22/12/2011
Dıvê Şêxan - Şengal bıbe parêzgeh û Êzıdi bıbın xwediyê heremeke otonom
Dı tarixa xwe da, bırayê me yên Êzıdi leqayê gelek zulm û qatliaman hatıne। Ev zulm û tevdekuştın, lı kêleka dewletên mısılman ên Ereb û Tırk, pıraniyê cara bı destê beşek jı Kurdên mısılman va hatıne kırın. Ola Êzıdiya ya yek xwedayi, jı aliyê mısılmanên Kurd, Ereb û Tırk va pıçûk hatiye ditın û Êzıdi ji, jı aliyê wan va her dem layıqê zulm û bındestiyê bûne. (Bê guman dı hın hereman da Kurdên mısılman, Êzıdı, Ermeni, Cıhu û Suryaniyan parastıne û bı hev ra dı nav aşitiyê da jiyane.) Beşek mezın jı Kurdên Êzıdi dı netica şer, zulm û zorkeriyê da mecbûr mane û dev jı ola xwe berdane û dı van çend sedsalên dawi da bı awayeki dramatik nufusa Êzıdiyan pıçûk bûye. İroj, gelek kesên jı eşirên Kurdên mısılman behs dıkın ku eşirên wan berê Êzıdi bûne, gelek edet û kevneşapiyên Êzıdıtiyê dı jiyana wan a rojane da xwuya dıkın. Her wusa hın eşir hene ku beşeki wan bûne mısılman û beşê dınê ji Êzıdi mane.
Êzıdi bı nıfusa xwe ya pıçûk, dı sedsala 20 a da nıkarıbûn rêbertiya tevgereki milli bıkın, ew ji bı anagorê xwe beşdarê tevgera milli bûn û weki ku beşek mezın jı Kurdên mısılman kıri, ew nebûn alıgırên dıjmın। (Serokên hereketa milli heta sala 1947 a û qısmen ji heta 1975 a dı destê şêx û meleyên welatparêz da bû.) Lı Ermenıstanê û lı Gurcıstanê jı nav wan ronakbirên mezın yê mıletê me derketın, ew bûn himdarên vejina kurdi lı wan deran û tesira wan gıhışt her çar aliyê Kurdıstanê. Ew Kurdên Êzıdi ku salên 1915-1920 dan da, jı kuştına bı destê leşkerên Tırk û eşirên Kurdên mısılman fılıtin û jı Serhedê revin û çûn, bı rêya Radya Yêrivanê, Rıya Teze ya bı kurmanci, bı rêya Erebê Şemo, Heciyê Cındi, Qanatê Kurdo û gelek ronakbir û zanayên xwe, ku hın jı wana dı sêwixanan da bê dê û bav mezın bûbûn, hatın hewara Kurdên mısılman (yên ku pışti çend salan jı aliyê Tırkên mısılman va hatın şıkandın û bındest kırın). Dema ku dı sala 1963 ya da, dı Radya Yêrivanê da Aslika Qadır a 16 sali, sıtrana “welatê me Kurdıstan e” yê dıgot, ku hıngê ronakbiran jı tesira şoreşa Berzani yê nemır nışka va, dı navxwe da vê sıtrana sıpehi çêkırıbûn, wan daxwaz, xewn û hêviyên xwe dıgıhand bı milyonan Kurdên şıkesti û stuxwarên bakûra Kurdıstanê û yên ku lı başûr serihıldabûn. Wan bı hezaran sıtran, çirok û mirasa me ya tarixi jı mırınê fılıtand û disa bı camêri lı me vegerandın.
Dı Kurdbûn û Kurdmayinê da bırayên me yên Êzıdi jı Kurdên musılman jêhatitır ın. Ka bala xwe bıdıne 200-300 hezar Kurdên mısılman yên Azerbeycanê, gelo çend kes jı wana Kurdiyetiya parast û bı kurmanciya xwe va Kurd man? Pıraniya wan dı nav Azeriyên mısılman da heliyan û wenda bûn. Eyni tışti dewleta Tırkan aniye serê bı sedhezaran Kurdên bakûr. Gelo çıma Kurdên Êzıdi ku wek hıjmar jı Kurdên Azerbeycanê gelek kêmtır bûn ji, lı Ermenistanê û Gurcıstanê bı hemû xusisiyetên xwe va Kurd man. Gelo çıma beşek mezın Kurdên mısılman ên Ermenıstanê dı nav Azeriyên Ermenıstanêda heliyan û wenda bûn. Her çıqas hewqa zulm ku hate serê wan ji, gelo lı ba Kurdên Feyli Kurdbûn û zımanê kurdi muhim e an şiitiya bı zımanê erebi? Ka lı Kurdên mısılman û yên Êzıdi ku lı Almanyayê dıjin bınêrın, gelo ki jı van her du beşên mıletê me bı awayê gışti bı zımanê kurdi dıpeyve?
Lı perça Kurdıstana dı bın destê Tırkiyê da hıma bêje nıha qet Êzıdi nemane। Ew dı dema şerê PKK ê û dewleta Tırkan da asê man, dev jı gundên xweyên wêrankıri berdan û pıraniya wan çûne Almanyayê. Ew weki Kurdên mısılman nebûn çehş- qorici û wan anagorê taqeta xwe pışgıri dan gerilayên PKKê. Lê ne PKK û ne ji hereketên dın, bı rola muhim ya Êzıdiya nehesiyan. Lewra lı gor peymana Lozanê minoriteyên ne mısılman bûbûn xwedi heqên xwe yên oli. Dı pratikê da Yunan, Cuhû, Ermeni û heta dereceyekê Suryani van heqên xwe bıkartanin. Bı rêya karanina wezifeyên xwe oli, wan dı mabetên xwe da dersên oli bı zımanê xwe dıdan şagırt û bawermendên xwe. Jı xwe mektebên Yunanan (û dıbe ku yên Ermeniyan) ji hebûn.
Ku jı salên 1970 yan pê va -ku hereketên kurdi êdi şaxên xwe vedabûn- hereketa kurdi bı Marksizm-Leninizm, bı aqılê çepê Tırka û bı zımanê tırki gêj nebûya, dıkarıbû bı rêya heqên oli yên Kurdên Êzıdi ji hewl bıda, jı bo derz lı politikaya qedexekırına zımanê kurdi bıxısta. Kurdan dıkarıbû bı alikariya hêzên humaniterên dınê dı mesela ola Êzıdiyan da zorê bıda dewleta Tırka. Çewa ku tê zanin bırayê me yên Êzıdi ol û ayinên xwe bı zımanê kurmanci dıkın, pıraniya kıtêbên wan ên piroz ji disa bı kurmanci ne. Lı ba Kurdên Êzıdi da, du tıştên ku hevdu temam dıkın hene: Netewe û ol. Yani wek mılet ew beşek jı mıletê Kurd ın û wezifeyên xwe yên oli ji bı kurmanci dıkın. Hemû dua, ayin û qewlên wan bı kurdi ne. Belê ew bı kurdi bı Xweda ra dıpeyvın û mabeta wan a piroz ji lı Kurdıstanê ye. Wek hipotez, em bêjın, ku hemû Kurd xwedi ola Êzıdiya bûna û heta Kurd 200 salên di ji bındest bımana, wê wan Kurdbûna xwe bıparasta û wê dı nav Tırk, Ereb, Farıs û Azeriyan da neheliyana.
Lı ba Kurdên mısılman dua, hedis û kıtêba piroz hemû bı zımanê erebi ne û ew weki Tırk, Ereb û Farısan berê xwe dıdın Mekkeyê। Ku dewletên ku Kurdan bındest kırıne û zulım lı Kurdan dıkın ne mısılman bûna, bê guman çewa dı meseleyên Çeçen, Keşmir û Fılıstiniya da ji xwuya dıke, wê ola İslamê dinamizeki bıda hereketa milli ya kurdi. İroj jı Mexreb bıgre heta Endonezyayê, dılxwazi û pıştgıriyeki jı bo Fılıstini, Çeçen û Keşmiriyan heye. Berê, dı dema işgala Sovyetê da, ev tışt jı bo Afganiyan ji wusa bû. Ev pıştgıri hem madi û hem ji manevi ye. Lêbelê berevajiyê vi tışti hatiye serê me: Kurd gelek caran bı navê İslamê jı aliyê dewletên dagırker va hatın xapandın, hereketa milli hate perçekırın û zeyifkırın.
