Kurdên çepgir lı ser cenazyên van dewletên diktator, stêrkên “çı heyf û mıxabın”ê barandın û sonda berdewamiya mucadeleya çep û komunizmê dan. Aqılê teşkilat û partiyên Kurdan bı vê ideolojiya çep û komunizmê hatıbû avakırın û dagırtın, her wusa 19 sal pışti hılweşandına diwarê Berlinê û 17 sal pışti hılweşandına dewleta Sovyet’ê, hê ji bı vi aqılê hanê hereketdıkın. Dıbe ku nıho, jı berê kêmtır behsa komunizmê dıkın, lêbelê aqılê wan her ew aqılê berê ye. Ka lı wan bınêrın, dema ku bı hereketên jı mıletên dın ra hevkariyê dıkın, dıçın bı yên çep û sosyalist ra dıkın, “mêr, mêran nasdıkın” û rûberê bir û hızra wan a siyasi ji, bı fıkrên çep û komunisti hatiye sênckırın.

Belê do Kosovo serxwebûna xwe ilankır, dıvê haya me jı wan êş û cefayên ku Albanên (Arnawut) Kosova’yê jı destê dewleta diktator Miloşeviç kışand hebe, ev êş û cefa gelek dışıbın yên ku em jı destê dewleta Tırkan dıkşinın. Lêbelê dema ku Alban zulm lı kêmmıleta Sırban (jı % 10 ê nıfusa Kosova’yê ne, dıvê heqê van Sırban hebe, da ku bı Sırbistanê ra bıbın yek) û Mırtıbên Kosovayê dıkın dıvê merıv lı dıj derkebe. Her wusa dıvê ku em Kurd pışgıri bıdın heqê çarenivisiya Kosovayê, ku ew bıxwazın dıvê karıbın ku bı bırayên xwe yên dın ra (Arnawutluk) bıbın yek.

Kurd û Alban dı hın meselan da dışıbın hev: Mıletê Alban dı navbera Arnawutluk (ev dewleta wan bı xwe ye), Kosovo, Makedonia û Sırbistana nıha da hatiye perçekırın. Statuya perça Kurdıstan’a serbest gelek dışıbe statuya Kosovo ya çend sal beriya nıha. Çewa ku dı sala 1991 an da, jı bo parastına Kurdan Hevpeymanan heremeki parasti lı 2/3 yên başurê Kurdıstanê da avakırıbûn, her wusa 9 sal beriya nıha ji bı pêşengiya Amerika, bı mudaxaleya dewletên NATO’yê, Kosovo jı bın zulma Yugoslavya’ya sosyalist hatıbû fılıtandın û gıhiştıbû statuyeki nediyar.

Dıbêjın ku dewletên rojava û yên Ereban pışgıri dıdın serxwebûna Kosovo’yê, Rusya jı tırsa ku ev qewımandın jı bo Çeçenistanê û deverên dın yên federasyona “xwe” bıbe nımûne, dıj vê serxwebûnê derdıkeve. Bê guman her dewlet jı ber hın sedeman pışgıri dıdın vê serxwebûnê, herçi dewletên Ereb ın, ew lı dıj serxwebûna perça Kurdıstana serbest (başur) derdıkevın, lêbelê, jı ber ku pıraniya Kosovoyiyan mısılman nın, destek dıdın vê sexwebûna wan!

Sedem çi dıbın bıla bıbın, heqê tayinkırına çarenivisa mıleteki bındest, dıvê jı bo me, sedemê heri mezın a pışgıriya me be। Em Kurd ji, dı şiverêyên weki wan şiverêyên ku mıletê Kosovo yê tê da derbasbû, em ê derbasbıbın û bıbın mıleteki serbıxwe û xwedi dewlet.
Serhad Bapir, 18ê Sıbata 2008a.

Têbıni:
Ev nıvis berê disa dı bloga mın da hatıbû weşandın. Nıha bı munasebetê ilankırına serxwebûna dewleta Kosovayê, ez vê nıvisê cardi dıweşinım.

09/07/2010

Bindesti, 2001, pênûsên rengin û hibr, 10x10 cm.




Aqılê Me Me Ani Vır 3

Aqılê Me, Me Ani Vır, Dıvê Ku Kurd Wêrek Û Radikal Bın *3

Kurd dıvê dewlemendiya zımanê tırki û her wesa yê zımanê kurdi munaqaşe bıkın.

Em bêjın ku bı sedan, dıbe ku bı hezaran gotınên bı zımanê kurdi dı nav zımanê tırki da hene। Dıvê ev gotın yek bı yek jı aliyê zımanzanên me va werın tespit kırın. Dı vi wari da xebateki Enstituya Kurdi ya Parisê heye û ev xebat dı rojnama "Kurmanci" da çend car hatiye weşandın. Reşo Zilan û Behroz Sucai vê xebata xwe ya hêja bı sernıvisa "Peyvên kurdi-irani dı zımanê ciran de, 1- Dı zımanê tırki de" weşandın û ez bawerım ku hê ji ez rêzenıvis neqediya ye.

Zımanê tırki, çewa ku dı nav çav û aqılê Kurdên ku baweriya wan bı zımanê wan nayê da xwıya dıke dewlemend nine. Dı nav tırki da bı dehhezaran gotınên ku jı zımanên di sıtandıne hene. Em bêjın ku hın gotınên heri bıngehin ji dı zımanê tırki da tune ne û Tırk van gotınan jı ciranên xwe sıtandıne. Wek gotınên agır, diwar, kani, hızkırın, navên pıraniya rengan û bı hezaran gotınên dın. Muqayese kırına zımanên tırki û kurdi dı vi wari da avantajeki baş dıde zımanê kurdi. Muqayeseyên bı vi awayi yên zanyari dê nav xelkê da baweriya bı zımanê kurdi hê xwırttır bıke.

Bê guman gelek tabii û xwezayi ye ku zımanên ciran jı hev gotınan bıdın û bıstinın. Lê belê dı vê rewşa 80 sali a pelçıqandın, asimilasyon û wenda kırına zımanê kurdi da, êdi tu kes nıkare iddia bıke ku danûsıtandınên cirantiyê lı ser bıngehê wekhevi û demokrasiyê dı navbera zımanên kurdi û tirki da çêbûne. Lı bakûrê Kurdıstanê zımanê tırki lı ser me bı zoreki hatiye ferz kırın, zımanê tırki jı bo hêrandın û wenda kırına zımanê kurdi heye, ev tışt lı heremên derdora Enqere, Qonya û hın cıhên di yên ku Kurd xwedicıh ın ji û her wusa lı her bajarê Tırkan ên ku Kurd lê dıjin ji her wusa ye.

Kurdan bı salan bı zımanê tırki siyasetê kırın û hê ji dıkın। Her wusa lı dewleta Tırkan rexnên tûj kırın, gotın ku “dewlêtê zımanê me yasax kıri ye, rê lı pêş zımanê me gırtiye û politikaya asimile kırına Kurdan dajo.” Bê guman ev rastiyeki ye lê ne temamê rastiyê ye, ev nivê rastiyê ye. Nıvê di yê vê rastiyê ji ew e ku Kurd naxwazın lı xwe danın û bıbêjın ku Kurd dı parastın û pêşvebırına zımanê xwe da xwedi xebatên gelek qels ın û her wusa ew bı xwe bê xiret ın. Dı vê meselê da berpırsiyariyeki mezın ya hereketa kurdi heye. Lewra hereketa Kurdi, wan Kurdên ku bı kurdbûna xwe hısiyane temsil dıke, iddia dıke ku jı bo bı destxıstına heqên Kurdan xebatê dıke. Hêz û partiyên Kurdan, lı dıji asimile kırına zımanê kurdi tu car nebûn xwedi bername û insiyatifeki. Mesela zımanê kurdi wek meseleki stratejik, wek mesela man û nemana mıletê Kurd neditın. Dema dest avêtın pırsa zımanê kurdi ji, wek meseleki taktik û ne muhim lê nıhêrtın.

Mesele gelek vekiri ye: Dıbe ku dewleta Tırkan bı salan e ku zımanê me yasax kıribe, ev yasax bûn jı bo weşan, perwerde û bı awayeki resmi karanina zımanê kurdi da bû. Lê parti û teşkilatên illegal ên Kurdan çewa dıkarın riyaetê vê yasax bûnê bıkın? Hereketên kurdi çıma bı zımanê tırki endam û terefdarên xwe perwerde dıkın û rêve dıbın? Parti û rêxıstınên legal, ku jı bo betal kırına van qanunên ne mırovane avanebûbın, nexwe jı bo çı hedefi hatıne avakırın? Gelo ma dı her maleki Kurdan de cendırmeki Tırkan heye ku nehêle dê û bav bı zarûkên xwe ra bı kurdi bıpeyvın?

Zıman şıkıl dıde hızr, raman û ruhê mırovan। Merıv bı kijan zımani bıfıkıre merıv dıbe mensubê wi zımani. Yani bı gotıneki dın, qele û avahiyên ku Kurdbûn û Kurdmayinê dıparêzın bı kevırên zımanê kurdi hatıne avakırınê û Kurd iroj bê ku tu xeman bıxwın, dev jı zımanê xwe berdıdın! Kurd êdi ev zûva ye ku, lı kêleka asimilasyona dewleta Tırkan, wan ji dest bı otoasimilasyonê kırıne.

Dıvê em jı birnekın ku, Kurdbûna bê zımanê kurdi jahriya lı ser bırina Kurdan e.

Kurdbûna bê zımanê kurdi, Kurdbûna bı naveroka xwe ya vala û pûç, Kurdbûna bı sloganan e.
Kurbûna bê zımanê kurdi xewn û daxwaza dıjmınê me ye.

Kampanyayên ku jı bo zımanê kurdi tên çêkırın bê hedef ın û bêy ku berdewam bıkın û bıgıhijın neticeyeki, an ji, bê ku muhasebaya wan were kırın, dı nav bêdengiyê da dıqedın। Dersxaneyên zımanê kurdi ên ku bı def û zırne vebûn û dı nav bêdengi û tamsariyê da hatın gırtın. Pêşberkên edebiyatê, xelatên rojnamegeriyê tên belavkırın, dı hemû van xebatan da pırsa zımanê me yê ku dı bın tehdita wendabûnê da ye, lı pıştguh tê avêtın û hakimiyeta zımanê tırki tê qebûl kırın, zımanê tırki tê xelat û perû kırın.

Kurdên tırkizıman bı rêya iqdidara xwe ya lı ser çapemeniya Kurdan, lı ser dezgehên siyasi yên Kurdi û talim û terbiya gerillayan, zımanê tırki lı ser me ferz dıkın. Anketên ku dı nav gerillayên PKK ê da tên çêkırın nişan dıdın ku, jı ber perwerdeya bı zımanê tırki û siyaseta “Tırkiyeyibûnê”, xusisiyetên sereke yên bir, raman û kesayetiya gerilayan, jı Kurdan zêdetır dışıbın yên mıletê Tırk.

Kurd dıvê wêrek bın, pırsa zımanê xwe jı manewra yên şexsi û siyasi yên yek seroki (Abdullah Öcalan) ra nehêlın। Wi seroki bı xwe, dı mesela zımanê kurdi da wezifa xwe ne ani ci. Wi lı pêş bı sedan rojnamevanên dınyayê, xwe bı zımanê kurdi ne parast. Kurdiya wi ne baş be ji têra wi dıkır, û wek serokeki Kurd, dıviya ew xiret û hızkırına zımanê kurdi pê ra hebûya, da ku dı jiyana xwe yê siyasi da bıbûya xwedi kurdiyeki baş û xwırt. Wi nexwest zulma lı ser zımanê kurdi û bındestbûna vi zımani dı şexsê xwe da ji eşkere bıke û jı bo terefdarên xwe ji bıbe nımûneki baş.

Lı bakûrê Kurdıstanê A।Öcalan û siyaseta wi ew 25 salın ku hukum lı siyaseta Kurdan dıkın, wek hêza mezın a Kurdan mesuliyeta vê siyasetê dı tabloya xırab a zımanê kurdi da gelek mezın e. Her wusa dıvê merıv bı wijdan be, dı mesela zıman da tu fırqeki berbıçav dı navbera PKKê û parti û teşkilatên dın da ji xwıya nake.

PKK muhakkak hêzeki mezın e, lê ev hêz, ne hêzeki mezın yê zımanê kurdi ye। Bı salan çiroka “PKK gel e, gel PPK ye” hate gotın। Hın kes baweriya xwe bı vê slogana totaliter anin, a ku ne dıhışt tu hêzeki dın yê Kurda nefes bıda û bıstanda। Rastiya Kurdan û her wusa rastiya PKK ê dı neynıka zımanê kurdi da qet ne usa ne. Lı bakûrê Kurdıstanê, lı Tırkiyê û her wusa lı Awrupayê ji, Kurd her roj bı sedhezaran rojnamên Tırkan dıkırın û dıxweynın. Ew rojnamên ku lı Kurdan dıjûn kırınê jı xwe ra kırıne karê sereke. Her wusa rojnameyên bı tırki Özgür Gündem û Özgür Politika yên tiroj kêm, bı dehan qat zêdetırê Azadiya Welata kurdi tê fırotın û xwendınê. Kurd wek xelk bûne pepûkên rêzefilmên melo-drama yên bê kalite, yên televizyonên Tırkan. Ev e manzara mıletê Kurd. Tu parti an ji hêzeki serwext û bı aqıl dıvê pesn û xweziya xwe bı vê manzarê neyne.

Parastın û destnişankırına menfaatên Tırkiyê, “Tırkiyeyibûn” û pesnê Atatürkê mimarê bındestkırına Kurdan dayin, dıvê karê me Kurdan nin be। Kurd êdi bı aqılê Tırkan dıfıkırın, ku ne wusa bûya çewa dıkarıbû Aysel Tuğluka “hevseroka” partiya mezın ya legal a Kurdan, DTP yê, ê bıgota “Bakurê Îraqê parçeyek ji Mîsak-i Mîllî ye” DTP lı ser daxwaza A.Öcalan hate avakırınê, her wusa ew şıkıl dıde xebat û siyaseta DTPyê. Û DTP, ev partiya mezın a Kurdan, hemû siyaset û enerjiya xwe jı bo serbest berdana A.Öcalan xerc dıke. Dema ku hêza heri mezın a Kurdan bê pusula bı siyaseta “Tırkiyebûnê” xwe lı ber dılê Tırkan xweş dıke, dema ku parti û hêzên pıçûk ji disa wek a mezın ketıbın govenda zımanê tırki gelo merıv çewa dıkare hêviya sıberoja ronak a zımanê kurdi be. Jı ber van sedeman zıman û kesayetiya Kurdayetiyê bı ber lehiya erazyonê ketıne û ber bı wendabûnê va dıçın. Xwedê gıravi siyasetvan zana ne û reyeki baş û qenc nişanê xelkê xwe dıdın! Yek jı sedemên heri mezın a xesar û bêçaretiya hereketa milli ya Kurdan, bı zımanê tırki siyaset kırın e.