Dema jı aliyê dewletên mısılman va mıletê Kurd hatın bındestkırın û bê heq û huquk hatın hıştın û Kurd hatın kuştın, hemû mıletên mısılman ji çav û guhê xwe lı hewara me gırtın। Gelo jı bo mıletê Kurd ku pıraniya wi mısılman ın, lı kijan dewletê mısılman, jı kijan hereketa İslami dılxwazi û pışgıri hat. Gelo jı bo qurbaniyên bombebarankırına kimyayi ya Helebçe û Enfalê, kijan mıletê mısılman jı bo me Kurdan xwepêşandanegeke pıçûk çêkır. Gelo jı bo heq û serbestiya Kurdan tu qerarên “Rêxıstına Dewletên İslami” hene?
Dewletên dagırker her dem bı rêya ola İslamê (bı şaxên xwe yên sunni û şii) mıletê me dıhêre û jı Kurdbûnê dûr dıxe। Bı rêya ola me ya hevbeş, heta nıha bı sedhezaran Kurd dev jı Kurdbûna xwe berdan û bûn Tırk, Ereb, Farıs û Azeri.
Her çıqas pıraniya Kurdan mısılmanên sunni bın ji, Kurdbûn ne tenê mısılmanti ye, Kurdên Êzıdi, Elewi, Ehlê Heq, Fehli, Cıhu, Xırıstiyan û yên jı baweriyên di û herwusa yên ku baweriyan wan bı tu oli nine ji hemû dıkebın nav malbata mıletê Kurd. Heqê hemûyan heye ku dı nav aşitiyê da bı hev ra bıjin û her kes ji lı ser baweri û ola xwe. Ku ne wusa be hıngê wê Kurd wek mılet her jı hev perçe bıbın û jı hev dûr bıkebın. Çewa ku Kurdên Xırıstiyan bûn Ermeni û Suryani, her wusa Kurdên Elewi wê bıbın Tırk, Kurdên Fehli û Şebek ji wê bıbın Ereb û Kurdên Êzıdi ji wê xwe bek mıletek di bıbinın. Hıngê, çewa ku jı nıha va lı Ermenıstanê û Gurcıstanê beşek Êzıdi bûne para devê misyonerên Yahova û Xırıstiyanên dın, wê Êzıdi ji bı nufusa xwe yê pıçûk bı awayê gışti dı bın gef û muhaceretê da jı hev bıkebın.
Pışti sala 1991 ê, beşek jı deverên ku Êzıdi lê dıjin bı tevi Laleşa Piroz ket nav Herema Kurdıstanê û pışti sala 2003 ya deverên dın ji, jı bındestê dıjmın fılıtin û qedera van deverên nûfılıtandi bı madeya 140 i va hate gırêdan. Lê başûrê Kurdıstanê ne buhışta hızra netewi û demokrasiyê ye. Pışti 1991 ê defakto heremeke ket bın rêveberiya PDK û YNKê. Ku em bala xwe bıdınê, hıngê dı başûrê Kurdıstanênê da ku 8 hezar pêşmergên PDK û YNK hebûn, 180 hezar ji çehş hebûn. Dı sistema pışti sala 1991 ê a bırakuji û ev deh saliyên hevkariyê da ne pırsên cıvaki helbûn û jı xwe ne ji mumkun bû ku cehşên Seddam bıhata wenda kırın(!). Dı van 15 salan da sistema Kurdan dewlemendên xwe yên hızbi ji çêkırın: Ew kesên ku dı rêveberiya her du partiyên sereke da ne, bûn xwedi gelek imtiyazên abori. Tıcaret, projeyên avakırınên mezın, çapemeni û hemû aliyên ku gıraniya wan dı cıvatê da heye bı destê van her du partiyan va tê rêvebırın. Halê kesên ku derdorê van her du partiyan da ne gelek xweş bûye, lê halê xelkê, hındık jı berê baştır bûye. Dı nav xelkê da nerazibûneki cıvati heye, pıraniya kesan gazınd jı bertilxwarınê dıkın.
Dı vê sistema PDK û YNK ê da hereketên islami lı Kurdıstanê rola muhalefetê dıleyzın. Ew dıxwazın jı nerazibûna mılet istifade bıkın û bu rêya rêxıstınên xwe yê legal û illegal hêza xwe mezıntır bıkın. Tunebûna elektrik û benzinê, bêkari û buhabûna tıştan jı bo wan hacetên baş ın da ku dı nav xelkê da propaxanda lı hımber her du partiyên kurdi û hukımeta herema Kurdıstanê bıkın. Wan dı havina derbasbûyi da lı Sılêymani û lı hın bajarên di xwepêşandanên kindar lı hımberê idara kurdi çêkırın. Êrişa lı hımber abideya Helebçeyê yek jı van nımuneya ye. Ew dıji fırotına araq û mey, dıji jınên bê çarşef, dıji qanunen hemdem ên ku heqên jınan tên parastın ın, dıji marşa netewi Ey Reqip û ala kurdi û alfaba kurdi ya bı tipên latini ne. Dılê wan da şerieta İran û Talibana heye. Lı ba wan menfeata ol û alema islami lı ser heq û serbestiya Kurdıstanê da ye.
Çewa ku dı qetliama 1ê sıbata 2004ê lı Hewlêrê da çêbû û dı bûyerên gruba “Şêx Zana” û “Ensar el İslam” û kıryarên vê dawiyê yên rêxıstına “Iraqa İslami” da ji xwıya dıke, tehlukeya heri mezın jı bo başûrê Kurdıstanê jı islamistên Kurd tê. Wan heta sala 2003 ya hın heremên Hewraman da bıngehên xwe danibûn û heta çend sal beriya wê wextê ji lı vê heremê hıkumeteki islami avakırıbûn. Hevkariyeki rasterast dı navbera teroristên islamistên Kurd û El Qaide û dewletên xêrnexwazên Kurdan heye. Ew dıkarın jı bo “menfeatê islamê” bı rıheti dı destê dewleta Tırk, Suriye, İran û Ereban da bıbın qatılê heq û serbestiya Kurdan. Ew ê bı hevkariya dıjmınên Kurdan her hewl bıdın da ku arami û rıhetiya Kurdıstanê xıra bıbe û Kurdıstan bıbe weki Iraqa tevlıhev a dojehi. Êdi eme zêdetır leqayê navên teroristên navnetewi yên esıl Kurd yên weki “Abdul el Heci el Iraqi” werın.
Jı aliyê xêrnexwazên Kurdan va bı karanina terora İslami, me dı despêka salên 1990 i pê va lı bakûrê Kurdıstanê da dit: Rêvebırên dewleta Tırkan ya Kemalist, ku baweriya wan ewqas bı ola İslamê ra tuneye, bı destê xwe lı bakurê Kurdıstanê “Hızbullaha” ku jı Kurdan pêk dıhat avakırın û malık lı me Kurdan xırakırın. Vêca Hızbullahê bı navê Xweda û dinê İslamê, ew xırabiya ku militarizma Tırkan nıkarıbû bine serê Kurdên sıwil, ani serê me. Bı hezaran ronakbir û siyasetvanên welatparêz hatın kuştın, ev dıjmınê ne diyar tırs û xofeki mezın xıst dılê mılet.
İslamistên Kurd û Erebên Kurdıstanê bı hevkariya dıjmın nıha berê xwe dane bırayê me yê Êzıdiya. Ew dızanın ku çewa ku her bı salan wusa bû, Kurdên mısılman bındestê Erebên mısılman da bûn û Kurdên Êzıdi ji dı bındestê herdûyan da ne.
Zımanê kurdi bındestê yê erebi bû û kurmanci (her wusa Êzıdi ji bı kurmanciya xwe) ji bındestê sorani ye. Pıçûkditına zaravayê kurmanci dı jiyana rojane da pıçûkxıstın û rencidekırına Kurdên ku bı kurmanci dıpeyvın e. Dı vê geremola oli û zaravayi da Êzıdi bı ola xwe ya cuda û bı kurmanciya xwe bındestê hemûyan nın.