Dema ku hal û ehwalê siyaseta Kurdan wusa be, gelo merıv dıkare jı bo sıberoja zımanê kurdi bı hêvi û geşbini be: Malesef na. Û tıştê heri xırab ji, jı xwe ew e: Çewa ku dı mırınê da hemû mırov weki hevdu ne, her kes wê bımıre, dema ku zımanê me ji bı awayeki gışti dı nav xelkê me da vemıri û mır, kurdiya wan kesên bı rumet û hêja ên ku xweyi lı kurdi derketın û kurdi ya xwe geş û xweş kırın ji wê bımıre. Ma wê bı kê ra bı kurdi bıdın û bıstinın? Em wek mılet, tev rêwiyê eyni keştiyê ne, ku keştiya me dı okyanusa bêbext a gorıstana zımanên mıri da noqi avê bıbe, hıngê, bı tevi yên ku sobali dızanın ji em ê hemû bıxenıqın an ji bıbın pariyên devê semasiyan. Her çıqas rasti ev be ji, ez ji, yek jı wan Kurdan me, yên ku xwe hinê baştır sobeli kırınê dıkın û hewl dıdın ku kesên derdora xwe ji fêr bıkın. Her wusa dêlva keştiyeki xurde û bê pusula, ez ji dıxwazım ku, em wek mılet bı keştiyên baş û tekûz derkebım vê rêwitiya ku dıvê em wek mılet bıkın.

De werın em bı zımanê xwe yê şêrin sıberoja mıletê xwe têxın nav garantiyê û xewn û xeyalên dıjmınên xwe ji, lı wan ra bıkın kabûs। Xwezi bı wê rojê ku wê Kurd xwe jı tesira zımanê tırki bıfılıtinın û bı zımanê xwe rabın û runên û bıdın û bıstinın, wê hıngê siyaseta bı mêji û menfeata kurdi ji lı xwe bıxe û geş bıbe. Heta ku Kurd fêr nebın siyasetê bı zımanê xwe bıkın, bı kurdi rabın û rûnên û bı kurdi xewnan bıbinın, em ê her tım wusa kolê xelkê û stuxwar bıminın.

Ez dıxwazım nıvisa xwe bı hın ditınên dostê mıletê me, cefakêşê derdê me İsmail Beşikçi ra bıqedinım. Ka gelo İ.Beşikçi, dı sala 1992 yan da lı ser pırsgırêka zımanê kurdi çı dıbêje ”॥ Jıber ku çewa ku hewce ye, bala xwe nadıne kurdi, lı Kurdıstana Bakûr kêmasiyekiyek mezın ên tevgerên Kurd û her wusa a PKK ê heye। Belavok bı tırki tên weşandın. Kovar bı tırki tên weşandın. Axaftına û gotûbêjên ku, du Kurd dı navbera xwe da dıkın bı tırki çêdıbe...Ditıneki ku PKK behs dıke heye. Vê ditınê Sekreterê Gışti a PKK Abdullah Öcalan, dı sala 1989 an da, bı hevpeyvina ku bı Rêvebırê Gışti ya Weşanê a kovara “2000 e Doğru” yê, Doğu Perinçek ra kır da, ifade kır. Bı kurtayi wusa tê gotın: Emê heta demeki dın ji, dı karanina (zımanê) tırki da berdewam bın. Dema ku me dewleta xwe avakır, hıngê emê gıraniya xwe bıdın ser kurdi. Her wusa em dıkarın pışti ku em dewleta xwe ava bıkın ji, kar û barên xwe demeki dın ji bı tırki berdewam bıkın...”

Û lı jêrê Beşikçi dıdomine: “Eşkere ye ku bı tırki axaftın ne şoreşgeri, ne enternasyonalizm û ne ji sosyalizme. Em dıkarın viya wek zêdegaviya kolonyalizmê û teslimbûyina lı hımber politikayên asimilasyanê a kolonyalistan bıhesıbinın. Lewra kolonyalist ji, Kurdên bı vi rengi dıxwazın. Kurdên ku bı tırki dıpeyvın, ku hemu pırsgırêken xwe bı tırki behs dıkın û du qurışan bı (zımanê) kurdi nadın...Jı xeyni vana, têkıliyeke xwırt dı navbera zıman û ramanê da, navbera zıman û naveroka ramanê da heye. Ku wun bı tırki bıpeyvın, hıngê wun ê bı tırki bıfıkırın, nexwe wun ê wek Tırkeki bıfıkırın. Wun ê hewl bıdın xwe û dı pırsgırêka kurdi da ji bı tırki bıfıkırın. Ku wun bı kurdi bıaxıvın, hıngê wun ê bı kurdi bıfıkırın, wunê wek Kurdeki bıfıkırın. Dı pırsgırêka Kurdi da gelek muhim e ka merıv wek Tırkeki dıfıkıre an wek Kurdeki dıfıkıre. Pışti demeki ideoloji ya resmi ya Tırk, dıkebe bınê şıûra wi kesê ku bı tırki dıpeyve, qenebi rıtama xwe lı wê derê dıhêle.

Nexwe bı zımanê kurdi mıjulbûn wek xebateki acil dertê meydanê. Gelek kar û barên Kurdan hene, ku nabe ku bavêjın pışt guhên xwe an ji dev jê berdın...Bı kurdi axaftın, bı kurdi nıvisin ji, dıvê dı nav van kar û baran da be... Dı pêvajoya nıha da lı Bakûra Kurdıstanê bı kurdi xwendına Quranê ji şoreşgeri ye, bı kurdi xwendına Mewlidê ji şoreşgeri ye...”
Jı pırtûka İsmail Beşikçi, "Ditınên lı ser PKK ê, Berdêla Serbestiyê", 1992, Weşanên Melsa (Bı zımanê tırki.), rûpelên 81-102.

Serhad Bapir
18/10/2007

* Têbıni: Ev nıvis berê bı sernavê "Aqılê Me Em Anin Vır", wek sê beş, dı malpera Amida Kurd'ê da, hatiye weşandınê:

http://www.amidakurd.com/kevin/modulesb92a.html?name=Niviskar&op=viewarticle&artid=649

Ez nıha ji beşa paşi ya vê nıvisê dı bloga xwe da dıweşinım.

30/06/2010

mırov, 1992, rıji, 40x30 cm.


Aqılê Me Me Ani Vır 2

Aqılê Me, Me Ani Vır, Dıvê Ku Kurd Wêrek Û Radikal Bın *2

Dı warê çapemeniyê da:
Kurd dıvê dev jı çapemeniya bı zımanê tırki berdın.

Tenê bı zımanê kurdi weşan kırın, terciheki siyasi ye û feydeki gelek mezın a zımanê kurdi û herwusa sıberoja zımanê kurdi dı vê tercihê da heye। Dıvê Kurd rê û çareyan bıgerın da ku rê lı ber asimilasyon û oto asimilasyonê bıgrın. Dı vi wari da weşanên Kurdan dıkarın roleki mezın bıleyzın.

-Dıvê hemû bernamên televizyonên Kurdan bı zımanê kurdi bın। Bernamên siyasi yên ku bı Tırkan an ji bı xeribên dın ra tên kırın, tenê bı dublaja kurdi dıvê werın weşandın.

-Dı Tv yên kurdi da dıvê ku tenê klipên muzika kurdi werın weşandın। Jı bo ku Kurd fêri xwendına kurdi bıbın, dıvê dı bınê ekranê da, gotınên her sıtrani bı nıviski were nişandan.

-Dı qenala MMC ê da, ku iroj jı % 90 ê mesaj û sılavên temaşevanan bı tırki dertên, dıvê hemû bı kurdi were nıvisandınê। Dema ku mesajên bı tırki tên şandın, dıvê tenê bı wergera kurdi were weşandın, hıngê ev hedise jı bo wan kesên xwedi mesajan nın wê bıbe dersên fêrbûna zımanê kurdi bı rêya televizyonê.

-Dıvê qenaleki Tv ê xususi jı bo zarokan were avakırın. Heta ku ev qenal were avakırınê, dıvê jı nıha va nivê wextê MMC yê, serê sıbê heta esırki, bı bernamên zarokan were dagırtın. Dıvê butçeya qenala zarokan ku ê were avakırınê jı a Roj Tv kêmtır nin be. Filmên kartûn û filmên jı bo zarokan yên heri nû û aktuel yên cihanê dıvê werın kırin û dıvê dı demeki kın da werın dublaj kırın. Dublajên ku dı Roj Tv da têne kırın, gelek baş û serketi ne. Qenaleki wusa wê zarokan û her wusa mezınan ji, ber bı dınya zımanê kurdi va bıkşine. Ku zarokên iroj bı zımanê kurdi zanıbın, tenê ew çax em dıkarın iddia bıkın ku wek mılet em ê dı sıberojê da ji bıjin.

- Jı ber ku Roj Tv televizyoneki bı xeteki siyasi ye, wek organa partiyeki weşanê dıke û pır dengi û pır rengi tê da tune ye, dıvê studioya Kurdıstan Tv lı Stocholmê were vekırın û Yekitiya nıviskarên Kurd şaxê Swedê û her wusa ronakbir û zımanzanên Kurd yên ku lı Ewrupayê dıjin dıvê bı xwedi insiyatif û bı meaş beşdarê xebatên vê studio yê bıbın.

-Dıvê Kurd televizyon û rojnameyên ne politik yên magazin ên bı zımanê kurdi ava bıkın. Dıvê jı bir nekın ku politikaya heri radikal û kurdewari bı zımanê kurdi weşan kırın e.

Her bûyer, hevpeyvin û ramaneke balkeş dema ku bı zımanê kurdi were weşandın, jı bo gelek kesan dıkare alikariya pêvajoya vegera ser zımanê kurdi bıke। Zıman wek fidanan ne, çewa ku fidan bı avdanê û eşêv kırınê lı xwe dıxın, geş dıbın û şaxan vedıdın, her wusa ji, dema ku bı awayeki gışti bı zımaneki were axaftın, xwendın û nıvisandınê, hıngê wê per û baskên wi zımani neşkên, wê ew zıman lı xwe xe, geş bıbe û jı tehlukeya mırınê bıfılıte.

Heta ku Özgür Gündem û Özgür Politikaya bı zımanê tırki werın weşandınê wê sıberoja ronak a Azadiya Welat a bı zımanê kurdi tune be। Heta ku Dema Nû bı kurdi û tırki were weşandın, xwendevanên ku jı kurdi baştır bı tırki dıkarın bıxweynın, wê beşa kurdi nexweynın.

-Her nıvisa ku bı zımanê tırki ku xitabê Kurdan dıke, dı pratikê da dıbe xençereki, ku zımanê Kurdan pariki di ji dıbıre.

-Wergerandına berhemên edebi yên kurdi lı ser zımanê tırki û her wusa afırandına bı zımanê tırki xızmeta zımanê tırki dıke, zımanê tırki lı ber dılê Kurdan xweş dıke, dıvê ku Kurd dev jı vi kari berdın. Ku bı rasti ji nıviskarên zımanê kurdi dıxwazın berhemên wan bı kurdi were xwendın û hejmara xwendevanên Kurd ji, bere bere zêde bıbe, hıngê dıvê bı sebr, metodik û bı ısrar lı ser nıvisandına kurdi bıminın.Weşanxanên Kurdan dıvê tenê bı weşandına bı berhemên bı zımanê kurdi mıjûl bıbın.

-Dıvê kovara Kurmanci û kovara Wate ya zazaki her sal xelata edebiyata kurdi bı van her du zaravan bıdın. Dıvê Enstitu ê saziyên Kurdan xwe bıdın ber vi bari. Berhemên ku wê werın xelat kırın, dıvê werın wergerandına ser zımanê ingılizi û zımanên dın yên Ewrupi (ne tırki)

İnternet ku sınoran (her wusa jı alikê va, “sınorên” ku işgalkaran lı Kurdıstanê ji danine) jı holê radıke, imkan û sıûdeki mezın dıde mılet û zımanê kurdi। Dinamizma zımanê kurdi dı nav malperên Kurdên bakûrda her ku dıçe geştır dıbe. Her wusa em dıkarın malperên kurdi ên Kurdên perçên di yên welatê xwe, yên ku bı alfaba latini ji bışopinın. Malperên bı kurdi û tırki weşanê dıkın dıvê dev jı zımanê tırki berdın.

Malesef hê ji Kurdên Soran û her wusa hukumeta başûrê Kurdıstanê, dı pırsa qebûlkırına alfabeya kurdiya latini û dı heremen Kurmanciaxêf da perwerdeya bı zaravayê kurmanci, ne xwedi niyeteki pozitif ın। Lı başûr lı hımberê zaravayê Kurmanci, zaravayê Sorani tê ferzkırın। Ew naxwazın bıbinın ku ev bê adeleti ye û her wusa dı nav van şertên zehmet ên nıha da, qedera zaravayê Kurmanciya bakûr, bı statuya zıman a heremên Kurmanci yên başûr va gırêdayi ye û mıfta vê qederê ji qebûlkırına alfaba kurdi ya latini ye. Wan dıkarıbû jı bo zaravayê Zazaki ji gelek imkanan peyda bıkırana.

Kurdên bakûr dıvê hassasiyeta xwe ya jı bo kurmanciya başûr û alfaba kurdi ya latini, bı dengeki gurr, daimi û koordineyi eşkere bıkın.

Dı warê perwerdeyê da:

Dıvê ku Kurd daxwazên xwe yên jı bo perwerdeya bı zımanê kurdi bı awayeki daimi û xwırttır eşkere bıkın. Lêbelê tıştên ku Kurd jı nıha va, dıkarın ew bı xwe bıkın, dıvê bı lez bıkın:

- Dıvê em alfaba kurdi rehettır bıkın, tu qezenc û mane tê da tune ku em eyni işaretê (herfê) 2 car nişan dıkın da ku 2 dengên cuda derinın. Lı ba Tırkan ev sergêji tune ye, çıma dıvê lı ba me hebe? Dıvê “ ı ” û “ i ” be, ne “ i ” û “ î ”.

- Dıvê dê û bavên zarokên Kurdan û xususi ji, jı ber ku zêdetır xwenda ne û zêdetır dı nav siyasetê da ne, bav, beriya razanê her şev kıtêbên çirokên zarokan yên bı kurdi jı zarokên xwe ra bıxweynın. Dıvê ku em kıtêbên zarokan yên kurdi, yên bı resım, rengareng û sıpehi jı bo hediye, jı xwarzi, bırazi û bı awayeki gışti jı pıçûkên xızmên xwe ra bıbın.

- Dıvê em kampanya jı bo gırtına “Yatılı bölge okulları” yê ( Mektebên gırti yên dewletê, yên selexaneyên zıman û şexsiyata Kurdan ) destpêbıkın. Dı nav gundan da dıvê xelk jı bo zırarên van mekteban were şiyarkırın, da ku zarokên xwe neşinın van selexaneyan.

Belediyên ku dı destê Kurdan da ne dıvê ew bı xwe kırêş û hêlinên zarokên vekın û dıvê zımanê van kırêşan bı kurdi be. Her wusa xebatên mina kooperatif, atolye, tiyatro, muzikê û yên bı vi rengi dıvê bı kurdi bên rêvebırın û çêkırın. Lı Kurdıstanê, Tırkiyê û lı Awrupayê, jı bo avakırına mektebên şexsi yên kurdi dıvê ku Kurd lı rê û metodan bıgerın.

Dı warê siyasi da:
- Rutbeyên kadroyên hereketa kurdi ên ku bı xêra zımanê tırki hatine bı destxıstın dıvê werın pışkıvandın û were avêtınê. Ew qadro, dı politikaya asimile kırına zımanê kurdi da hevkarên dewleta Kemalist ın. Bı salana ku em Kurd çerxa zımanê tırki dızvırinın û zımanê xwe dıkujın. Siyaset kırına bı zımanê tırki, dı pratikê da bû pıştpala politikaya asimilekar a dewleta tırki. Dewleta işgalkar jı xwe karê xwe yê sıfti û gemari dıke, lê ew kesên ku xwedêgıravi jı bo heqên Kurdan xebata siyasi dıkın çıma politikaya kurdkuj a asimile kırına zımanê kurdi qebûl dıkın? Çıma dı pratikê da lı hımberê vê politikaya nıjadperest naxebıtın?

Bı vê pratika ku pıraniya Kurdên siyasetvan ên jı bakûra Kurdıstanê dıkın, ku bı tırki dıpeyvın, dıxweynın û dınıvisın, bı vi awayi ku berdewam bıbe, hıhgê dı pêvajoyek ne ewqas dûr da, em Kurd em ê bıbın yek jı "varyantên" gelê Tırk. Heta ku Kurd dev jı zımanê tırki bernedın û bı xwırti xweyi lı zımanê xwe dernekebın, lı bakûra Kurdıstanê wê tu sıberojeke ronak a hereketa milli ya Kurd tunebe, wê nıkarıbe bıbe hereketeki xwedi şexsiyet. Bı zımanê tırki ne Kurdperweri çêdıbe û ne ji merıv Kurd dımine. Bı vi aqıl û siyaseta hanê, çewa ku Laz, Çerkez û gelek mıletên pıçûk dı nav Tırkan da heliyan û wenda bûn, nıha ji Kurd bı lez û bez dıbın yek jı “versiyonên“ mıletê Tırk.

-Heta ku rêvebır, zana, ronakbir û siyasetvanên Kurd xatırê xwe jı zımanê tırki nexwazın, wê halê zımanê kurdi her ev halê kambax û xırab be û wê xırabtır ji bıbe.

-Dıvê merıv her Kurdeki jı bo axaftına bı zımanê kurdi teşwiq bıke û her wusa dıvê ku merıv her Kurdê ku jı bo fêrbûna zımanê xwe nakebe nav tu xebatê, rıswa û rûreş bıke.

- Dıvê zımanê resmi yê her dezgeh, teşkilat û saziyên Kurda bı kurdi be. Dıvê rêveber û endamên her dezge û saziyê Kurdi, baş bı axaftın, xwendın û nıvisandınê zımanê kurdi zanıbe. Jı bo yên ku nızanın, dıvê jı bo wan imkan û wextê fêrbûnê were dayin û pışti dı fêrbûnê da wê bıserkevın, hıngê dıvê bıbın endam, rêveber an ji gerilla. Ku serok, rêvebır û siyasetvanên Kurdan qedr nedın zımanê kurdi wê çaxê xelk çıma wê qedr bıde?

Siyasetvanên Kurd dıvê tenê bı zımanê kurdi xitabê xelkê Kurd bıkın. Meşrubûna axaftına bı zımanê mıleteki jı qanunên dewleta zulımkar bı hêztır e. Kurdên ku jı bo siyasetê gelek bedelên mezıntır dane dıvê jı bedala jı bo zımanê kurdi netırsın. Kurd dıvê bı axaftın, xwendın û nıvisandına kurdi, politikaya asimilasyonê protesto bıkın.

Hevpeyvinên ku wê jı bo çapemeniya Tırka û yên mıletên dın were dayin dıvê tenê bı zımanê kurdi be.

Kurd dıvê dı mehkemên dewleta zulımkar da xwe bı ısrar bı zımanê xwe bıparêzın.
Zındanên dewleta işgalkar dıvê jı bo gırtiyên siyasi yên Kurdan bıbın mektebên fêrbûn û geşkırına zımanê kurdi.

Siyaseta bı kurdi axaftın, xwendın û nıvisandın, xwedi derketın û parastına zımanê kurdi siyaseta heri radikal a kurdi ye. Ev siyaset bıvê nevê wê Kurdan ber bı daxwaza avakırına dewleteki serbıxwe va dıbe. Ki baş lı ser zımanê kurdi bıhızıre, xema bıxwe û xwe bıêşine, wê baş bıbine ku pışti 83 salên jenosida zımanê kurdi, êdi ne mumkun e ku zımanê kurdi lı kêleka zımanê tırki bıji. Pışta zımanê kurdi jı aliyê zımanê tırki va hatiye şıkandın û per û baskên zımanê kurdi hatıne jêkırın. Tenê dema ku lı bakûrê Kurdıstanê Kurd bıbın dewlet û iqtidara zımanê kurdi ava bıkın wê tenê hıngê zımanê kurdi jı tehlûka mırınê bıfılıte û wê bıbe zımaneki hetahetayi. Lê belê ev iqdidara zımanê kurdi, tenê dema ku em kurdiya xwe nıha bıparêzın û geş bıkın mumkun e.

Dı nav xelkê da hebûn û serdestiya zımanê kurdi wê deriyê iqdidara siyasi ya Kurdi veke. Dıvê em jı mesuliyet û barê xwe yê iroj nerevın. Ku em nıkarıbın kurdiya heyi bıparêzın û geştır bıkın, hıngê hemû iddiayên me yên jı bo statuyeki siyasi yên Kurdan û Kurdıstanê wê bê bıngeh bımine. Ku zımanê Kurdi dı nav xelkê da bû zımaneki % 5 û bere bere mır, hıngê her tıştê me ji bı pê ra wê bımıre. Lewra Kurdbûneki bı zımanê tırki jı xwe Kurdbûneki kulek e û wê nıkare tenê nesleki ji ber xwe bıde. Dıvê em jı birnekın, tenê em bı zımanê kurdi dıkarın bı bırayên xwe yên jı perçên dın ên Kurdıstanê ra bıdın û bıstinın û xwe jı yek mıleti bıhesıbinın.

Dı warê cıvati û abori da:
Her Kurdê ku lı ser zımanê xwe da hassas e û bı istiqrar kurdi bıkartine, dıkare wek zembereka sıetê bıxebıte. Çewa ku zemberek hemû çerxên sıetê dıde xebıtandınê, ew Kurd ji, bı dan û sıtendınên xwe, lı der dora xwe dıkare ew Kurdên ku bı kurdi dızanın, lê belê pê napeyvın, bıde hereket kırınê û disa ruh bıde kurdiya wan a sar û tevıziyayi.

-Dıvê em bı zanebûn û ısrar bıbın muşteriyên wan esnafên ku bı kurdi dıdın û dıstinın.

Belediyeyên ku dı destê partiyên Kurdan da ne, dıvê xızmetê bı zımanê kurdi bıdın xelkê her wusa jı bo her karker û memûrê ku wê nû bıgrın û tayin bıkın, dıvê jı wan diplome ya baş zanina zımanê kurdi (axaftın, xwendın û nıvisandın) bıxwazın. Bı vi awayê baş bı kurdi zanin dê dı nav Kurdan da bıbe sedama peyda kırına kar.

Her Kurdek ku dıxwaze lı zımanê xwe vegere, bê guman dıvê jı ciki destpêke. Despêk çewa ku jı bo gelek tıştan, jı bo zımanê me ji dıbe ku zehmet be. Jı bo sıberoja mılet û welatê me dıvê em jı vê despêka piroz netırsın. Jı aliyê di va, ew Kurdên ku jı bakûra Kurdıstanê ne û ku iroj bı kurdi dıxweynın û dınıvisın, %99 ê wan, bı xwe bı xwe vi tışti fêrbûne. Wexta zımanê me geş û zındi be, ew çax, çewa ku Kamuran Bedırxanê nemır gotiye "Mıleteki dil ko zımanê xwe wında nekırıye, wek gırtiyeke ko mıfta zındana xwe bı xwe re hılaniye"। Dıvê her Kurdeki bıbe xwediyê vê mıfta piroz.

Ew kurdên ku zımanê xwe jı bir kırıne, karê wan zehmettır e, kesên wusa bê guman dıvê zêdetır bıxebıtın û hewl bıdın xwe da ku zımanê xwe fêrbıbın। Dema ku merıv bıxwaze hinbûna zımanê kurdi ne zehmet e. Lı vır, lı Awrupa, bı sedan kes jı xelkên van deran, fêri zımanê kurdi bûne. Dıvê em nımuneyên baş yên van kesan derinın pêş.

Jı bo me Kurdan pırsa zımanê me dıvê ku herdem aktuel be. Kurd iroj tenê bı zımanê xwe, wek mıleteki cuda xwıya dıkın. Ol û rengê me û ên mıletên serdest ango Tırk, Farıs û Ereb weki hevdû ne, cudatiya me ya berbıçav tenê zımanê me ye. Ku em dı rastiyê da ji dıxwazın wek mıleteki xweser û cuda bıminın, dıvê ku em zımanê xwe bıparêzın, bı kurdi bıdın û bıstinın û bı kurdi bıxweynın û bınıvisinın. Ku bı rasti ji em politikaya nıjatperesta asimilekar a dewlata Tırkan qebûl nakın, dıvê vê qebûlnekırına xwe, dı pratikê da nişan bıdın. Kurd dema ku dı pratikê da bı kurdi bıdın û bıstinın û bı kurdi bıxweynın û bınıvisinın, ew çax dıkarın ku bêjın " em politikaya asimile kırına zımanê kurdi qebûl nakın û nerazibûn û dıjberiya xwe, vayê bı vi awayi , bı kurdi axaftın û bı kurdi xwendın û nıvisandınê eşkere dıkın"
Hın tıştên ku merıv dı derdora xwe da, bı rıheti dıkare bıke hene. Ez çend nımuneyan bıdım:

Dema ku em 3-4 Kurd lı ciyeki jı xwe ra runıştıne û em jı xwe ra sohbetê dıkın, dema ku yek kes jı me baş bı kurdi nızanıbe, an ji qet nızanıbe, hıngê "jı bo xatırê" wi kesi em tev, dev jı zımanê kurdi berdıdın û dest bı axaftına tırki dıkın. Gelo em çıma vi "xatıri" jı bo zımanê xweyê ku bın tehdida wundabûnê da ye, nakın? Her wusa çıma em dı pratikê da alikariya wi Kurdê ku baş bı zımanê xwe nızane nakın?

Dema ku ew kesên ku bı kurdi dızanın bı hev ra Kurdi bıpeyvin; hıngê wê gohê wi kurdê ku baş bı kurdi nızane ji germ bıbe, sohbeta me jı bo wi wê bıbe "dersa" zımanê kurdi. Her wusa jı ber ku ew bı kurdiya xwe ya kêm nıkarıbû baş beşdarê sohbetê bıke, ewê hındek ber xwe bıkebe û wê bıkebe nav xebata baştır fêrbûna zımanê kurdi. Dıvê merıv vê prensibê lı ba Tırkan û lı ba kesên jı mıletên di ji pêk bine, lı ba wan ji bı Kurdan ra bı kurdi bıpeyve. Dıvê em dostantiya wan kesên ku xwe wek dostê mıletê me nişan dıdın imtihan bıkın, ka gelo çend gotın û cumleyên bı vi zımanê bındest û mazlûm dızanın?

Dema ku merıv jı mecbûri dı malpereki Kurdan da nıvisa keseki bı zımanê tırki dıxweyne, (dıbe ku ev nıvisa nas û dosteki merıv be ji) ku merıv bıxwaze jê ra mesajeki bınivisine, an ji fıkrên xwe lı ser wê meselê bêje, dıvê merıv vi tışti bı zımanê kurdi çêke. Bı vi awayê meriv alikariya wi Kurdi dıke da ku zımanê xwe baştır fêrbıbe. Ew ê jı meraqê rûnê û nıvisa merıv a bı kurdi bıxweyne. Dıvê em jı bir nekın ku, dı warê xwendın û nıvisandına kurdi da her dem hın kes alikaria hın kesên dın kırıne. Dıvê em ji, jı vê xızmeta jı bo zımanê xwe texsir nekın.

Her wusa disa dıvê em ji bir nekın ku çiroka destpêkırına zımanê kurdi a her Kurdeki heye. Her kes dı wexteki da, jı ciyeki va dest bı xwendın û nıvisandına zımanê kurdi kıri ye. Tu tışt ne bı ehlê ilahi çêbû ye û ne ji, jı ber ku ew kes bı aqıltır û jirtır bûne çêbû ye. Her kes jı aliyê xwe va hındek xebıti ye û bı vi awayi qezancê lı zımanê kurdi û lı xwe kıri ye. Dıvê ku merıv dı şexsê xwe da karıbe hımberê vê politikaya kurdkuj mucadele bıke û ne be hevkarê politika ya asimilasyona dewletê.