Dı nav Êzıdiyan da PDK xwedi hêzeki mezın e. Çewa ku pırani Kurmancên başûr, her wusa pıraniya Êzıdiyan ji dengê xwe (dı hılbıjartına cara pêşi da, jı ber ihmalkari û “tırsa teroristan” sındoqên dengdanê negıhiştın heremên Êzıdiyan) dıdın PDKê. Ev pışgıriya mezın a Kurmanc û Êzıdiya jı bo PDK, xemsariyeki jı bo mafên Kurmanc û Êzıdiyan lı ba PDK çêkıriye. PDK dıfıkıre ku çewa be Kurmanc û Êzıdi lı pışt mın ın, nexwe ezê berê xwe bıdım Kurdên Soran, da ku dı nav wan da hêza xwe mezıntır bıkım. Ku ne wusa be, em çewa dıkarın izah bıkın, çewa dıbe ku Barzaniyên Kurmanc bı zaravayê sorani dıpeyvın û jı sistema perwerdayi bıgre heta çapemeni çıma dı bın hukımdariya zaravê sorani da ye? Em nabêjın bıla Kurmanci lı ser Soranan were ferz kırın, berevajiyê wê em dıbêjın ku zarokên Kurmancan bı kurmanci herın mektebên kurdi û Kurmanci lı kêleka Sorani bıbe zaravayê resmi yê herema Kurdıstanê. Ew sistema serdestiya Sorani a lı ser kurmanci ku jı aliyê hıkumetên Iraqê û Seddam va hatıbû danin, (lı ser daxwaza dewleta Tırkan- Tırk pışti avakırına dewleta Iraqê, pışti ku ditın vayê zımanê kurdi wê lı Iraqê serbest be, “hassasiyetên” xwe yên derbarê Kurmanci û Kurmancên bakûrê Kurdıstanê bı Iraqê dan qebûlkırın) dıvê nıha ev sistem de-fakto neyê ditın û neyê qebûlkırın.
Dı nav Kurdıstana azad da, tenê bı avakırına heremeki otonom û bı hêz, bı hemû heq û serbestiya oli û zaravayi, Êzıdi dıkarın xwe dın bın tehdita kuştın û wendabûnê da nebinın. Ew heremên ku pırani Êzıdi lê dıjin bı tevi Laleşa piroz dıvê dı nav vê herema otonom da be. Dıvê Şêxan bıbe navenda parezgeha Şengalê. Dıvê pışti bıcianina maddeya 140i û desnişankırına sınorê Kurdıstana Federal, heq û serbestiya oli ya Êzıdiyan bı vi rengi were qebûl kırın. Dıvê ronakbirên Kurdên Êzıdi bı dengeki bılınd daxwazên bı vi awayi bang bıkın. Dıvê ew fermana kuştına Êzıdiyan a ku dı salên 1915 -1920 dan da dewleta Tırkan da û bı dehhezaran Kurdên Êzıdiyên bakurê Kurdıstanê bı destê leşkerên Tırk û eşirên Kurd yên mısılman va hatın kuştın vê carê dı perçeya Kurdıstana azad da dubare nebe.
Ku bırayên me yên Êzıdi dı heremeki otonom da negıhijın serbestiya xwe, dı parlementoya Kurdıstanê da gruba parlementerên Êzıdi neyê avakırınê û nebın wezirên hıkumeta Kurdıstanê û dı ya Iraqa federal da (ku Iraqa yekgırti bımine) ji parlementer û wezirên Êzıdi tunebın, wê hıngê her dem Êzıdi bıbın hedefa İslamistên Ereb, Kurd û Tırkan. Wê pıçûk werın ditın û wê hergav werın rencidekırın û wê hebo hebo, kom bı kom werın kuştın. Ewçax ji Êzıdiyên ku bıxwazın jı vê hovitiyê bıfılıtın wê jı Kurdıstanê barbıkın û herın ba bırayên xwe yên ku lı Almanyayê dıjin.
Dıvê rêveberiya başûrê Kurdıstanê rê nede vê trajediyê.
Serhad Bapir, 17ê Gulana 2007a.
Têbıni: Ev nıvis cara pêşi dı malpera rizgari.com ê da hate weşandın.
Êzıdi bı nıfusa xwe ya pıçûk, dı sedsala 20 a da nıkarıbûn rêbertiya tevgereki milli bıkın, ew ji bı anagorê xwe beşdarê tevgera milli bûn û weki ku beşek mezın jı Kurdên mısılman kıri, ew nebûn alıgırên dıjmın। (Serokên hereketa milli heta sala 1947 a û qısmen ji heta 1975 a dı destê şêx û meleyên welatparêz da bû.) Lı Ermenıstanê û lı Gurcıstanê jı nav wan ronakbirên mezın yê mıletê me derketın, ew bûn himdarên vejina kurdi lı wan deran û tesira wan gıhışt her çar aliyê Kurdıstanê. Ew Kurdên Êzıdi ku salên 1915-1920 dan da, jı kuştına bı destê leşkerên Tırk û eşirên Kurdên mısılman fılıtin û jı Serhedê revin û çûn, bı rêya Radya Yêrivanê, Rıya Teze ya bı kurmanci, bı rêya Erebê Şemo, Heciyê Cındi, Qanatê Kurdo û gelek ronakbir û zanayên xwe, ku hın jı wana dı sêwixanan da bê dê û bav mezın bûbûn, hatın hewara Kurdên mısılman (yên ku pışti çend salan jı aliyê Tırkên mısılman va hatın şıkandın û bındest kırın). Dema ku dı sala 1963 ya da, dı Radya Yêrivanê da Aslika Qadır a 16 sali, sıtrana “welatê me Kurdıstan e” yê dıgot, ku hıngê ronakbiran jı tesira şoreşa Berzani yê nemır nışka va, dı navxwe da vê sıtrana sıpehi çêkırıbûn, wan daxwaz, xewn û hêviyên xwe dıgıhand bı milyonan Kurdên şıkesti û stuxwarên bakûra Kurdıstanê û yên ku lı başûr serihıldabûn. Wan bı hezaran sıtran, çirok û mirasa me ya tarixi jı mırınê fılıtand û disa bı camêri lı me vegerandın.
Dı Kurdbûn û Kurdmayinê da bırayên me yên Êzıdi jı Kurdên musılman jêhatitır ın. Ka bala xwe bıdıne 200-300 hezar Kurdên mısılman yên Azerbeycanê, gelo çend kes jı wana Kurdiyetiya parast û bı kurmanciya xwe va Kurd man? Pıraniya wan dı nav Azeriyên mısılman da heliyan û wenda bûn. Eyni tışti dewleta Tırkan aniye serê bı sedhezaran Kurdên bakûr. Gelo çıma Kurdên Êzıdi ku wek hıjmar jı Kurdên Azerbeycanê gelek kêmtır bûn ji, lı Ermenistanê û Gurcıstanê bı hemû xusisiyetên xwe va Kurd man. Gelo çıma beşek mezın Kurdên mısılman ên Ermenıstanê dı nav Azeriyên Ermenıstanêda heliyan û wenda bûn. Her çıqas hewqa zulm ku hate serê wan ji, gelo lı ba Kurdên Feyli Kurdbûn û zımanê kurdi muhim e an şiitiya bı zımanê erebi? Ka lı Kurdên mısılman û yên Êzıdi ku lı Almanyayê dıjin bınêrın, gelo ki jı van her du beşên mıletê me bı awayê gışti bı zımanê kurdi dıpeyve?
Lı perça Kurdıstana dı bın destê Tırkiyê da hıma bêje nıha qet Êzıdi nemane। Ew dı dema şerê PKK ê û dewleta Tırkan da asê man, dev jı gundên xweyên wêrankıri berdan û pıraniya wan çûne Almanyayê. Ew weki Kurdên mısılman nebûn çehş- qorici û wan anagorê taqeta xwe pışgıri dan gerilayên PKKê. Lê ne PKK û ne ji hereketên dın, bı rola muhim ya Êzıdiya nehesiyan. Lewra lı gor peymana Lozanê minoriteyên ne mısılman bûbûn xwedi heqên xwe yên oli. Dı pratikê da Yunan, Cuhû, Ermeni û heta dereceyekê Suryani van heqên xwe bıkartanin. Bı rêya karanina wezifeyên xwe oli, wan dı mabetên xwe da dersên oli bı zımanê xwe dıdan şagırt û bawermendên xwe. Jı xwe mektebên Yunanan (û dıbe ku yên Ermeniyan) ji hebûn.
Ku jı salên 1970 yan pê va -ku hereketên kurdi êdi şaxên xwe vedabûn- hereketa kurdi bı Marksizm-Leninizm, bı aqılê çepê Tırka û bı zımanê tırki gêj nebûya, dıkarıbû bı rêya heqên oli yên Kurdên Êzıdi ji hewl bıda, jı bo derz lı politikaya qedexekırına zımanê kurdi bıxısta. Kurdan dıkarıbû bı alikariya hêzên humaniterên dınê dı mesela ola Êzıdiyan da zorê bıda dewleta Tırka. Çewa ku tê zanin bırayê me yên Êzıdi ol û ayinên xwe bı zımanê kurmanci dıkın, pıraniya kıtêbên wan ên piroz ji disa bı kurmanci ne. Lı ba Kurdên Êzıdi da, du tıştên ku hevdu temam dıkın hene: Netewe û ol. Yani wek mılet ew beşek jı mıletê Kurd ın û wezifeyên xwe yên oli ji bı kurmanci dıkın. Hemû dua, ayin û qewlên wan bı kurdi ne. Belê ew bı kurdi bı Xweda ra dıpeyvın û mabeta wan a piroz ji lı Kurdıstanê ye. Wek hipotez, em bêjın, ku hemû Kurd xwedi ola Êzıdiya bûna û heta Kurd 200 salên di ji bındest bımana, wê wan Kurdbûna xwe bıparasta û wê dı nav Tırk, Ereb, Farıs û Azeriyan da neheliyana.