Serhad Bapir
18/10/2007

* Têbıni: Ev nıvis berê bı sernavê "Aqılê Me Em Anin Vır", wek sê beş, dı malpera Amida Kurd'ê da, hate weşandınê:

http://www.amidakurd.com/kevin/modulesb92a.html?name=Niviskar&op=viewarticle&artid=649

Ez nıha beşa dıduyan ya vê nıvisê dı bloga xwe da dıweşinım.

Aqılê Me Me Ani Vır 1

Aqılê Me, Me Ani Vır, Dıvê Ku Kurd Wêrek Û Radikal Bın *1

Em pê dızanın ku dı derbarê Kurdan da, politikaya asimilasyona zımanê kurdi yek jı politikayên sereke yê dewleta Tırkan e. Yek jı sedemên heri mezın a ısrara dewletê dı politikaya inkar û imha da yê ji, jı xwe dı ser meseleya zıman da ye. Dewleta Tırka nıha êdi berhema xebata xwe ya tahripkar a 80 salan hıldıde: Kurd bı lez û bez dı warê zıman da asimile dıbın û zımanê kurdi ketiye taya mırınê! Yani dewleta koledar dıfıkıre ku vayê zımanê kurdi lı bakûrê Kurdıstanê û lı Tırkiyê dê bımıre, nexwe nıha ez çıma dev jı vê politikaya xwe ya zıman û mıletkuj berdım? Yani dıbê ku, çıma pışti 80 salan nıha ez bı awayeki resmi Kurdan wek mılet nasbıkım û imkan bıdım wan, da ku disa vegerın ser zımanê kurdi? Dewleta Tırka jı xwe bawer e ku pırsa mılet û zımanê kurdi bı vi awayê 10, 20 û 30 salên dın ji bıbe, heta ku zımanê kurdi bı awayê gışti pûç bıke û hıngê wê Kurdên tırkizıman ji bere bere bıke “Tırkoxlitırk”. Bê guman her tışt wê lı gor daxwaz û xewnên dewleta işgalkar nemeşe û her tışt ne dı bın tesir û qontrola wê da ye. Kurd ku bıxwazın dıkarın lı zımanê xwe xweyi derkebın û van xewn û xeyalan lı dewleta zulımkar bıkın kabûs.

Jı ber ku lı bakûrê Kurdıstanê da, dı derbarê daxwaza serbesti, perwerde, xwendın û nıvisandına bı zımanê kurdi, bı siyaseta welatparêziya Kurd va hatiye gırêdan, dıvê mecbûri em behsa vê kategoriya Kurdan bıkın. Lı anagorê neticeyên hılbıjartınên ne demokratik ên ku lı Tırkiyê û lı bakûrê Kurdıstanê dıbın, dı nav temamiya mıletê Kurd da nisbeta wan kesên ku xwedi daxwaza heq û serbestiya mıletê Kurd ın, dıbe ku dı navbera % 20- 25 an da be. Yani jı % 75 ê mıletê Kurd jı ber gelek sedeman hê bı awayeki zelal daxwaza heqê Kurdan nake. Dı vê kategoriyê da beşeki pıçûk êdi eslê xwe inkar dıke û tercih û menfeatê xwe bı aweyê gışti dı Tırkbûnê da dıbine.

Pıraniya hêzên ku behsa heqên Kurdan dıkın, xwe dı yelpaza siyaseta çep da dıbinın. Yani daxwaza heq û serbestiya Kurdan bı fıkr û ideolojiyên komunist, sosyalist û bı awayê gışti bı çepiti, her wusa bı zımanê tırki tê xwestın û eşkere kırın. Kesên liberal, demokrat, muhafazakar û dindar ku pıraniya cıvata Kurdan nın, jı ber ku jı ideolojiyên çep dûr ın û her wusa beşek jı wan ji bı zımanê tırki nızanın, bıvê nevê lı hımber heq û serbestiya Kurdan ji ne hewqa germ ın. Dı vê beşa cıvata Kurdan da, dı van salên paşi da hın lepıtandınên pıçûk xwıya dıkın. Dıvê pırsa zımanê kurdi bıbe pırsa hemû beşên cıvata Kurdi. Ku ev nebe, tenê aliyeki cıvata Kurdan, ew aliyê ku bı salan e ku qûtê xweyê siyasi û ideolojiki jı ımbara zımanê çepê Tırk dıxwe û nıha ku pırani ya wan bûne Kurdên tırkizıman, wê tu cari nıkarıbın barê parastına zımanê kurdi hılgırın ser xwe.

Kurdan lı hımberê dewleta zulımkar û zımanê wê, zımanê kurdi nekır bıngeha doza xwe. Tırk bı zımanê xwe û her wusa ji Kurd bı zımanê xwe ne bûn du ali. Meşrubûna doza Kurdan wek mılet, jı cuda bûna me ya jı mıletê Tırk tê, nişana heri berbıçav a vê cuda bûna me ji tenê zımanê me ye. Ku zımanê me çû, hıngê tu meşrubûna vê dozê ji namine. Ku Kurd bı aweyeki gışti zımanê xwe wenda bıkın, êdi wê tu hêz tune be ku Kurdan disa lı zımanê wan vegerine. Dı dema nıha da, ku Kurd hewqa bedelên mezın jı bo doza xwe dıdın, dema ku jı bo zımanê xwe xemsar û bê alaqe ne, dı sıberojan da, dema ku bı temami wek mılet asimile bıbın (Hebûna çend sed hezar kurdizımanan wê nıkarıbe tesireki xwırt lı hemû Kurdan bıke), êdi qetliamên ku dı avakırına dewleta kemalist da hatıne kırın, wêrankırına bı hezaran gundan, kuştın, gırtın û hovitiya ku lı me kırıne û hê ji dıkın wê bıbe çiroka dema berê û jı bo xatırê vê çiroka dema berê wê Kurd nıkarıbın vegerın lı ser zımanê xwe. Çı bıbe, wê nıha bıbe: Yan erê ye û yan ji nerê ye. Qedera zımanê me dı destê me da ye: Ku em bıvên wê bıji, ku em nevên, wê vemıre û bımre.

Feleketa mezın a ku hatiye serê zımanê kurdi ev e: Pıraniya wan hêz û kesên ku jı bo heq û serbestiya mıletê Kurd ketıne rê, xwedi iddia ne û dıbêjın ku xebatê dıkın dev jı zımanê kurdi berda ne. Ew bı zımanê tırki xwe ifade dıkın, kar û xebatên xwe bı zımanê tırki rêvedıbın. Ew bı dehan sala ne ku dı nav hereketa milli ya kurdi da ne, lê belê ew bı zımanê xwe napeyvın. Tırki vêca bûye zımanê wan, jı ber ku ew bı tırki dıhızırın ew nêzi kultura tırki û dûrê kultura kurdi ne.

Lı kêleka vê kategoriya welatparêzên tırkizıman, kategoriyekê mezın ê Kurdan heye ku ew bı xwe jı ber jiyana gunditıyê, feqirti an ji jiyaneki gırti û muhafazakar, ew bı kurdi dıpeyvın an ji hê hini zımanê tırki ne bû ne. Kesên pir û kal ji dıkebın nav vê kategoriyê.

Nıha pıraniya Kurdên ku jı 20 sali mezıntır ın bı kurdi dızanın, lê belê xeyni wan kesên ku jı ber gelek sedeman hê hini zımanê tırki nebûne, kêm kes bı zanebûn bı zımanê kurdi dıpeyve. ( Dı warê axaftına zımanê kurdi da, xeta Qoser – Şemdinan jı gelek heremên dın çêtır e.) Yani hıjmara wan kesên ku dıbêjın “dewleta Tırka zımanê mın yasax kıri ye û dıxwaze bı mın, bı zarokên mın bıde jıbirkırınê, dıxwaze zımanê mın bıkuje û paşê ji mın bıke Tırk, ev zulm e û ez ji vê zulmê qebûl nakım, ez ê zımanê xwe û her wusa ji Kurdbûna xwe bı zanebûn û rık bıparêzım” gelek kêm e.

Lı bajar û qesebeyên Kurdıstanê da û her wusa lı hın gundan da ji, Kurd bı tırkiyeki wusa dıpeyvın ku nagıhije % 20 ê kapasiteya zanina wan a heyi, ya bı zımanê kurdi. Tırkiya gelek kesan dışıbe weki kesên kêmaqılên Tırk. Her vê çendê ji disa terciha xwe dı zımanê tırki da dıkın. Wan jı xwe ra dı zımanê tırki da modernitiyeke sexte peyda kırıne. Ev tışt jı bo jınan ji wusa ye û dıbe ku hê ji zêdetır be, lewra jına nexwenda an ji kêmxwenda, a ku dı cıvata Kurdan da bındestê mêrê xwe, bav, zarok û xızmê xwe ye, bawer dıke qê, dema ku bı tırki zanıbe û bı tırki xeber bıde wê dı cıvatê da statuya wê baştır bıbe. Xelk wek zımanê gundiyan, ehmeq û nezanan lı zımanê kurdi dınhêrın. Ku qimet û itibara zımanê kurdi lı ba kesên ku dı cıvata Kurdan da bı tesir ın, xwenda û siyasetvan nın hebû ya, hıngê wê xelk ji bı vi çavi lı zımanê xwe nenêrta.

Lı ser zımanê kurdi merıv dıkare behsa teoriya mêzin an ji teraziyekê bıke: Zımanê keseki bı kurdi ye, lê belê lı aliyê dın ê mêzinê da, her ku dıçe gıraniya zımanê tırki zêde dıbe, pışti demeki êdi aliyê zımanê kurdi bılınd dıbe (sıvık xwıya dıke) û bı vi awayi ica serdestiya zımanê tırki jı bo wi kesi destpêdıke. Bı vê serdestiyê ra , êdi zımanê tırki lı ser wi bı temami hukm dıke. Yani berê, ku lı kêleka kurdiya xwe, kêm caran, wexta hewce dıbû bı tırki xeber dıda, lê nıha êdi lı kêleka wê tırkiya kulek, ci jı bo zımanê kurdi namine. Lı ba wi kesi êdi zanina xezineya gotınên kurdi, çirok, serpêhati, gotınên pêşiyan an ji sıtran hewqa muhim xwıya nakın. Dı dema modern da, hın tıştan cara pêşi bı zımanê tırki hinbûye, em bêjın ku, wê tu car nefıkıre êdi sala jı dayikbûna xwe an ji hejmara telefona xwe bı kurdi jı yeki ra bêje.

Nıha ku êdi zımanê tırki wek şêrpençê ketiye nav laşê zımanê kurdi, kurdi dıhêre û dıkuje, dıvê jı vê meselê ra rê û çare yên bı lez werın ditın, lewra ku ev nesilê ku bı kurdi zane lê bı kurdi napeyve, ku lı zımanê xwe venegere, hıngê neslên tên wê yekser jı kurdi bêpar bıminın û bı awayeki gışti wê nıkarıbın jı nû va zımanê kurdi fêr bıbın û kurdi bıkın zımanê sereke yê jiyana xwe.

En hındık ev 20 salın ku hın ronakbir û nıviskarên Kurd, jı me ra behsa felaketa ku dıhat dıkırın. Siyasetvanên Kurdan ên xwedi hêz qet guh nedan wan û her wusa wan bı neteweperesti û bı tıştên beradayi va mıjûbûnê sûcdar kırın. Dı çêbûna vê manzaraya zımanê kurdi da mesuliyeta gelek mezın ên parti û teşkilatên Kurdan heye. Dewleta işgalkar jı xwe karê xwe yê zımankuj û mıletkuj dıke, ew dıjmınê me ye û me jê ne lome ye, lê dı vê hovitiyê da siyasetvanên Kurdan çıqas alikariya dıjmın kırın, dıvê ev were munaqaşekırın û çareyeki jê ra were ditın.

Dı siyaseta zıman da dıvê prensipa me ev be: Bı çı awayi dıbe bıla bıbe dıvê em kurdiya nıha heyi bıparêzın. Jı ber vê yekê, dıvê her kes were teşwiq kırın da ku bı kurdiya dızane bıpeyve, bınıvisine û pê siyasetê bıke. Dı warê nıvisandına kurdi da, jı xwı, dıvê tu kes iddia neke ku kurdiya wi ya heri çêtır û baştır e. Hewcedariya vi tışti ji, jı xwe tune ye. Tu kes jı me bı zımanê me yê zıkmaki neçûye mekteban. Pêşi em hinê xwendın û nıvisandına bı zımanê dewleta işgalkar bûne û paşê bı imkanên xwe, bı xwendın û nıvisandına zımanê kurdi rabûne.

Xebata lı dıji asimilasyonê ne tışteki abstrek e, ev xebat tenê dema dı pratikê da were kırın dıbe xebateki ciddi. Dıvê her Kurdeki dı pırsa zıman da, xwe berpırsiyar bıbine. Dıvê em hemu hêz û dinamikên xwe seferber bıkın, da ku rê lı ber vemırin û mırına zımanê kurdi bıgrın. Lı hımberê dıjmınên me çekê me yê heri gıran zımanê me ye. Dı dema me da şoreşgeriya heri baş ji ev e. Bê guman jı bo bı destxıstına heqên Kurdan, jı bo serbestiya Kurdıstanê dıvê teşkilat û partiyên Kurdan û xebatên politik ji hebın, le dıvê ev parti û rêxıstın bı zımanê kurdi xebatên xwe bıkın.

Siyasetvan û nıviskarên ku bı kurdi dıpeyvın û dınıvisinın dıvê xwe jı komplesên ku jı Tırkan hinbûne bıparêzın. “Standart” kırına zımanê kurdi û ditınên weki “kurdiya xwerû û paqış” jı bo me felaketê tinın. Kurdiya bı gotınên sorani, farısi û yên nûçêkıri dagırti, dı nav xelkê da refleksên zımanê kurdi dıde şıkênandınê, jı ber ku xelk bı van gotınan nızanın, dıbên qê êdi kurdiya wan têra wan nake, da ku xwe ifade bıkın û gavek di ji, jı zımanê kurdi dûr dıkebın. Dıvê hedefa me avakırına eliteki Kurd ku hejmara wan pışti deh salan pır pır wê bıgıhije 20-25 hezar kesi nin be. Ku bı rasti ji em mıleteki lı bakurê welatê xwe da û lı Tırkiyê, ku hejmara wan derdorê 20-25 milyon kesi ne, dıvê em jı bo selameta kurdiya hewqas kesan serê xwe bıêşinın. Ku em karıbın kurdiya heyi dı nav xelkê da bıparêzın, hıngê ev kurdi têra me û sertêra me ji dıke da ku em wek mılet, xwedi zımaneki serbıxwe, jı ciranên xwe cıhê bın û bı vê kurdi ya xwe bıgıhijın hemû mırazên xwe. Dı kurdi da hebûna hın gotınên erebi û farısi jı bo me dıvê nebe problem, jı xwe ew bûne malê zımanê me ji. Heta jı me tê dıvê ku em kurdiya xwe jı gotınên tırki bıparêzın, lê ku em mecbûr bıminın dıvê dı kurdiya xwe da wan gotınan ji bı kar binın.