Lı ba Kurdên mısılman dua, hedis û kıtêba piroz hemû bı zımanê erebi ne û ew weki Tırk, Ereb û Farısan berê xwe dıdın Mekkeyê। Ku dewletên ku Kurdan bındest kırıne û zulım lı Kurdan dıkın ne mısılman bûna, bê guman çewa dı meseleyên Çeçen, Keşmir û Fılıstiniya da ji xwuya dıke, wê ola İslamê dinamizeki bıda hereketa milli ya kurdi. İroj jı Mexreb bıgre heta Endonezyayê, dılxwazi û pıştgıriyeki jı bo Fılıstini, Çeçen û Keşmiriyan heye. Berê, dı dema işgala Sovyetê da, ev tışt jı bo Afganiyan ji wusa bû. Ev pıştgıri hem madi û hem ji manevi ye. Lêbelê berevajiyê vi tışti hatiye serê me: Kurd gelek caran bı navê İslamê jı aliyê dewletên dagırker va hatın xapandın, hereketa milli hate perçekırın û zeyifkırın.
Dema jı aliyê dewletên mısılman va mıletê Kurd hatın bındestkırın û bê heq û huquk hatın hıştın û Kurd hatın kuştın, hemû mıletên mısılman ji çav û guhê xwe lı hewara me gırtın। Gelo jı bo mıletê Kurd ku pıraniya wi mısılman ın, lı kijan dewletê mısılman, jı kijan hereketa İslami dılxwazi û pışgıri hat. Gelo jı bo qurbaniyên bombebarankırına kimyayi ya Helebçe û Enfalê, kijan mıletê mısılman jı bo me Kurdan xwepêşandanegeke pıçûk çêkır. Gelo jı bo heq û serbestiya Kurdan tu qerarên “Rêxıstına Dewletên İslami” hene?
Dewletên dagırker her dem bı rêya ola İslamê (bı şaxên xwe yên sunni û şii) mıletê me dıhêre û jı Kurdbûnê dûr dıxe। Bı rêya ola me ya hevbeş, heta nıha bı sedhezaran Kurd dev jı Kurdbûna xwe berdan û bûn Tırk, Ereb, Farıs û Azeri.
Her çıqas pıraniya Kurdan mısılmanên sunni bın ji, Kurdbûn ne tenê mısılmanti ye, Kurdên Êzıdi, Elewi, Ehlê Heq, Fehli, Cıhu, Xırıstiyan û yên jı baweriyên di û herwusa yên ku baweriyan wan bı tu oli nine ji hemû dıkebın nav malbata mıletê Kurd. Heqê hemûyan heye ku dı nav aşitiyê da bı hev ra bıjin û her kes ji lı ser baweri û ola xwe. Ku ne wusa be hıngê wê Kurd wek mılet her jı hev perçe bıbın û jı hev dûr bıkebın. Çewa ku Kurdên Xırıstiyan bûn Ermeni û Suryani, her wusa Kurdên Elewi wê bıbın Tırk, Kurdên Fehli û Şebek ji wê bıbın Ereb û Kurdên Êzıdi ji wê xwe bek mıletek di bıbinın. Hıngê, çewa ku jı nıha va lı Ermenıstanê û Gurcıstanê beşek Êzıdi bûne para devê misyonerên Yahova û Xırıstiyanên dın, wê Êzıdi ji bı nufusa xwe yê pıçûk bı awayê gışti dı bın gef û muhaceretê da jı hev bıkebın.
Pışti sala 1991 ê, beşek jı deverên ku Êzıdi lê dıjin bı tevi Laleşa Piroz ket nav Herema Kurdıstanê û pışti sala 2003 ya deverên dın ji, jı bındestê dıjmın fılıtin û qedera van deverên nûfılıtandi bı madeya 140 i va hate gırêdan. Lê başûrê Kurdıstanê ne buhışta hızra netewi û demokrasiyê ye. Pışti 1991 ê defakto heremeke ket bın rêveberiya PDK û YNKê. Ku em bala xwe bıdınê, hıngê dı başûrê Kurdıstanênê da ku 8 hezar pêşmergên PDK û YNK hebûn, 180 hezar ji çehş hebûn. Dı sistema pışti sala 1991 ê a bırakuji û ev deh saliyên hevkariyê da ne pırsên cıvaki helbûn û jı xwe ne ji mumkun bû ku cehşên Seddam bıhata wenda kırın(!). Dı van 15 salan da sistema Kurdan dewlemendên xwe yên hızbi ji çêkırın: Ew kesên ku dı rêveberiya her du partiyên sereke da ne, bûn xwedi gelek imtiyazên abori. Tıcaret, projeyên avakırınên mezın, çapemeni û hemû aliyên ku gıraniya wan dı cıvatê da heye bı destê van her du partiyan va tê rêvebırın. Halê kesên ku derdorê van her du partiyan da ne gelek xweş bûye, lê halê xelkê, hındık jı berê baştır bûye. Dı nav xelkê da nerazibûneki cıvati heye, pıraniya kesan gazınd jı bertilxwarınê dıkın.
Dı vê sistema PDK û YNK ê da hereketên islami lı Kurdıstanê rola muhalefetê dıleyzın. Ew dıxwazın jı nerazibûna mılet istifade bıkın û bu rêya rêxıstınên xwe yê legal û illegal hêza xwe mezıntır bıkın. Tunebûna elektrik û benzinê, bêkari û buhabûna tıştan jı bo wan hacetên baş ın da ku dı nav xelkê da propaxanda lı hımber her du partiyên kurdi û hukımeta herema Kurdıstanê bıkın. Wan dı havina derbasbûyi da lı Sılêymani û lı hın bajarên di xwepêşandanên kindar lı hımberê idara kurdi çêkırın. Êrişa lı hımber abideya Helebçeyê yek jı van nımuneya ye. Ew dıji fırotına araq û mey, dıji jınên bê çarşef, dıji qanunen hemdem ên ku heqên jınan tên parastın ın, dıji marşa netewi Ey Reqip û ala kurdi û alfaba kurdi ya bı tipên latini ne. Dılê wan da şerieta İran û Talibana heye. Lı ba wan menfeata ol û alema islami lı ser heq û serbestiya Kurdıstanê da ye.
Çewa ku dı qetliama 1ê sıbata 2004ê lı Hewlêrê da çêbû û dı bûyerên gruba “Şêx Zana” û “Ensar el İslam” û kıryarên vê dawiyê yên rêxıstına “Iraqa İslami” da ji xwıya dıke, tehlukeya heri mezın jı bo başûrê Kurdıstanê jı islamistên Kurd tê. Wan heta sala 2003 ya hın heremên Hewraman da bıngehên xwe danibûn û heta çend sal beriya wê wextê ji lı vê heremê hıkumeteki islami avakırıbûn. Hevkariyeki rasterast dı navbera teroristên islamistên Kurd û El Qaide û dewletên xêrnexwazên Kurdan heye. Ew dıkarın jı bo “menfeatê islamê” bı rıheti dı destê dewleta Tırk, Suriye, İran û Ereban da bıbın qatılê heq û serbestiya Kurdan. Ew ê bı hevkariya dıjmınên Kurdan her hewl bıdın da ku arami û rıhetiya Kurdıstanê xıra bıbe û Kurdıstan bıbe weki Iraqa tevlıhev a dojehi. Êdi eme zêdetır leqayê navên teroristên navnetewi yên esıl Kurd yên weki “Abdul el Heci el Iraqi” werın.
Jı aliyê xêrnexwazên Kurdan va bı karanina terora İslami, me dı despêka salên 1990 i pê va lı bakûrê Kurdıstanê da dit: Rêvebırên dewleta Tırkan ya Kemalist, ku baweriya wan ewqas bı ola İslamê ra tuneye, bı destê xwe lı bakurê Kurdıstanê “Hızbullaha” ku jı Kurdan pêk dıhat avakırın û malık lı me Kurdan xırakırın. Vêca Hızbullahê bı navê Xweda û dinê İslamê, ew xırabiya ku militarizma Tırkan nıkarıbû bine serê Kurdên sıwil, ani serê me. Bı hezaran ronakbir û siyasetvanên welatparêz hatın kuştın, ev dıjmınê ne diyar tırs û xofeki mezın xıst dılê mılet.
İslamistên Kurd û Erebên Kurdıstanê bı hevkariya dıjmın nıha berê xwe dane bırayê me yê Êzıdiya. Ew dızanın ku çewa ku her bı salan wusa bû, Kurdên mısılman bındestê Erebên mısılman da bûn û Kurdên Êzıdi ji dı bındestê herdûyan da ne.
Zımanê kurdi bındestê yê erebi bû û kurmanci (her wusa Êzıdi ji bı kurmanciya xwe) ji bındestê sorani ye. Pıçûkditına zaravayê kurmanci dı jiyana rojane da pıçûkxıstın û rencidekırına Kurdên ku bı kurmanci dıpeyvın e. Dı vê geremola oli û zaravayi da Êzıdi bı ola xwe ya cuda û bı kurmanciya xwe bındestê hemûyan nın.
Dı nav Êzıdiyan da PDK xwedi hêzeki mezın e. Çewa ku pırani Kurmancên başûr, her wusa pıraniya Êzıdiyan ji dengê xwe (dı hılbıjartına cara pêşi da, jı ber ihmalkari û “tırsa teroristan” sındoqên dengdanê negıhiştın heremên Êzıdiyan) dıdın PDKê. Ev pışgıriya mezın a Kurmanc û Êzıdiya jı bo PDK, xemsariyeki jı bo mafên Kurmanc û Êzıdiyan lı ba PDK çêkıriye. PDK dıfıkıre ku çewa be Kurmanc û Êzıdi lı pışt mın ın, nexwe ezê berê xwe bıdım Kurdên Soran, da ku dı nav wan da hêza xwe mezıntır bıkım. Ku ne wusa be, em çewa dıkarın izah bıkın, çewa dıbe ku Barzaniyên Kurmanc bı zaravayê sorani dıpeyvın û jı sistema perwerdayi bıgre heta çapemeni çıma dı bın hukımdariya zaravê sorani da ye? Em nabêjın bıla Kurmanci lı ser Soranan were ferz kırın, berevajiyê wê em dıbêjın ku zarokên Kurmancan bı kurmanci herın mektebên kurdi û Kurmanci lı kêleka Sorani bıbe zaravayê resmi yê herema Kurdıstanê. Ew sistema serdestiya Sorani a lı ser kurmanci ku jı aliyê hıkumetên Iraqê û Seddam va hatıbû danin, (lı ser daxwaza dewleta Tırkan- Tırk pışti avakırına dewleta Iraqê, pışti ku ditın vayê zımanê kurdi wê lı Iraqê serbest be, “hassasiyetên” xwe yên derbarê Kurmanci û Kurmancên bakûrê Kurdıstanê bı Iraqê dan qebûlkırın) dıvê nıha ev sistem de-fakto neyê ditın û neyê qebûlkırın.
Dı nav Kurdıstana azad da, tenê bı avakırına heremeki otonom û bı hêz, bı hemû heq û serbestiya oli û zaravayi, Êzıdi dıkarın xwe dın bın tehdita kuştın û wendabûnê da nebinın. Ew heremên ku pırani Êzıdi lê dıjin bı tevi Laleşa piroz dıvê dı nav vê herema otonom da be. Dıvê Şêxan bıbe navenda parezgeha Şengalê. Dıvê pışti bıcianina maddeya 140i û desnişankırına sınorê Kurdıstana Federal, heq û serbestiya oli ya Êzıdiyan bı vi rengi were qebûl kırın. Dıvê ronakbirên Kurdên Êzıdi bı dengeki bılınd daxwazên bı vi awayi bang bıkın. Dıvê ew fermana kuştına Êzıdiyan a ku dı salên 1915 -1920 dan da dewleta Tırkan da û bı dehhezaran Kurdên Êzıdiyên bakurê Kurdıstanê bı destê leşkerên Tırk û eşirên Kurd yên mısılman va hatın kuştın vê carê dı perçeya Kurdıstana azad da dubare nebe.
Ku bırayên me yên Êzıdi dı heremeki otonom da negıhijın serbestiya xwe, dı parlementoya Kurdıstanê da gruba parlementerên Êzıdi neyê avakırınê û nebın wezirên hıkumeta Kurdıstanê û dı ya Iraqa federal da (ku Iraqa yekgırti bımine) ji parlementer û wezirên Êzıdi tunebın, wê hıngê her dem Êzıdi bıbın hedefa İslamistên Ereb, Kurd û Tırkan. Wê pıçûk werın ditın û wê hergav werın rencidekırın û wê hebo hebo, kom bı kom werın kuştın. Ewçax ji Êzıdiyên ku bıxwazın jı vê hovitiyê bıfılıtın wê jı Kurdıstanê barbıkın û herın ba bırayên xwe yên ku lı Almanyayê dıjin.
Dıvê rêveberiya başûrê Kurdıstanê rê nede vê trajediyê.
Serhad Bapir, 17ê Gulana 2007a.
Têbıni: Ev nıvis cara pêşi dı malpera rizgari.com ê da hate weşandın.
12/08/2011
Hevpeyvina Roşan Lezgin Bı Serhad Bapir Ra -4
[Hevpeyîvîn] Roşan Lezgîn
Beş - IV
Roşan Lezêgîn: Niha fikrê pirranîya kurdên me yên li welat jî ev e. Xelqê me jî wisa bawer dike. Lewma bi tirkîyeka şikestî bi zarokên xwe re diaxifin. Xwedêgiravî dê bi vî awayî zarokên wan di xwendinê de serketî bin.
Serhad Bapîr: Tu rast dibêjî, lê malesef ku pirranîya kurdên me di vê meseleyê da şaş difikirin. Tu dizanî? Niha yunanîya her sê zarokên min jî ji yunanîya zarokên gelek yunanan çêtir e. Mamosteyên Sîpan diheyirin ka çewa dibe ku Sîpan di dersa ziman û edebîyata yunanî da kompozîsyonên hinde rind û zengîn dinivîsîne. Ez ji ji wan ra dibêjim ku kurê min pişta xwe dide du ziman û du kulturan, lewra wusa jêhatî ye. Zanîna ku meriv ji zimanekî bi dest dixe alîkarîya zimanê dî jî dike. Di kreşa Sosinê da, di pîyes û tîyatroyên cejnan da, rola sereke ew dileyze, Sîpan jî her wusa bû.
Piştî ku Sîpan bû 2-3 salî, ew û xelk ecêbmayî man: Di civatan da ku em runiştî bûn û me sohbetê dikir, te dît ku Sîpan diçû bi yunanan ra bi zimanê yunanî xeber dida û di eynî demî da, dema min ê bi wî ra biaxafta, an jî wî yê tiştekî ji min ra bigota, wê tafil bi zimanê kurdî bigota. Ji ber ku diya wî memur bû û dixebitî, Sîpan dema ku hê 7 mehî bû dest bi “hêlîn”a zarokan, an jî “kreş”ê kir. Dema ku êdî bûbû 4-5 salî, wî çend gotinên kurmancî fêrî hevalên xwe yên “hêlîn”ê kiribûn. Dê û bavê van zarokan bi meraq ji me dipirsîn ka maneyên “bizin meee” û hin gotinên din çi ne.
Roşan Lezgîn: Ev zimanê zarokan e ji xwendina xeberoşakan ji te fêr bûye…
Serhad Bapîr: Belê. Di her zimanî da “zimanê zarokan” jî heye, ango di piçûkatîya zarokan da mezin bi vî “zimanî” bi wan ra dipeyvin, ev ziman wek nimûne ji gotinên wekî “meme (av), bivv (tiştekî tehlûke wekî agir), kixx (tiştekî qirêj û pîs), kixe (destava mezin), lûlû (destava piçûk)” pêk tê, heta ku ji min hat û anagorê zanîna xwe, min dixwest zarokên min jî ji vê pêvajoya xwezayî ya zimanê kurdî ra derbas bibin.
Taybetîyekî zarokan heye ku ew li rehetîya xwe dinêrin, gelek caran dema ku wê zarok bi min ra biaxifin, wê gotinên yunanî jî di nav kurdîya xwe da bikar bînin, hingê, ku ew bi kurdîya van gotinên hanê zanibin, ez ê cewabê nedim wan û herwekî ku min tiştê ku wan gotîye fêhm nekirîye, xwiya bikim. Hingê ew ji mecbûrîyê wê wan gotinan jî bi kurdî ji min ra bêjin. Lê dema ku ev gotinên yunanî ku wê têxin nav kurdîya xwe da, ku ew gotinên ku zarok bi kurdîya wan nizanin bin, hingê ez ê ji kurdîya wan “fêhm bikim” û cewabê bidime wan û kurdîya van gotinan jî ji wan ra bêjim. Ji alîyê dî va zarok jî têra xwe serwext in û dikarin xwe bi meriv bidine fêhmkirinê. Wek nimûne Sosinê sê sal berîya niha dikaribû “bi guhê xwe bidîta!”. Ji min ra wusa gotibû:
- Babo, dîya min hat.