Parastın û geşkırına zımanê kurdi lı ser pışta her Kurdê welatperwer bar e, dıvê ku em jı vi bari nerevın. Dıvê bı karanina zımanê tırki, em alikariya politikaya dewleta zulımkar nekın, jı bo plan û projeyên wan ên asimile kırına Kurdan nebın kobay. Dema Kurd bı tırki dıpeyvın, serketına politikaya diktator a Tırkan ispat dıkın, dılê dıjmınê xwe şa dıkın. Lê dema bı kurdi dıpeyvın, dıxweynın û dınıvisinın, hıngê iflasa politikaya wendakırına Kurdan û Kurdıstanê a dewleta Tırka eşkere dıkın û wek mılet jı xwe ra sıberojeki ronak garanti dıkın. Tenê dema ku me zımanê xwe parast, hıngê em ê wek mılet, jı hev nekevın,nerızın û wenda nebın.

Her zımaneki lı ser coxrafyaki belav dıbe û tê axaftın. Her xelkê ku xwedi zımaneki ye, cografya zımanê xwe ji bı vi awayi avakıri ye. Ku cografya zımanê kurdi xwıya neke an ji tunebe, êdi hebûna Kurdıstanê nayê tu maneyi. Malesef bakûrê Kurdıstanê dı warê zıman da bere bere dıbe berdewamiya Tırkiyê. Dı mesela parastına zımanê xwe da Kurd pır sıst û her wusa bê daxwaz ın. Ev tışt jı bo Kurdên jı bakûr ku lı Awrupayê dıjin ji wusa ye. Tu xebat û enerjiya Kurdan a bı hêz xuya nake da ku merıv pê bawer bıke ku, ê zımanê kurdi jı vê taya mırınê bıfılıte.

Dıvê ronakbir, siyasetvan û rêveberên teşkilat û saziyên Kurdan yên jı bakûr qerarên wêrek û radiqal bıstinın û bı cıh binın. Kurd ku bı rasti ji dıxwazın wek mıleteki cuda bıjin, zımanê xwe bıparêzın, bıgıhijın serbestiya xwe û sıberoja xwe têxın nav garantiyê, hıngê dıvê ku kêrê lı bırinê bıxın:

Serhad Bapir
18/10/2007

* Têbıni: Ev nıvis berê bı sernavê "Aqılê Me Em Anin Vır", wek sê beş, dı malpera Amida Kurd'ê da, hate weşandınê:

http://www.amidakurd.com/kevin/modulesb92a.html?name=Niviskar&op=viewarticle&artid=649

Ez nıha beşa yekê ya vê nıvisê dı bloga xwe da dıweşinım.

12/05/2010

Siyaseta Bı Zımanê Tırki

Lı perçeya Kurdıstanê ya ku dı bındestê Tırkiyê da ye, siyaset eve jı zûvaye ku xıtimiye, kevnbûye û asêmaye। Siyaseta ku bı salan dı navbera dewletê û PKKê da asê mabû, jı hêz û taqetê ket, nıha êdi nıkare xwe nû bıke û bı persfektifeki serwext û hemdem rê lı ber xwe veke. Bı baweriya mın dıvê ku merıv zêdetır lı ser vê meselê bıfıkıre: Gelo bı çı awayi tevgera bakûrê Kurdıstanê ê bıkarıbe bıbe xwedi asoyeki ronak û geş. Gelo jı ber kijan sedeman zıman û kesayetiya Kurdayetiyê bı ber lehiya erazyonê ketıne û ber bı wendabûnê va dıçın? Dı vi wari da, da ku em heta dereceki rê lı ber vê erazyonê bıgrın çı jı destê me tê, dıvê em çı nekın û dıvê ku em çı bıkın? Em çewa û bı çı awayi dıkarın jı destkeftınên başûrê welatê xwe istifade bıkın? Dıvê em serê xwe lı ser van meselan bıêşinın, dıvê em jı bo van meseleyan û jı bo gelek meselên dın ên wek wan lı cewaban bıgerın.

Bê guman dıvê ku em siyasetê bı zımanê xwe bıkın। Dı warê zıman da dıvê tu car merıv hêviya kurdiyeki bı rêkûpêk û mukemmel nesekıne. Kurdiya ku em jı dê û bavê xwe hinbûne jı xwe têr û sertêra me dıke. Dıvê merıv qet berbayê çend gotınên ku jı erebi û farısi ketıne zımanê me nekebe, jı xwe ew gotın bûne malê zımanê me ji. Bı hezaran gotınên wusa dı zımanê tırki da ji hene, lê belê çewa ku em dıbinın zımanê tırki zımaneki serbıxwe ye û lı xwe dıxe û geş dıbe û tew dıkare stûyê zımanê me ji bışkine. Heta jı me tê dıvê em kurdiya xwe jı gotınên tırki bıparêzın, lê ku merıv mecbûr bımine dıvê ku merıv wan gotınên tırki ji dı kurdiya xwe da bıkarbine. Dıvê ku her kes bı kurdiya ku dızane bınıvisine, bê guman beriya nıvisandınê, wek prensip dıvê ku merıv bı der û dora xwe ra, bı Kurdan ra bı kurdi bıpeyve, bı kurdi bıde û bıstine. Wê hıngê kurdiya merıv ji bıpêşkeve û geşbıbe.

Malpera Rızgariyê her çıqas dı van demên dawi da bala xwe hındek zêdetır dıde ser kurdi ji, disa ji zımanê ku dı malperê da serdest e û hukım dıke zımanê tırki ye. Dıvê malpera Rızgariyê û her wusa her malperê Kurdan xwe jı hukmê zımanê tırki bıfılıtine, rızgar bıke. Kurd dıkarın bı zımanê tırki xitabê xelkê Tırk bıkın, lê belê ev dıvê jı nispeta % 10 a weşanan zêdetır nebe. Nabe ku zımanê ku em pê siyasetê dıkın, pê rudınên û radıbın zımanê tırki be. Dıvê ku Kurd nebın hevkarên siyaseta asimilekar ya dewleta Tırkan। Dıvê ku Kurd jenosita sıpi ya zımanê kurdi qebûl nekın, stuyê xwe lı hımber vê siyaseta kurdkuj xwar nekın। Dıvê ku em bı axaftın, xwendın û nıvisandına zımanê kurdi dı pratikê da siyaseta asimilasyona zımanê kurdi rûreş û mehkum bıkın. Dıvê em jı bir nekın ku, çıqas em zımanê tırki bıkarbinın emê hınde ji zımanê xwe bıkujın. Dı vê rewşa qedexebûyiya zımanê kurdi da “wezifa” zımanê tırki, helandın û hêrandına zımanê kurdiye. Ev têkılıyeke wusa ye ku dı nav Kurdan da geşbûna zımanê tırki tafıl zımanê kurdi ji dıkuje û jı meydanê radıke. Dı nav Kurdan da runıştına zımanê tırki, mırına zımanê kurdi bı xwe ra tine.

Ew kesên ku bı Kurdbûna xwe hısıyane, ew teşkilat û partiyên ku jı bo heqên Kurdan xwedi iddia ne, dıvê dı meselaya zımanê kurdi da ji xwedi qerar û pratikê bın। Ku wusa nin bın, hıngê nexwe ew kes û parti xwe dıxapinın, lı hımber politikaya asimilasyonê nakebın nav tu xebatê û dı pratikê da bı siyaseta asimilasyonê ya dewletê ra hevkariyê dıkın, û dı cıvata Kurdan da dıbın nımuneyên serketına vê politikaya asimilekar ya dewleta dagırker.

Yek jı sedemên heri mezın a têkçûna tevgera milli a Kurdan, bı zımanê tırki siyaset kırın e. Tevgera Kurd bı zımanê siyaseta xwe, dı warê asimilasyona xort û keçên Kurdan da bû hevkar û aligırê dewleta Tırkan. Jı Tırkan çêtır bı tırki axaftınê jı xwe ra kırın huner û pesnê xwe bı vê sosretê anin! Dı nav zeviyên zımanê tırki da xwestın berhemên Kurdbûnê bıçinın, gıhareşa zımanê tırki nehışt ku tu berhemên kurdi dı van zeviyan da şinbıbe, tenê rebenên ku bı zımanê xwe nızanın, yên ku jı bo fêrbûnê nakebın nav tu xebatê û jı zımanê xwe yê nû qayilın şinbûn. Pışti bındest kırına Kurdan û işgal kırına Kurdıstanê, serkeftına heri mezın a dewleta Tırkan asimile kırına Kurdan e. Ev pêvajo her berdewam e û malesef ber bı serketınê va dıçe.

Pışti ku zımanê tırki hınde tehribatên mezın lı ser zıman, nasname û kesayetiya Kurdan da çêkıriye, dıvê ku Kurdên ku bı Kurdbûna xwe hısiyane, teşkilat û partiyên ku jı bo heqên Kurdan dıxebıtın, êdi xatırê xwe jı zımanê tırki bıxwazın. Ki dıkare iddia bıke ku heta nıha me mısqaleki xêrê dı zımanê tırki da ditiye? Bıla zımanê tırki lı Tırkan û yê me ji lı me piroz be. Siyaseta bı zımanê kurdi wê şexsiyet û qedr bıde tevgera Kurdan. Hızr û şuûra milli bê zıman çênabe. Wek mıllet, bı rasti ji ku em naxwazın dı nav Tırkan da bı reheti bıhelın û wenda bıbın, dıvê ku cudati û ferqiyeta me ya heri mezın em derinın pêş. Hem reng û hem ji dinê me û ên Tırkan weki hevdu ne. Cudati û ferqiyeta me ya berbıçav wek mılet, lı ser zımanê me maye. Ku Kurd zımanê xwe bıparêzın hıngê wê cografya zımanê kurdi ji destnişan bıkın. Kurdıstan wê wek welatê mıleteki ku jı Tırkan cuda ye bımine. Dema ku me wek mılet zımanê xwe wenda kır, hıngê dı pêvajoyeke ne ewqas dur û dırêj da em hemû tıştên xwe wendadıkın, hıngê doza mafê Kurdan û Kurdıstanê ji wê pûç û betal bıbe.

Serhad Bapir, 9/10/2005

Têbıni:
Ev nıvis jı bo malpera Rızgari’yê hate nıvisin û her wusa berê dı dı malpera Rızgari'yê da hatiye weşandın।

Hınar û pırtûk, 2000, rengên bı don, 50x70 cm


06/04/2010

Hevpeyvina Dêrsim Oremar bı Serhad Bapir ra

Çava bû ku tu ber bi hunerê we çûy? Ya ku tu ber bi cîhana resiman ve kişand çibû?

Jı pıçûkatiya mın û pê va meyleki mın lı ser hunera resımê hebû, hê dı despêka dıbıstana despêkê da, wek zarokeki mın resımên sıpehi çêdıkır. Her çıqas ku ez dı dersên xwe da gelek jêhati bûm ji, disa ji ez bı çêkırına resıman ra mıjûldıbûm. Dı wê demê da çêkırına resıman wek tışteki beredayi dıhate hesıbandınê. Lê her carê ku mın ê jı xwe ra resımeki çêbıkıra, bıxwebaweri û hiseki serketınê lı ba mın peydadıbû. Ew qabiliyeta ku merıv lı tışteki bınêre û karıbe lı ser kaxıd eyni wi tışti çêbıke û her wusa ji bı rêya resım çêkırına fıkr an ji ramaneki ku dı serê merıv da da heye û merıv karıbe bı pênûs an ji bı boyaxan ruhbıde van ditınên xwe, dı pıçûkatiya mın da wek kareki sıhêrbazi xwıyadıkır û dı vi wari da bıkêrbûna mın xweşi mın dıçû.

Her du kekên mın ji resımên gelek baş çêdıkırın, jı xwe dı despêkê da ez jı ber şopandın û ditına resımên ku wan çêdıkır, bı çêkırına resıman mıjûlbûm. Kekên mın dı çarçoveya dersa resım ya ku hıngê dı mektebên navin da dıhate dayin, jı xwe ra resıman çêdıkırın, lê paşê vê qabiliyeta xwe pêşvanebırın û berdewam nekırın. Tê bira mın, dı dema ku ez hê derdorê 9-10 sali bûm, çend hevalên kekê mın Celadet lı mala me cıviyabûn û lı resımên ku çêkırıbûn dınhêrtın û lı ser van resıman dıpeyviyan, hıngê ez ji, jı xwe bı bawer çûbûm nık wan û mın ji lı fotografê resımeki nıhêrtıbû û bı awayeki baş resımeki çêkırıbû. Hıngê hevaleki kekê mın bı ecêbmayi wusa gotıbû “helalbe jê ra, bırayê te çewa dıkare lı fotografê bınêre û bêy ku lı kaxıdê lı ber xwe bınêre dıkare resıman lı ser kaxıd çêbıke, ev qabiliyet lı ba ..... resami ji hebû”. Navê resamê ku wi behskırıbû dı hışê mın da nema, lê ew gotınên wi yên pesndar dı bira mın da man. Lı ba gelek xwışk û bırayên mın yên jı mın pıçûktır ji qabiliyeta resımçêkırınê heye, bırayeki mın jı ber zordariya dewleta Tırka dev jı akademiya hunerên sıpehi berda û xwışkeki mın ji vê akademiyê qedand û nıha wek mamosteya hunerê dıxebıte.

Dı wê dema ku ez behsa wê dıkım da, mın resıman bı boyaxên erzan yên weki pênûsên reş û rengin, yên bı avê û yên bı pastelên bı don çêdıkır। Jı vê dema hanê tu resımên ku mın çêkıriye nefılıtiye û negıhiştiye dema me, jı xwe zanina parastına resımên bı vi awayi ji ne lı ba dê û bavê mın hebû û ne ji lı ba mın hebû.

Dı wê dema pıçûkati û xortaniya mın da, lı Tetwanê çend resamên Kurd ji hebûn ku resımên ku wan çêdıkır pır bala mın dıkşand. Pıraniya wan resaman akademiya perwerdeyiyê xwendıbûn û wek mamosteyê dıbıstanê dıxebıtin. Wan bı navê “As Reklam” jı xwe ra atolyeyeki vekırıbûn, lı wê derê bı herfên xweşık tabelayên dıkanan çêdıkırın û her wusa ji wan jı xwe ra resıman çêdıkır। Ev xortên he hemû dılxwazên doza Kurdi bûn û dı nav mucadelê da ciyê xwe dıgırtın. Dı zımanê tırki da maneya vê “As”ê, “xweser” an ji “orjinal” e, lê me hemûyan dızanıbû ku ev “As” jı “Anti Sömürgeci” yê, ango “lı Hımberê Kolonyalizmê”ye. Dı camekana atolyê da her dem resımên gund û gundiyên Kurdan û her wusa ji resımê Yılmaz Guney hebûn। Yılmaz Guney hıngê hê nû hatıbû gırtın û ev dılxwaziya Kurdan jı bo Yılmaz Guney jı bo me gelek muhim bû. Ev resımên van hunermendên şoreşger gelek bala mın dıkışand.

Dı vê demê da, xeyni hın salnameyên ku banqên Tırkan dıweşand, ku tê da fotografên resımên hunermendên navdarên cihanê hebûn, imkanên kırin an ji peydakırına kıtêbên lı ser hunera resıman qet tunebûn। Mın bı salan van rûpelên salnameyan lı ba xwe dıparast.

Pışti ku jı ber zulma dewleta Tırkan mın welatê xwe terkkır û ez wek multeciyeki politik hatım Yunanistanê, pışti çend salan, mın jı Enstituya Kurdi ya Parisê bursa xwendınê sıtand û mın dı navbera salên 1987-1992 yan da akademiya hunerên sıpehi da beşa resımê xwend. Her wusa dı navbera salên 2001-2007 an da ji mın beşa grafikê (diploma dıduyan) ya heman zaningehê xwend। Jı sala 1997 an û pê va ez dı dıbıstanên navin û liseyê da dersên resım, diroka hunerê û fotografê dıdım.

Gotinek heye, dibêje Kurd bi giştî hunermendin, kurda di qadên cuda da çiqas karîne ji wi navî xwedî derkevin?

Ez ne dı wê baweriyê da me ku Kurd bı gışti hunermend ın. Dema ku em jı bo mıleteki ku nıfûsa wi jı 40 milyon kesi zêdetır e bıfıkırın, dı hunera nigari an go şêwekariyê da xebat û aktiviteyên Kurdan gelek pıçûk û kêm ın. Ev aktivite nagıhijın sewiya yên mıleteki pêşketi, yên xwedi dewlet û yên bı 2 milyon kesi ji. Tenê ez dıkarım bêjım ku dı ware muzik û sıtranbêjiyê da Kurdên Ermenistanê layıqê vi nave ne, pıraniya wan dıkarın gelek sıpehi sıtranan bêjın. Pışti hılweşandına dewleta Sovyetê, malesef ev Kurdên me ji ketıne nav rewşeki ne baş û beşeki jı wan jı wır çûne.

Astê cihgirtina hunera Girafîkê dinava hunera Kurdî da çava dibînî, mirov dikare bêje kurd xwedî girafîstên baş in?

Dı nav me Kurdan da jı xwe gelek kêm hunermendên nigariyê (resam, grafikçêker û heykeltıraş) hene, vêca kesên ku bı hunera grafikê ra mıjûldıbın hê ji hındıktır ın. Heta nıha mın tenê fotografên çend berhemên grafiki yên Madhat Kakei, Kurday û J. Kurdo û her wusa çend berhemên Awni Sami ditıye, xeyni vanên he haya mın jı tu hunermendên dın tuneye. Dıvê ku jı nav me Kurdan bı sedan grafikçêker derkebın, da ku em karıbın bêjın ku vayê çend jı wana jêhatitır û baştır ın.

Gelo mirov dikare dîrokekê jibo girafika kurdî destnîşan bike?

Nızanım. Mın got, gelek kêm grafikçêkerên Kurd hene. Bê guman her berhemên afırandi jı bo dirokvan û rexnegırên hunerê dıkare bıbe malzeme û pivana xebata dı vi wari da. Dıbe ku çend hunermendên Kurd pır pır eve 30 40 sal bın ku bı hunera grafikê ra mıjûlbûbın. Ez bı xwe jı sala 1988 ê û vır va, lı kêleka hunera resım, bı vê beşa hunera ra ji mıjûldıbım û mın bı sedan grafikan çêkıriye.

Ji kerema xwe, dikarî behsa mêtoda karkirina xwe jibo çêkirina resman bikî?

Ez ê hem behsa mıjar û metodên çêkırına resımên xwe û hem ji yên grafikên xwe bıkım:
Dı hunera resım da ez lı ser kaxıd an ji muşanbeyê, bı materyalên weki boyaxên don, akrilik, yên avê, pastelên bı don, krayon, hıbra çini, pênûsên reş û yên rengin dıxebıtım. Dı resımên mın da mıjarên sereke ji ev ın: Dimen, figur û portreyên mırovan, kompozisyonên “xwezaya mıri” û yên abstrak।

Çewa ku em dızanın, her çıqas dırûvê berhemên grafiki bı yên resımi dıkevın ji, grafik bı tena sere xwe metod û rêbazên dın datine ber xwe। Dı berhemên resım da, her berhem yek lıb heye. Ango yek orjinal e, ku kopya an ji jıbergırtın hebe, hıngê ew dıbe kopyeya berhemeki orjinal û jı xwe vêca tu qimeta wi ji tuneye.

Dı hunera grafikê da hunermend dıvê pêşi lı ser materyaleki (dar an ji texte, metal, linoleum an ji plastik, bleksiglass an ji madeyeki dınê) şıkl an ji resımeki çêke. Paşê bı gelek teknikên jı hev cıhê (bı kolandın û qewartına bı kêr û cûzanan, bı asit û şirêzê an ji bı teknikên dın) dıvê lı ser van materyalan bıxebıte, da ku “mak” an ji qalıbên xwe çêbıke. Ev “mak” an ji “deq”ên grafikan ın। Jı bo her rengi dıvê “mak”eki xususi were çêkırınê. Karê ku heri têrzehmet û demxwar ev merhele ye. Pışti ku ev “mak“ hazırbûn, hıngê hunermend derbasi çapkırına vê makê dıke.

Du metodên sereke yên grafikê hene: Dı yek jı wan da ruyê “mak”ê wek muhreki tê qewartın ango “tema” wek muhreki lı ser rûyê “make” xwıyadıke। Dema ku grafik bı vi awayê bın, hıngê ser rûyê grafikê bı bageraneki pariki hışk yê kaucûk an ji plastik, bı hıbra çapxanê tê bı hıbrkırın û paşê ji ev “mak” a hıbırkıri lı ser rûyê kaxıd tê çapkırınê. Dı metoda di da “tema” ne lı ser rûyê “mak”ê ye, lê wek terkeki an ji qelşeki dı nav rûyê “mak”ê da ye. Hıngê ev terk bı hıbra xalkografia tê dagırtın û paşê ji rûyê “mak”ê bı perçeyên kaxıd xweşık tê paqıjkırınê, hıbr tenê dı nav terkan da dımine. Jı bo çapa grafikên bı vi awayi hewcedariya merıv bı presseki destan û kaxıdên pembûyi heye. Herçi press e, ew jı du bageranên gıran yên hesıni û jı kulaveki pêktê. Bı xêra sistema şıdandına pressê, “mak” û kaxıdê ku wê lı sere grafik were çapkırınê dı bınê vi kulavê he û dı nav her du bageranan da baş tê dewsandın yani têne şıdandınê. Bı xêra vê şıdandınê ew hıbra ku dı nav wan terkan (tema) da mabû derbasê ser rûyê kaxıd dıbe. Ev kaxıdên ku beşek jı pêkhatına wan jı pembûyê hatıne çêkırınê, merıv beriya çapê têdıxe teşteki avê da ku bıfırfıre.

Grafik ne ew “mak“ e, lê ew çapa lı ser rûyê kaxıd e। Çewa ku tê fêhmkırın, hunermend dıkare jı yekê zêdetır grafikan jı vê makê çapbıke, wek nımûne em bêjın ku wê 20 lıban çapbıke; hıngê lı bınê her grafikê wê hejmara çapê bı vi awayê bınivisine: 1/20, 2/20.....20/20. ev her 20 grafikên ku jı eyni “mak“ê hatıne çapkırınê hemû orjinal ın. Hunermend bı xwe heqê vê hıjmara çapa grafika xwe, bı xwe destnişandıke. Grafikeki dema ku tiraja wê mezın be bıhayê wê ji dıkebe û dema ku hejmar pıçûk be hıngê buhatır dıbe. Jı ber van sedeman hunera grafikê wek “ hunereki jı bo gelek kesan“ hatiye bınavkırın. Pışti ku wê hejmara grafikan werın çapkırınê, êdi “ mak „ hatiye “ qefılkırın „ ango êdi heqê hunermend tuneye ku disa jı vê “mak „ a hanê çapbıke û bı vi awayê xwe bıke bêitibar.

Di pirraniya berhemên te da politîzm û protestoyê bi awayekî berçav cîhgirtiye sedema hilbijartina şêwazek wiha çiye? Mirov dikare bêje xebata te ya siyasî weke sedema bingehîna hilbijartina wê şêwazêye?

Belê dı pıraniya berhemên mın ên grafiki da politizm û protesto hene. Ev terciha mın e, ango bı zanebûni ez bı vi awayê dıafrinım, jı xwe hunera grafikê lı seranserê cihanê nımûneyên gelek baş ya “hunera politik „ daye. Lê dı berhemên mın ên resım da ev aliyên politikbûn û protesto gelek kêmtır ın. Her hunermendeki Kurd ne mecbûr e ku hunereki politik bıafrine. Çewa ku dı warên dın yên hunerê, dı edebiyat û muzikê da ji protesto û politizm hene, dıkare dı hunera nigariyê da ji hebın. Pivana sewiya hunerê ne politizm û protesto ye, lê belê estetik bı xwe ye.

Em wek zarokên mıleteki bındest hatıne dınê, wek deyneki jı bo serbesti û berdewamiya mılet û welatê xwe, em ketın nav xebata siyasi। Ev xebata siyasi bıvê nevê wê tesira xwe lı hunerê ji bıke û dıvê bıke ji. Ango ev tıştên ku wek mılet hatine serê me û ku hê ji tên serê me, em nıkarın çewa ku neqewımibın bıhesıbinın, bı aliyên xwe yên pozitif û negatif ev perçeyên jı dirok û hebûna me ne. Têkıliyeki xwırt dı navbera vê hebûna me û hunerê da heye.

Jı aliyê di va têkıliyên dı navbera huner û siyasetê têkıliyên hassas ın û dema ku lı ser himên serbesti, pırreng û pırdengiyê neyêne avakırınê, hıngê dıkare bıbın têkıliyên xwekûj û malwêraniyê. Huner yek jı awayên sereke yê xweifadekırın û derbırinê ye û bı awayeki ferdi tê afırandınê. Dema ku huner dıkebe xızmeta fıkrên ideolojiki an ji rejımên siyasi, hıngê ruhê hunerê ji dımre, dıfetıse û mırardıkebe. Çewa ku mırov jı bo bıjin hewcedariya wan bı hewa û xwarınê heye, her bı vi awayê hewcedariya hunerê bı serbestiyê heye. Lı hın dewletên Awrupayê yên ku 20 salan faşizm lê hukımkır û dı 70 salên “ sosyalizm real“ ya Sovyeta Berê û welatên dın yên komunist da tu hunereki ku merıv karıbe bı dema berê û dema nıha yên van welatan ra muqayese bıke nehate avakırın. Hevsarên xulamtiyê xıstıbûn stuyên hunermendên van welatan, hunera ku hate afırandın ji wek hunereki kole û kulek ma.

Gelo wê şêwazê kariye raya navxweyî û xelkên biyanî ber bixwe we bikşîne û mesaja xwe bigehîne wan?

Hunera ku ez dıafırinım dıbe ku heta dereceyeki gelek kêm bala xelkê me kışandıbe, an ji dıbe ku qet nekışandıbe ji. Heta nıha tu imkanên mın çênebûn da ku bı rêya pêşengehan, lı Kurdıstanê ez hunera xwe nişanê xelkê me bıdım. Xeyni Kıtêpxaneya Kurdi ya Stockholmê, heta nıha tu sazi, enstitu an ji bajarvaniyên ku eve bı salan ın ku dı destê Kurdan da ne, bala xwe nedane hunera ku ez dıafırinım û jı bo danasin û pêkanina pêşengeheki bani mın nekırıne। Em dızanın ku lı başûrê Kurdıstanê ji gelek saziyên hunerê û zaningeh hene, heta nıho jı wır ji bala xwe nedane hunera mın. Jı bo xelkên bıyani ji, pariki zanina mın tenê lı ser welatê ku ez lê dıjim, jı bo Yunanistanê heye. Lı vır kêm kes bın ji, hın kes bala xwe dıdın hunera mın û her wusa ji çend nıviskar, rexnegır û rexnegırên diroki yên hunerê yên Yunan, bı gotınên pesndar lı ser hunera mın nıvisandıne.

Jı aliyê di va dema ku merıv hunermendeki “welateki wenda”, mıleteki paşvamayi û bê dewlet be, hıngê ev kêmasiyên he, wek asteng wê her gav derkebın pêşiya te। Dema ku wek mılet merıv ne xwedi tu statuyan be, hıngê bıvê nevê hunermendên vi welati ji wê sêwi û bê statu bıminın.

Saziyên Kurdan wek şûbeyên partiyan dıxebıtın û tu saziyên me yên kulturi yê milli tune ye. Ku hebûna, hıngê hunera ku hunermendên Kurd dıafrinın, ku gelek hunermendên jêhati û serketi hene, wê bıbûya piştpala lobiya Kurdi, wê mıletên cihanê ne tenê bı rêya şer û pevçûnê, lê bı rêya hunerê ji mıletê Kurd nasbıkırına.

Hunermend bi berhemên xwe dijîn ligor te baştirîn berhema te kîjane?