Mi got:
-Keçê tu ji ku dizanî?
Sosinê got:
- Gohê min dengê wê dibîne.
Sosinê ji bîr kiribû an jî nizanibû bigota “dibihîsim”, ji ber vê yekê wusa digot.
Awayê ku min Sîpan fêrî axaftina zimanê kurdî kir, herwusa min di rewşa Sîyabend û Sosinê da jî tetbîq kir. Ji bo kesên ku di rewşa min da ne, dema ku zarokê meriv tenê yek be, hingê “kontrol”a meriv ya li ser zimanê wî jî mezin e, lê dema ku zarok dibin dido an jî sisê, hingê rewş zehmettir dibe. Çewa ku min gotibû, divê di hizra zarokan da li himberê her kesî zimanekî hebe, lê êdî zarok bi xwe jî “kes” in û ji ber ku ew xwedîyê du zimanan in, di vir da pirsgirêkekî mezin dertê: Gelo wê zarok di navbera xwe da bi kîjan zimanî bipeyvin? Ji ber ku wextê axaftinê di navbera zarokan da zêde ye, rola zimanê ku wê bi hev ra biaxifin, mezintir dibe.
Sîpan wek zarokê mezin, bi Sosinê ra tenê bi kurmancî dipeyve, di pratîkê da, ji bo kurmancîya Sosinê bûye cîgirê min. Sîpan û Sîyabend û herwusa jî Sîyabend û Sosinê, piranîya caran bi hev ra bi zimanê yunanî dipeyvin. Min ji zarokan xwestîye ku, qet nebî dema ku ez li malê me, divê ku ew hemû bi hev ra bi kurdî bipeyvin, lê wek zarok ew piranîya caran li rihetîya xwe diniêrin û dest bi zimanê yunanî dikin. Rojê qet nebî ez ê çend caran bi gotina “Kurmancîîî!” wan şîyar û îqaz bikim. Herçî dîya wan e, wek yunanekê, piranîya caran bi wan ra bi zimanê xwe dipeyve, lê carna te dît hemû bi hev ra dest bi zimanê kurdî kirine, carna li derva, dema li ber xelqê xerîb in, em bibêjin tiştekî ku ew bixwazin ku tu kes ji wan fêhm neke hebe, hingê wê di nav xwe da bi kurmancî bipeyvin.
Roşan Lezgîn: Em piçekî behsa têkilîya di navbera zimanan de bikin. Gelo rewşa zimanê yunanî li hemberî zimanê kurdî çi ye? Yanî, qet nebe di nav malbata te de.
Serhad Bapîr: Zimanê yunanî zimanekî kevnar û zimanekî ku gelek hatîye bikaranîn e. Bi vî zimanî eve sê hezar sal in ku berhemên ku li seranserê cîhanê têne naskirinê hatine nivîsandin. Heta sedsala 20a, li seranserê cîhanê zimanê ku herî zêde peyvên zanînê (tib, astronomî, felsefe, matematîk û gelek ilmên din) daye zimanên din dîsa zimanê yunanî ye. Muqayesekirina zimanê yunanî û zimanê kurdî, bivê-nevê rojane di nav malê da derdikeve pêşîya me.
Ez gihîştîme wê bawerîyê, herçiqas ku di navbera zimanên serbest da “hevkarî” û danûsitandin hebe jî û ev têkilî bi awayekî demokratîk û li ser hîmê wekhevîyê da xwiya dikin jî, di rastîya xwe da ziman dişibin nebat an jî daran, yên ji ber hin sedeman (xusûsîyeta axê, tav, av û hewa) bi avantaj in, wê li xwe bixin û wê geş bibin û wê cih li nebat an jî darên mayîn teng bikin. Heywan jî wusa ne. Ziman jî di pêvajoyekî dûr û dirêj da cih li hev teng dikin. Pêşveçûn û sewîyeya medenîyeta miletan tesîrekî xwurt li ser zimanê van miletan jî dike. Ziman jî geş, fireh û xwurt dibin. Lê belê, dibe ku gotinên hin zimanan û hevoksazîya wan li himber gotin û hevoksayîya hin zimanên din bi avantajtir bin. Mesele ew e ku meriv bi awayê xebitandina vê mekanîzmayê bihise û tesbît bike. Zimanê kurdî jî li himber zimanên din û her wusa jî li himber zimanê yunanî xwedîyê hin avantajan e. Avantaja herî mezin yê zimanê kurdî, çewa ku zimannasên rojavayî jî di dawîya sedsala 19a da tesbît kirine ew e ku, gotin di zimanê kurdî da kurt in û zimanê kurdî zimanekî sade ye.
Di pratîkê da, dema di nav mala me da jina min bi zarokan ra yunanî dipeyve, her wusa dema ku zarok bi wê ra an jî di nav xwe da bi yunanî dipeyvin, wek nimûne di mijara xwarinan da, dema ku di nav axaftinên wan da gotinên wekî “savar, tirşik, birinc, dew, mast, hêkerûn” û hin gotinên din derbas dibin, herçiqas ku ew bi yunanîya van gotinan dizanin jî, ew rasterast van gotinan bi kurdî dibêjin.
Çewa ku em pê dizanin, di sala 1995a da Med Tv dest bi weşana xwe kir. Çend caran, li malên hin kurdan min weşanên vê televîzyonê temaşe kir, piranîya bernameyên vê televîzyonê bi zimanê tirkî bûn, xusûsî bernameyên sîyasî yên bi sietan berdewam dikir bi zimanê tirkî bûn. Ji ber ku ev Tv televîzyona PKKê bû û propagandaya PKK ê ji xwe ra kiribi bingeh, ev televîzyon di despêka weşana xwe da bala min nekişand da ku ez ji xwe ra sêlekî satelîtê bikirim û wê bişopînim. Lêbelê di sala 1997a da ji bo serîlêdanekî ez çûbûm Swedê, hingê li Swedê sê xwişk û birayên min dijîyan, li wir, min bernameyekî Med Tvê dît û fikra min ya li ser vê kanalê hate guhertin. Min di Med Tv da bernameyekî ji bo zarokan dît, di nav bernameyê da fîlîmên karton hebûn û ev fîlmên karton bûn sebeb da ku dema ku ez vegerîyam Yunanîstanê tafil herim ji xwe ra cîhazên satelîtê bikirim û Med Tvyê bişopînim. Fîlmê karton ku min dîtibû yê “Gromît” bû. Bi xêra “Gromît” êdî wek malbat em bûn temaşevanên Med Tvyê. Lê li ba min tirsek hebû, gelo nebe ku bi rêya Med Tvyê jin û zarokên min zimanê tirkî fêr bibin! Lê ji ber ku kêm caran û piranî jî di derengîya şevê da min bernameyên bi zimanê tirkî yên Med Tvyê temaşe dikir û herwusa jî, dema ku maneyên hin gotinên bi zimanê tirkî yên ku ji Med Tvyê di bîra wan da dima, ji min dipirsîyan û min jî her carê cewabekî din yê eletewşo yê beredayî dida wan. Wek nimûne: ji bo “Çok güzel”ê, min ji wan ra digot ku tê maneya “heta çoka ketîye nav gûyê zer”, ev tirsa zimanê tirkî rast derneket.
Zarok zehf ji fîlîmên karton hiz dikin, bi kîjan zimanî dibe bila bibe. Çi dema ku min ê ji nû va cîhaza satelîtê bicih bikira û kanal lê bar bikirana, dema ku wê çavên zarokan bi fîlîmên karton biketa, em bêjin ku bi zimanê çînî, erebî an jî zimanekî din, wê bibûya qêrîna wan û bigotina “babo bisekine”, her çiqas ji zimanên van kanalan fêhm nedikirin jî, dikaribûn bi sietan li van fîlîmên karton temaşe bikirana.