Ku mebesta pırsa te ya “ hunermend bi berhemên xwe dijîn „ bı hunera xwe pêkanina debara xwe be, hıngê, ez bı hunera xwe najim। Jı bo debara xwe pêkbinım ez wek mamosteyê hunerê dı dıbıstana navin û liseyê da dıxebıtım, û her wusa ji ez yek jı çaran yê mıaşê xwe jı bo kırêya atolyeya xwe û materyalên hunerê xercdıkım, bı vi awayê hunera mın bı xêra karê ku ez debara xwe pêktinım dıji.

Lê ku mebesta pırsa te “ hunermend bi berhemên xwe ra dijîn „ be, ku ez dıbêm qê ev e, rast e ez bı wan ra dıjim û jı nıha va ew bûne bela serê mın, ez nızanım ka ez ê bı van berhemên xwe çı bıkım। Her ku dıçe dı atolya mın da ci lı mın tengtır dıbe. Berhemên ku têne afırandın, ku baş û layıq bın, hıngê dıvê jı aliyê hunerdost, muzexane û galeriyan va werın kırin û werın danasin û pêşkêşkırın. Lı ba me Kurdan ne hunerdost û ne ji galeri û muzexane hene. Her çend rasti ev be ji gelek hunermendên Kurd yên jêhati dı rewşên zehmet da hunera xwe dıafrinın.

Ez nıkarım û nızanım bêjım ka baştırin berhema mın kijane। Hın berhem hene ku, jı ber hın sedeman zêdetır dılê merıv bı wan ra ye. Dıvê rexnegırên hunerê bı xwe lı gor pivanên estetikê lı berhemên hunermendan bınêrın, lêkolin û şıroveyan bıkın.

Mamosta Bapîr we gelek pêşangeh li welat û dervey welat lidarxistine, nêzîkbûn û astê pêşwazî kirina kurdan ji hunera girafîkê çava dibînî?

Heta nıha mın 7 pêşengehên ferdi pêkaniye (6 lı Yunanisatanê û 1 ji lı Swedê), 4 jı wan yên bı berhemên grafikê, 2 bı berhemên resım û 1 ji bı berhemên resım û grafikê bûn। Her wusa ez beşdarê jı 100 i zêdetır pêşengehên komi-grupi bûme. Hemû pêşengehên mın lı dervayê welat da pêkhatıne û heta nıho mın lı Kurdıstanê tu pêşengehan pêkneaniye.

Pêşengeha mın ya grafikan ya ku dı sala 2001 ê da mın lı Swedê pêkanibû bala Kurdên Swedê nekışand, gelek kêm kes beşdarê vekırına pêşengehê bûn û dı rojên dın da ji tenê çend kes hatın û berhemên mın ditın। Dı Kıtêpxaneya Kurdi ya Stockholmê da mın nêzikê 50 grafikên xwe pêşkêşkır ku hemû ji lı ser Kurdan û Kurdıstanê bûn. Ew bı salan bû ku mın grafikan çêdıkır û ew cara pêşi bû derfet jı bo mın derdıket, lı dervayê welat be ji, da ku ez van berhemên xwe nişanê Kurdan bıdım. Bı kêf û hewes mın berhemên xwe bır Swedê, jı xwe tu niyet û xwexapandına mın tunebû jı bo fırotına berheman, lê mın dıgot qê wê nıviskar û ronakbirên Kurd werın berhemên mın bıbinın, çı pak çı xırab wê ditınên xwe yên dı derheqê van berheman da jı mın ra bıbêjın, hewcedariya mın bı ditınên wan hebû. Lê wusa nebû. Dılê mın bı mın şewıti, ez ber xwe ketım û bı dıleki şıkesti vegeriyam Yunanistanê da ku disa lı ser Kurdan çêkırına grafikan bıdominım.

Dı nav van salên dawi da, dı gelek malperên internetê yên Kurdan da resım û grafikên mın hatıne weşandın, her wusa ez carna lı ser zıman, huner û mıjarên dın nıvisan dınıvisım। Jı bo danasina berhemên xwe, berhevkırına nıvisên xwe yên belawela û weşandına nıvisên nû, mın jı xwe ra bı zımanên kurdi, yunani û ingilizi 3 blog’an avakırıye.

Malesef gelek caran Kurdan bêy destura mın berhemên mın jı xwe ra kırıne bergê CD û kıtêban an ji bêy ku navê mın lı bıni bınıvisinın dı weşanên xwe da weşandıne.

Ya rasti, hınde haya Kurdan jı hunera nigariyê tune ye, tenê dema ku hewce dıbinın lı cıheki da wek xeml an ji wek dokumenta optik ya mıjareki, berhemeki dıweşinın, jı ber vê yekê, ne nav, sala afırandınê, teknik û mezınahiya berhemê û ne ji navê hunermend bı xwe bala wan dıkşine.
10/11/2009

Têbıni: Kekê Dêrsim Oremar vê hevpeyvinê jı bo kovara bı navê “Kovar „ê, ku lı başûrê Kurdıstanê tê weşandın, pêkani. Ev hevpeyvin, xeyni Kovar’ê, dı hın malperên kurdi da ji hate weşandınê.

25/02/2010

Narin, 2000, rengên pastel, 100x70 cm.


Jın,1999, rengên bı don, 70x50 cm.


Hunermenda Dengxweş û Kemıli, Rojda

Dema ku cara pêşi mın dengê Rojda’yê sehkır, ez dıbêm qê sıtrana Helimcanê ya Meryemxan’ê dıgot, ew rengê dengê wê û awayê şırova wê geleki tesir lı mın kır. Bı vi awayi êdi dı nav kom û komên jınan da, her dem bala mın zêdetır lı ser Rojdayê bû. Mın meraq dıkır ka çewa dıkare dengeki hınde gurr, xwezayi û rınd, û her wusa qabiliyet û enerjiyeke hınde bı hêz dı keçıkeki bejın kın da hebe. Mın meraq dıkır ka jı kê derê ye, serpêhatiya jiyana wê çewa ye û jı kê hini van sıtranan bûye.

Û dema ku nêzikê çar sal beriya nıha mın jı çapemeniya kurdi sehkır ku vayê Rojda zewıci ye, ez berketım. Ew cara pêşin bû ku ez lı ber zewaca keseki dıketım. Tê bira mın hıngê du xwıngên mın bı mêvandari hatıbûn ba mın û me lı ser Rojdayê, hunera wê û her wusa zewaca wê sohbetê dıkır. Xwışkên mın ecebmayi jı mın pırsi bûn: “ma tu jı aliki va dıbêji ku tu gelek jı deng û hunera Rojdayê hızdıki û aliki di va ji tu lı ber zewaca wê dıkebi, ev çı mesele ye?” Mın ji, jı wan ra behsa cıvata Kurdan kırıbû, ku çewa cıvateki ye ku bı serdestiya mêran hatiye avakırın û hunandın. Mın got ku ez dıtırsım ku Rojda bı zewaca xwe, dı nav mal û zarokan da asê bımine û her wusa mêrê wê ji dı hunera wê da, jı jê ra nebe aligır û pışt. Mın jı wan ra behsa mêrê Kurd kırıbû ku çewa beriya zewacê “nazık” û “nermık”ın û pışti zewacê ji çewa dıbın serdest û bê rehm.

Werhasıl Rojda êdi zewıci bû û ez herdem bı meraq hêviya hewadisên wê mabûm: Gelo lı gel zewacê ji, wê ev keçıka deng xweş û xwedi qabiliyet karıbûya hunera xwe berdewam bıkıra? Dı vê navberê da hın kilipên Rojdayê dı televizyonên kurdi da derketın û paşê mın bıhist ku vayê CD ya xweya ferdi derxısti ye.

Dı dawiya sala 2006 a da jı bo “Festivala Şêwekariya Dıhokê ya 1a”, jı ser bakûrê welatê me ra, ez çûbûm perça Kurdıstana serbest. Dı vegerê da, jı ber berfê ez lı Diyarbekırê asê mam. Fırokexaneya Diyarbekırê hatıbû gırtın, ne dıkarıbû fıroke xwe lê danın û ne ji rabın. Her çıqas maleki me lı Diyarbekırê hebû ji, mın ne dıxwest ez jı bernama xwe derkebım, lewra mın soz dabû xanım û zarokên xwe ku sersalê ez ê lı ba wan bım. Jı mecbûriyê ez bı otobêsê ketım rê. Lı gor salıxan ew çend sal bûn ku berfeki wusa lı Diyarbekırê nebari bû.

Mın bala xwe dayê ku dı nav otobêsê da çend serbazên “paye”bılınd ên leşkerê Tırkên işgalkar ji hene. Ew bı cılên sıwil bûn û dema ku leşgerên xeşim lı ber wan da derbas dıbûn sılav dıdan wan û dı axaftınên xwe da jı wan ra dıgotın “komutanım”. Ew jı vê xitabê acız lı derdora xwe lı rêwiyan dınhêrtın. Tırs û telaş jı rûyê wan xwıya dıkır. Ew ji mecbûr mabûn ku bı otobêsê herın Enqera ya xwe. Werhasıl, dı nav berfê da otobês hêdi hêdi dıçû û derdorê nıvê şevê, jı bo navbereke pıçûk em gıhiştın otogara Sıweregê. Jı bo hewcadariyên xwe, kêm kes jı otobêsê peyabûn. Berfa ku ketıbû vêca qeşa gırtıbû. Dengeki bû sedem da ku ez ji peyabım. Belê dı wê serma û seqama meydana otogarê da, zılameki 20-25 sali lı ber dezgeha xwe ya kaset fırotınê sekıni bû, CD ya nû ya Rojdayê danibû ser û dengê “Xeriba Beyani” bılınd dıbû. Her çıqas niyeta mın ew bû ku lı Stenbolê ez disa herım N.Ç.M. yê û jı wır jı xwe ra CD yên nû bıkırım ji (havina derbasbûyi mın jı xwe ra derdora 30 CD yan kıri bû), nızanım sedema ew tırs û telaşa qumandarên Tırkan bû, yan ji wê manzaraya surrealist a otogara kêm ronahi û xali û ew kasetfıroşê ku jı sermayê her du destên xwe xıstıbû kûrga şalê xwe û xwe kışandıbû ser hev bû, mın çû jı xwe ra CD ya “Sebra Mın” sıtand, kır nav kûrga paltoyê xwe û mın rêwitiya xwe berdewam kır.



Dı vê CD ya xwe da Rojda sıtranên xelki û yên dengbêjên navdar bı dengê xwe yê gurr û lıhevhati bı awayeki modern û ritmik jı me ra şırovedıke. Her wusa du sıtranên ku wê bı xwe gotın û muzika wan çêkıriye ji hene. Hunera Rojdayê jı bo sıberoja muzika kurdi hêvi têdıxe dılê merıv. Xwıya dıke ku pışti tecrubeya derdorê 15 salan ya dı nav komên muzikê da, nıha êdi ew wext hatiye ku Rojda per û baskên xwe veke û bı qabiliyeta xwe ya huneri, ber bı asoya ronak ya muzika kurdi bıfıre. Jı xwe ev lı Rojdayê tê. Kom dıbe ku xwedi roleki bın lê belê huner û her wusa hunera muzikê ji bı ferdên serbıxwe lıxwedıxe û geşdıbe.

Bê guman Rojda xanım baş bı zımanê kurdi dızane. Ew kurmanciya xwe bı awayeki xwezayi (dı şertên işgala Tırkiyê da), jı dê û bavê xwe hinbûye. Ev zanina zımanê kurdi avantajeke baş dıde wê û jı bo wê bûye mıfta vekırına dınyaya muzika kurdi. Jı xwe yên ku ne xwedi wê mıfta piroz bın, ne dıkarın xwe nêzikê sıtranên Meryemxanê û ne ji yên dengbêjên mezın bıkın. Wê jı pıçûkatiya xwe va jı jın û keçên gundê xwe sıtranan sehkıriye bı jın û keçên malê ra sıtranan gotiye.


Bı awayeki ciddi Rojdayê bı “Koma Gulên Xerzan” ra, dest bı sıtranbêjiyê dıke. Ew lı kêleka kekê xwe yê muzikvan Çiya û endamên dın yê komê, sıtranan dıbêje, beşdarê şahi, şev û konseran dıbe û bı navê vê koma xwe CD yan derdıxın.

Ez ne xewzan û ne ji remildar ım, lê belê wek hunermendeki Kurd, lı vır ez dıxwazım tehlûkeki ku lı pêş hunermenda hêja heye, destnişan bıkım. Ev tehlûke lı pêş her hunermendi heye. Partiyên Kurdan hunermendan dıkın koleyên xwe, wan jı bo menfaatên xwe yên hızbi bı kar tinın, wan dıkın teri û dûvıkên xwe. Ew jı hunermendên xwedi şexsiyet û serbıxwe acız ın. Hunermend dıvê serxwebûna xwe lı hımber teşkilat û partiyan bıparêzın. Dıvê ew anagorê qabiliyet û daxwazên xwe jı bo sıberoja hunera xwe, jı xwe ra proje û bernameyan çêkın, bı xwe bawer bın û jı serbestiya xwe tu tawizan nedın. İdeolojiyên hışk, şablonên siyasi hunerê dıkujın û hunermenda ji dı nav çeperan da asê dıkın û wan dıfetısinın. Xeyni van tıştan, bê guman mılet û welatê me hê bındest ın, hunermend dıvê çav û guhê xwe jı rewşa siyasi ra ji negrın. Ev mılet û ev welat çıqas yên serok, pêşmerge, gerilla û siyasetvanan be, en hındık hewqas yên her Kurdi û hunermendên Kurd ji ne.

Dı CD ya Rojda da sıtrana heri zêde tesir lı mın kır sıtrana “Ax Welat“ bû . Nızanım, jı ber ku gotın û muzika vê sıtranê ( Her wusa ya sıtrana “Sebrê” ji) Rojda bı xwe çêkıri ye jı ber vê yekê ye, an ji sedema ku van kêm gotınên vê sıtrana hanê, ku bı awayeki gelek sade û zelal derd, kul û trajediya mılet û welatê me jı me ra dıbêje ye hewqa tesir lı mın kır, ez nızanım. Her wusa muzika van her du sıtranan ji xwırt û lıhevhati ye.

Herçi sıtrana “Wey Dıl” e, dı vır da wêrekti û şarezabûna Rojdayê baş xwıya dıke, lewra dıkare derkebe pêşberi dengê Şakıro yê rehmeti. Rojdayê bı hostatiyeke baş xwe dıde ber vi barê gıran. Ev cara dıdoyan e ku ez leqayê hunermendeki têm ku lı ser dengê hunermendeki ku jı me barkıri ye, bı vi awayê dıxebıte. Ednan Kerimê dengxweş û hêja ji dı dawiya sıtraneki da, bı dengê Tahir Tefiqê nemır ra dıstıre. Lê ya ku Rojdayê kıri, ez dıbêm qê hê ji zehmettır e. Lewra ew wek jın dıkare bı rengê dengê Şakıroyê nemır bıstıre.

Jı aliyê di va, dı jınûva şırovekırına sıtrana “Wey Dıl” da şaşitıyeki ji hatıyekırın: Wek çavkaniya vê sıtranê navê Dengbêj Şakıro hatiye nıvisin û tu malumatên dın lı ser vê sıtrana bı hêz û heybet nehatiye gotın. Dıbe ku yek jı wan kesên ku beriya Rojdayê vê sıtranê bı rengê hêza dengê xwe şırovekıriye û gıhandiye neslên nû Şakıro be, lê belê Şakıro yê rehmeti vê sıtranê çênekıri ye. Her wusa dı CD ya Şakıro ya “ Şahê Dengbêjan Şakıro -“Neminım””da ji tu malumat lı ser çavkaniya vê sıtranê û sıtranên mayin nehatiye nıvisin. Dı CD ya wi ya bı navê “Reben ım Medet” da ji her bı vi awayi tu malumat lı ser sıtranên ku ew dıstrê tune ne. Ev kêmasiyeki mezın a şirketa “Çağdaş Muzik” ê ye.

Ew kesê ku vê sıtrana gurr û bı heybet çêkıri ye, dengbêjê bı navûdeng Evdalê Zeynıkê bı xwe ye. Çewa ku em jı kıtêba Ahmet Arasê hêja hindıbın, navê orjinal ya vê sıtranê “Dêrsım e Xweş Dêrsım e” ye. (Bınêre: Ahmet Aras, Şaırê Kurda yê Efsanevi EVDALÊ ZEYNIKÊ, Weşanên Deng, 1996, İstanbol, rûpelên 86-88 ) Ahmet Aras jı sala 1966 heta 1996, dı nav şertên gelek zehmet da lêkolineki geleki hêja dı derbarê dengbêjê me yê mezın Evdalê Zeynıkê da kıriye. Resamê me yê hêja Arif Sevinç ji, vê kıtêbê bı resımên xwe yên xweşık xemılandiye.


Em jı vê kıtêbê hindıbın ku Evdal vê sıtrana xwe dı sala 1865 a da, dema ku ew tevi Surmeli Memet Paşa û 400 sıwarên wi yên Kurd va, jı bo herın şerê Xozanê dı nav Dêrsimê ra derbas dıbın, derdıxe. Surmeli Memet Paşa û sıwarên wi lı ser daxwaza dewleta Osmaniya dıçın Xozana Edeneyê jı bo beşdarê şerê lı dıj Turkmenan bıbın. Jı bo vi şeri, dewleta Osmaniya jı gelek deveran hêz û leşkeran berhevkıriye.

Dı derbarê vê sıtranê da, neviyê Evdalê Zeynıkê, Emerê Zeynıkê dı 65 saliya xwe da, dı sala 1966 a da jı nıviskar Ahmet Aras ra wusa dıbêje: «...Mın kalkê xwe dit û kılam û meqamên xwe jı wi hıldan, kalkê mın sal û niveki, du salan berya şer wefat kır. (Şerê dunyayê 1) Ez wê çaxê dozde- sêzde sali bûm. Ew dengbêjên me yên Serhedê bı pırani lı gor qaide û meqamên wi dıstrên...Wexta ku kalkê mın wefat kır kalkê mın sed û deh sali bû...Wexta ku Surmeli Memed Paşa dıçe Xozanê, kalkê mın ji bı xwe ra dıbe. Ew ne tenê dengbêjê Memed Paşa bûye, rispi wi bûye ji. Rêya wan dı Dêrsımê ra derbas dıbe. Dêrsım jı wê çaxê lı ber dewletê dı halê asêbûnê da bûye. Şayişan dıkın ku xelkê Dêrsımê tışteki bı wan bıke.
Lê tıştek nabe, ew bı selameti derbas dıbın dıçın. Tebieta Dêrsım a hov û har tesireke mezın lı kalıkê mın dıke. Kalkê mın lı ser Dêrsım û bedewên Dêrsım, kılama “Dêrsım e, xweş Dêrsım e” derdıxe. Ewi jı wê kılama xwe pır hez dıkır.»
Rûpala 170,ya kıtêba navbıhuri.


“Evdalê Zeynê”, 1997, hıbırpastel, 25x 13,5 cm.

Lı Xozanê da, dı navbera hêzên Surmeli Mehmed Paşa û Turkmenên ku lı hımber dewleta Osmani serihıldane tu şer çênabe. Lê belê pışti şer lı Xozanê, dı nav şervanên Surmeli Mehmed Paşa da nexweşiya kolerayê peyda dıbe û jı 400 sıwarên Mehmed Paşa, tenê 40-50 kes jı vê nexweşiyê dıfılıtın û paşta tên herema Kela Elajgırê ya Serhedê. Evdalê Zeynıkê ji yek jı wan kesên fılıti ye. Lı ser vê trajediya sıwarên Surmeli Mehmed Paşa, Evdalê Zeynıkê kılama “Wey Xozanê” derdıxe.

Sıtrana “Dêrsım e, xweş Dêrsım e” û ya “Wey Xozanê” du sıtran nın ku Evdal heri zêde qedır dıde wan û jı wan hızdıke. Neviyê Evdal, Emerê Zeynıkê wusa berdewam dıke: «... Mırına kalkê mın baş tê bira mın, ez wê çaxê dozde sali bûm.
« Kalkê mın nexweş bû, dı nav ci da bû. Wexta ku nexweşiya wi gıran bû, bavê mın jê ra got: “Ez herım gazi melle kım, bıla bê lı ser te bıxûne!”
Ewi destê xwe bılınd kır dot: “Na, na, gazi melle neke! Emelê merıv ku baş nebe, melle jı merıv ra çı bıke...Ez insaneki muxlısım, mın bı tu qulê Xudê ra xırabi nekıriye. Bı izna xudê ezê bı rûyeki sıpi herım hızûra wi.”

Pey ra jı me ra işmar kır, got: “Guh bıdne mın, ezê tışteki jı we ra bêjım.”
Bı desteki xwe va destê bavê mın gırt, bı destê dınê va ji destê mın gırt û weha got: “Du kılamên mın yên emegdar henın, kılama Xozanê û ya Dêrsım. Pışti mırına mın tu were kılamên mın bên jıbirkırın., lê ez dıxwazım ku ev herdu kılamên mın neyên jıbirkırın. Hemi hun wan kılaman jı xwe dızanın, ezê nıha wana kelime-kelime jı we ra bêjım, hun ji lı pey mın ducar kın, wana rınd jıber kın!”

Pey ra wi dest pê kır, bı dengeki nımız va sıtra. Wi pırsên kılaman sê car, çar cara got, bı me da gotın. Dema ku wi gotına kılamên xwe xılas kır, dengê xwe bıri, bı dılgeşi lı me nıhêri, pey ra serê wi kete ser balgi û teslim bû.»

Rûpala 175 a, ya kıtêba navbıhuri.

Nıviskar Ahmet Aras dı vê kıtêba xwe da bı tevi dehan sıtranên Evdalê Zeynıkê, orjinala sıtrana “Dêrsım e, xweş Dêrsım e” ji nıvisandiye û dı jêrenota xwe da ji wusa dıbêje “ Ev kılam bı sıtrana Emerê Zeynıkê (Nebyê Evdalê Zeynıkê) û Şakırê Bedih (Şakro) e.

Lı gor baweriya mın, dıvê dı çapên pêş ya vê CD ya Rojda da ev xeleti were sererast kırın û were eşkere kırın ku gotın û muzika vê sıtrana delal jı aliyê dengbêjê me yê nemır Evdalê Zeynıkê va hatiye çêkırınê. Her wusa dıvê ev sıtran ne bı navê “Wey Dıl”, lê belê bı navê xwe yê orjinal “Dêrsım e, xweş Dêrsım e” were bınavkırın. Ev deyn û bareki lı ser stuyê me hemûyan e.

“Evdalê Zeynê”, 1999, hıbır, 15x15 cm.

Jı aliyê di va, dı CD ya xwe da Rojda sıtraneki niv tırki û nıv kurdi (ya ku berê Eyşe Şanê ji gotıye) ji şırove dıke. Eyşe Şana rehmeti vê sıtranê dı salên 1960-1970 yan da gotiye. Her çıqas qedrê Eyşe Şanê lı ser serê mın heye û ew lı ber dılê mın her şêrin be ji, disa ji kêfa mın bı sıtranên niv kurdi û niv tırki ra nayê. Bê guman lı bakûrê Kurdıstanê û zêdetır ji lı heremên Diyarbekır û Ruhayê da hê jı despêka sedsala 20 a da sıtranên bı vi rengi hebûne. Pışti salên 1950 yan dema ku êdi plak derdıketın, hın hunermendên ku bı eslê xwe Kurd ın sıtranên bı vi awayî ji gotıne. Dıvê merıv anagorê şertên wê demê van hunermendan temaşe bıke: Jı aliki va qedexe ya lı ser zıman û muzika kurdi û jı aliyê di va ji hunermendên Kurd yên aktif ku dı nav xelkê da bı kurdi dıstrên. Sıtranên niv kurdi û niv tırki dıbe ku xebateki be jı bo sınorên yasaxa lı ser muzika kurdi sıstbıke, da ku muzika kurdi bı vi awayi were qebûlkırın, be. Ez hê pê nızanım ka gelo ev kategoriya muzika kurdi, jı aliyê Kurdan va hatiye şopandın û lêkolin an na? Gelo jı ber kijan sedemên milli, kulturi, sosyolojik û ekonomiki sıtranên bı vi rengi derketıne?

Jı aliyê di va sıtranên bı vi awayi dı demeki da derketın û hatın gotın ku rewşa zımanê kurdi bı awayeki dın bû. Her çıqas politikaya qedexekırın û asimilasyona zımanê kurdi hebû ji, dewletê fêkiyên vê politika xwe ya zımankuj hê ne sıtandıbû. Tunebûna sistemeki xwırt ya “perwerde” kırınê, tunebûna teknolojiya ragıhandınê, cıvata Kurd ya gırti ya gundan û hın sedemên dın, hıngê rê lı ber politikaya asimilekırına zımanê kurdi xweşnekırın. Heta nava salên 1970 yi ji, dı nav bajar û qesebeyên Kurdıstanê da, dı nav xelkê da zımanê serdest zımanê kurdi bû. Lı gundan kes bı tırki nızanıbû. Yani bı gotıneki dın hıngê rewşa zımanê kurdi jı nıha qat bı qat baştır bû.

Nıha malesef zımanê kurdi ketiye taya mırınê. Jı Kurdên ku hê bı Kurdbûna xwe nehesiyane û jı bo heq û serbestiya Kurdan ku ne xwedi tu daxwaz ın bıgre, heta Kurdên welatperwer ên ku bı salan ne, jı bo heq û serbestiya Kurdan dı nav xebat û mucadelê da ne û jı ber vê yekê ji geleki êş û cefa kışandıne, bı awayê gışti Kurd qimetê nadın zımanê xwe. Ku merıv hın istisnayan dane ali ki, lı bakûrê Kurdıstanê û lı Tırkiyê, tenê ew Kurdên ku jı ber gelek sedeman hê fêri zımanê tırki nebû ne, bı kurdi dıpeyvın. Malesef welatparêz û şoreşgerên me nebûn zımanhız û zımanparêz. Ew bı zımanê xwe yê tırki bûn pıştpal û aligırên politikaya hêrandın û tunekırına zımanê kurdi.

Bı gor baweriya mın dı vê dema nazik da hunermendên Kurd dıvê sıtranên bı vi awayi yên ku bı kurdi û bı tırki ne, nesıtrên. Heqê tu kesi tune ye ku tınazê xwe bı me bıke û jı me ra bêje ku “mıletê Kurd û mıletê Tırk bırayê hevdu ne”. Mıletê Tırk pışgırê dewleta xwe ya işgalkar e. Mıletê Kurd bındest e û mıletê Tırk ji bı aweyeki gışti alikari dıde dewleta xwe, da ku Kurdan dı rewşa bındestbûnê da bıparêzın, wan asimilebıkın û wan bıkın Tırkoxlitırk. Jı bo mıletê Tırk rûreşiya mezın ew e ku vê zulma ku dewleta wan lı me dıke, qebûl dıkın û normal dıbinın. Rola zımanê tırki jı bo me Kurdan hêrandın û wendakırına zımanê me ye. Dewletê her xwestiye û dıxwaze bı rêya ferzkırına zımanê tırki lı ser me, zımanê kurdi bıhêre û bıkuje û bı vi awayi Kurdan jı zıman û kultura wan bı dûr bıxe. Kurd dıvê dı warê zımanê xwe da bı ısrar bın û tu tavizê nedın zımankujan.

Zımanê kurdi bındest e û per û baskên wê şıkesti ne. Tu car diyalogeki lı ser himên wekhevi û edaletê dı navbera zımanê kurdi û zımanê tırki da çênebû ye. Sınorên dı navbera zıman û muzika kurdi û tırki da çıqas zelal bın, jı bo me hınde baş e, lewra sınorên şoli û muxlaq Kurdan ber bı zıman û kultura Tırkan va dıkşine.

Rojda ya delal, mala te ava ku tu bı dengê xwe yê xweş û bı qabiliyet û hunera xwe, hızkırına me ya jı bo zıman û kultura me hê ji xwırttır dıki û hêz dıdi me. Her wusa mala kekê te hunermend Çiya ava, ku te ber bı cihana hunera kurdi va kışand û rê lı ber te vekır. Û disa her wusa mala hevserê te hunermend Alettin Aykoç ji ava ku bûye pıştgır û aligırê vê doza piroz ku tu pê rabûyi. Mala we her dem ava û wun her hebın.

Serhad Bapir

28 ê Tebaxa 2007 a.

Têbıni: Ev nıvis cara pêşi dı malpera rızgari'yê da û paşê ji lı Dıhokê dı kovara Nûbûnê da hatiye weşandınê.