Lê di Med Tv da demekî kin ji bo bernameyên zarokan hatibû veqetandin, di van bernameyan da jî wextê fîlmên karton carna 15 an jî 20 deqîqe bû. Min jî dest pêkir, heta ku ji min dihat, her roj min van fîlîmên karton qeydê vîdeoyê kir. Her roj ez jî bi tevî zarokan di sieta bernameya zarokan da li ber Med Tv bûm, zarokan lê dinhêrt û min jî ji ber digirt vîdeoyê. Piştî demekî din dema ku kanalên Kurdistan TV û Kurd Satê jî dest bi weşanê kirin, min ji van kanalan jî qeyd dikir. Lê kalîteya dublajên Kurdistan Tv û Kurd Satê nedigihîştîn ya Med Tvê. Jixwe Kurd Sat bi zaravayê soranî bernameyên zarokan çêdikir û Kurdistan Tv jî bi zaravayên soranî û kurmancî, lê kurmancîya Kurdistan Tv kurmancîyeka herêmî, ya devera Dihokê bû. Kurmancîya dublaja Med Tv kurmancîyekî gelek baş bû. Kêfa zarokan dihat ku mezinekî wekî bavê wan li kêlaka wan rûdinişt û li bernameya kurdî dinihêrt, ev yek li himber kanalên televîzyonên yunanan, statuya Med TV li ba wan bi hêztir dikir. Bi vî awayê, di navbera salên 1997-2007an da, min arşîvekî mezin ji fîlîmên karton yên kanalên Med Tv, Medya Tv, C Tv, Kurdistan Tv, Kurd Sat û Roj Tvyê pêk anî, ez dibêm qey ev arşîv derdorê 50-60 sietan da ye. Piştî ku teknolojîya DVD ket şûna ya vîdeoyê, min beşekî ji vê arşîvê guhert ser sîstema DVDyê. Heta niha min çend caran bi dehan kasetên DVDyê ya vê arşîvê, ji merivên xwe yên li Kurdistanê û ji nasên xwe yên ku li Awrupayê dijîn ra şandîye.
Êdî zarokên min ne tenê 15-20 deqîqe, lê ku bixwestana dikaribûn bi sietan ji xwe ra fîlîmên karton yên bi zimanê kurdî binêrtana. Min jî rêza kasetên van DVDya diguhert da ku her gav eynî tiştî nebînîn.
Roşan Lezgîn: Helbet tu li welatekî xerîb bûyî. Divê te ji her tiştî sûd wergirta. Te gelek bi zanebûn û bi kedeka mezin bala xwe daye ser zimanê bav û kalên xwe. Yanî, meselaya ziman bi şuûra meriv ve girêdayî ye. Hingê çendî şuûra meriv xurt be, zimanê meriv jî ewçend bi xurtî derbasî zarokên meriv dibe. Lê li welat, ji ber ku şuûr tune ye, li gundê xwe, li hêlîna zimanê kurdî terka zimanê xwe dikin.
Serhad Bapîr: Haya min ji vê yekê heye û malesef ku wusa ye. Di salên 2006 û 2008a da, nêzîkê du mehan ez li Dîyarbekir û li Tetwanê mam, li wir di nav xelkê da, ez mam hesreta dengê zimanê kurdî û ev yek êşekî mezin dide meriv, ev wekî birînekî xedar û bê derman e. Fêrbûna zimanekî an jî hêza zimanekî di nav malekî da, bi wextên ku ev ziman di nav vê mala hanê da tê axaftin an jî tê sehkirin va girêdayî ye. Min kitêbên zarokan, van kaset û DVD yên bi fîlîmên karton, kaset û CDyên muzîka kurdî ji xwe ra kir alîgir, da ku di nav mala me da sietên zimanê kurdî zêde bibin û bi vî awayê, di şertên tenêtî û xerîbîyê da balansekî lihevhatî di navbera zimanên yunanî û kurdî da pêk were. Lewra bi salan zarokên min, xeynî ji min, ji tu kesekî din zimanê kurdî seh nedikirin. Wan li vir tu zarokên ku bi vî zimanê dipeyve nedîtibûn.
Tê bîra min, di havîna sala 2004a da, nivîskar Firat Cewerî bi erebeya xwe û li ser rêya ku ji gelek dewletên Balkanan ra da derbas dibe, hatibû bajarê Salonîkî yê Yunanîstanê, da ku ji vir jî bi keştîyê here Tirkîyê. Telefonê min kir û ji bo çend sietan bi tevî kurê xwe Mîran hatin mala me. Hingê Sîyabendê min jî li malê bû û ew hindik jî Mîran piçûktir bû, ew 6 salî bû. Sîyabend bi kurmancî dizanibû û ji çêbûna wî heta wê çaxê min pê ra tenê bi kurmancî xeber dida. Lê min bala xwe dayê ku va ye Sîyabend dixwaze bi zimanê yunanî bi Mîran ra bipeyve, lewra heta hingê wî li Yunanîstanê tu zarokên ku bi kurmancî dipeyive nedîtibûn. Lê piştî demekî, sist be jî Sîyabend dest pêkir bi Mîran ra bi kurdî axaft.
Di warê zimanê kurdî da zehmetîya min ya herî mezin, tunebûna derdorekî bû ku wê ji nas û dostan pêk bihata û wê di nav xwe da bi zimanê kurdî bipeyvîyan bû. Ez nikaribûm biçûma Kurdistanê, tenê dîya zarokan bi tevî zarokan di salên 1996, 1999 û 2004a da sê caran ji bo 15-20 rojan çûn zîyareta malbata me kirin, du caran li Mêrsîna Tirkîyê û carekî jî Dîyarbekir û Tetwana Kurdistanê. Cara pêşî ez di sala 2006a da tenê çûme Kurdistanê û di sala 2008 da jî bi tevî Sîpan û Sosinê em ji bo 20 rojan çûne welatê xwe.
Di şertên tenêtî û xerîbîyê da be jî, min zarokên xwe fêrî zimanê kurdî kir, ev ji bo min deynek bû ji bo milet û zimanê me yê bindest û îddîayek bû, gelek zehmetîyên vê îddîaya hanê hene, lê di vê mijarê da ez xwe bextîyar hîs dikim û ez naxwazim wek kabûs be jî, tu car bikebe xewna min an jî di hizra min ra derbas bibe ku va ye zarokên min bi zimanê bav û bapîrên xwe nizanin. Min bi ked û xebatekî metodîk, nehişt ku ev kabûs xwe nêzîkê min û zarokên min bike.
Her kesê ku di rewşa min da ye, dikare wekî min û ji min baştir jî zarokên xwe, jin an jî mêrê xwe fêrî zimanê kurdî bike. Tenê divê ku meriv xweyî vê sozê û îddîayê be û di pratîkê da li soz û îddîaya xwe xweyî derkeve.
Roşan Lezgîn: Kek Serhad, ez ji bo vê suhbeta hêja gelek sipas dikim. Ez hêvîdar im ku tu û malbata xwe ya şêrîn û delal hûn hertim di nav xweşî û silametîyê de bin. Ez hêvîdar im ku her sê zarokên te yên xweşik siberojê bi qasî ku ji xwe re, ji hemî însanîyetê re, ji miletê yunan re bifayde bin, ewçend jî ji miletê kurd re bifayde bin. Hûn her hebin her bijîn.
Serhad Bapîr: Ez jî ji bo vê hevpeyvînê û ji bo van gotininên te yên sipehî sipasîya te dikim, mala te ava. Hesasîyetekî me yê hevbeş heye di derheqê zimanê kurdî da, tu wek kurdekî zaza û ez ji wek kurdekî kurmanc em ji bo hîmê hebûna miletê xwe, ji bo zimanê kurdî eynî xeman dixwin. Xweska xemxwarên zimanê kurdî zêde bibûna, bibûna hêzekî mezin, bibûna lehîyekî mezin, çewa ku ronakbîrê me yê qedirbilind Celadet Bedirxan jî gotîye, “wek milet felata me di rabûna vê lehiyê da ye”.
28.12.2009 Jı http://www.zazaki.net/haber/hevpeyvn-bi-serhad-bapr-re-iv-363.htm
05/07/2011
Hevpeyvina Roşan Lezgin Bı Serhad Bapir Ra -3
[Hevpeyîvîn] Roşan Lezgîn
Beş - III
Roşan Lezgîn: Sipas. Em vegerin ser malbatê. Te jina xwe ya delal çawa nas kir?
Serhad Bapîr: Di sala 1990a da, dema ku hê min zanîngehê dixwend, min keça ku wê di siberojê da bibûya kevanîya min naskir. Kalliopî beşa zireetê ya zanîngehekî teknîkî dixwend. Ew bi xwe ji malbatekî yunanên Pondî tê. Dapîr û bapîrên wê li Pondosê hatine dinê û di sala 1922ya da hatine Yunanîstanê. Di navbera salên 1916-22yan da, 400.000 yunanên Pondî ji alîyê leşkerên dewleta Osmanî va têne kuştinê, an jî di “Amele Taburu”yan û di dema nefîkirinê da têne mehfkirinê. Hêzên tirkan yên ku li Pondosê vê qetlîamê çêkirine û yên ku li binê herema Pondosê, li herema Qoçgirîyê û li derdorê wê 200 gundên kurdan şewitandine û bi dehhezaran kurd kuştine, her eynî hêzên Nûredîn Paşayê tirk bûne.
Hê ji roja pêşî va, min fêrî wê kir ka meriv çewa bi kurmancî dibêje “ez ji te hiz dikim”, herwusa li ser daxwaza min û ya wê, me navekî kurdî yê ku nêzîkî maneya navê Kalliopîyê ye, jê ra peydakir, ev nav “Narîn” bû û ji alîyê malbata min va û carna jî ji alîyê min va her em bi vî navê xîtabê wê dikin. Kêfa wê dihat ku dê û bavê min wekî keçekî xwe û xwişk û birayên min jî bîna xwişkekî xwe bi pê ra didin û distînin.
Min jê ra wusa digot “keçê binêre ez bi zimanê miletê te dizanim û divê tu jî zimanê miletê min fêr bibî”. Ev pêşnîyarîya min xweşê wê çû, wê ji min pirsî “lê ez ê çewa fêrî zimanê te bibim?”. Li Yunanîstanê enstîtuyên dewletan hene ku zimanên van dewletan bi peran fêrî xelqê dikin, her wusa jî gelek dersxaneyên zimanên xerîb hene. Herçiqas di destê min da tu materyalên rêziman an jî gramatîka kurdî tunebûn jî, min bi biryar jê ra gote ku “ez ê kurdî fêrî te bikim”.
Min dixwest bi rêya girtina qedrê zimanê xwe, qedrê xwe û qedrê miletê xwe bigrim. Her miletek bi zimanekî tê naskirinê, ez jî wekî endamê miletekî cihê, divîyabû bi xusûsîyetên xwe yên cihê bihatama naskirinê. Ez ku ji lepê dewleta tirkan filitîbûm û hatibûm Yunanîstanê, divîyabû ku min qedrê ziman û miletê xwe bigirta, di çarçova malbatê da be jî divîyabû min statuyekî di sewîya zimanê yunanî da bida zimanê xwe. Min bawer dikir ku meriv dikare bi vî awayê di xerîbîyê da kurd bimîne, herwusa jî, dêlva ku meriv bê reh û bê bingeh be, meriv bi xwe jî dikaribû bibûya xwedîyê statuyekî.
Em ji malbatekî mezin tên, têkilîyên ku wê jina min û zarokên min bi vê malbata mezin û her wusa bi kultura miletê kurd ra saz bikirina, di serî da bala min dikêşand, ango min dizanibû ku tenê bi rêya zimanê kurdî meriv dikaribû têkilîyên baş û qenc bi kurdan ra danîya. Ji bo jina min zimanê kurdî wê bibiya “pasaport” an jî “vîze”ya têkîlîyên bi cîhana kurdan ra û herwusa jî, ji bo zarokên min wê bibûya “mifte” an jî hacetê danûsitêndinên bi miletê xwe ra. Zarokên min wê hem kurd û hem jî yunan bûna, di rewşa wan da wê avantajekî mezin yê ziman û kultura yunanî hebûya, lewra li Yunanîstanê wê bijîyan û her wê li wir biçûna dibistanê. Her çiqas li derdora me da ne xizmên me û ne jî kurdên kurdîziman hebûn, di çarçova nava malê da be jî divîya bû ku min warekî ji bo zimanê kurdî ava bikira.
Roşan Lezgîn: Ez bawer im min di bîranînên Casimê Celîlê rehmetî, ango bavê kek Celîl û Ordîxanî û wan de xwendibû. Ew jî hîn ku nezewicîye, derheqê ziman û malbatê de, tiştên wekî te difikire, tesewur dike û pêk jî tîne. Belê, tu kerem bike.
Serhad Bapîr: Kalliopî bi zimanê almanî jî baş dizanibû, lê min bi vî zimanî qet nizanibû. Katalogên weşanên ku Enstîtuya Kurdî ya Parîsê difrot li ba min hebûn, min çend kitêbên kurdî ji wir ji xwe ra bi rêya posteyê kirîn. Hin ji wan kitêbên kurdî yên ku min peyda kirin û ku bi rêzimanê kurdî va têkilîdar bûn, ev bûn:
1.Kamuran Bedir Khan, “Le Kurde Sans Peîne- Cours pratîques de la langue kurde”, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, 1989
2.Ferdînand Justî “Kurdîsche Gramatîk”, Sandîg Reprînt Verlag, 1985
Herçî kitêba F. Justî bû, piştî ku gihîşte destê me, me dît ku va ye ew çapa nû ya kitêbekî kevn e, ku cara pêşî di sala 1880 da hatibû nivîsandinê û qet bi kêrî me nehat. Kitêba ku bi kêrî me hat ya K. Bedirxan bû, lê ev kitêb bi zimanên kurdî (kurmancî) û fransî ye û ne ez û ne jî Kalliopî em qet bi zimanê fransî nizanin. Lê ji ber ku di alîkî rûpelan da ders bi zimanê kurdî bûn, ji bo fêrkirina hevala xwe min ji vî alîyê kitêbê îstîfade kir. Her hefteyê hindiktir me dersekî çêdikir û me bi qasî 40 dersan ji vê kitêbê çêkir. Her wusa piştî ku me “Ferhenga Kurdî (Kurmancî) – Almanî” ya Feryad Fazil Omar, ya ku Weşanên “Kurdische Studien Berlin” di sala 1992ya da weşandîye jî ji Almanyayê bi rêya Komkarê ji xwe ra kirî, êdî ferhengekî ku wê carna kêrî me bihata jî kete destê me. Piştî salekî ku me hev naskiribû, dema ku min telefonê mala me ya li Kurdistanê vedikir, êdî Kalliopî jî bi dîya min û bi xwişkên min ra xeber dida. Dema ku di sala 1992ya da em zewicîn wê qederek bi kurmancî dizanibû.
Piştî ku em zewicîn êdî me qet dersan bi hev ra çênekir, lê wê destpêkir û êdî ji xwe ra kitêbên kurdî dixwend. Gelek caran min jî jê ra ji cîlda yeka ya kitêba “Xwençe” ya Zeynelabidîn Zinar, meselok û pêkenok dixwendin. Kitêbên ku wê dixwend, kitêbên ku bi zimanekî sade hatibûn nivîsandin bûn, yên wekî “Kevoka Sipî” ya Firat Cewerî. Dîsa, hinek kitêbên din ku heta niha Kalliopî ji xwe ra xwendine, “Girtî” û “Payiza Dereng” yên Firat Cewerî, “Hêlîn”a Mehmûd Baksî û gelek nivîsên ku li kovara Nûdemê weşîyane.
Berîya ku ez bizewicim, haya min heta dereceyekî ji pirsgirêkên xerîbên ku bi yunanan ra zewicîbûn, hebû. Ev pirsgirêk, yên ku bi ziman, nasname û olê ra têkilîdar bûn. Herçiqas mehra medenî ya ku li bajarvanîyê (beledîye) dihat birandin hebe jî, li vir, ji % 95ên mehran li dêrê da bi anagorê edetên olî têne biramndin. Kalliopî ji malbatekî xristîyan e. Me qerara xwe da ku em ê mehra xwe li bajarvanîyê bibirin. Her wusa, ji ber ku bi îhtîmala mezin wê zarokên me ne li Kurdistanê, lê wê li vir bihatana dinê û wê li vir biçûna mektebê, divîyabû navên hemû zarokên me bi zimanê kurdî bûna, da ku hem ew û hem jî civat bizanibe va ye alîyekî wan ji milet û welatekî cihê tê. Zarokên me wê her du paşnavan, yê “min” û yê jina min bistandana. Her wusa me qerar da ku wê zarokên me “vaftîz” nebûna û heta bibin 18 salî wê “etîketa” tu olî li ser wan tunebûya, piştî ku wê bibûna 18 salî, ku bixwestana çi dihebînin wê ji xwe ra bihebandana. Di jîyana malbatî da me van qerarên xwe pêkanî.
Roşan Lezgîn: Wisa xuya ye ku we li ser her tiştî munaqeşe kirîye, we fikrê xwe eşkera kirîye. We li ser gelek babetên hûrik biryarên biteferuat dane.
Serhad Bapoîr: Rast e. Li xerîbîyê da, di fêrkirina zarokan ya zimanê kurdî da tu tecrubeyên min tunebûn, tenê min bala xwe dabû hin xerîbên ku bi yunanan ra zewicîbûn: Jinên ku ji welatên Asyayê dihatin, wan bi zarokên xwe ra bi zimanê yunanî dipeyvîyan û herwusa, hin jinên ku ji welatên bi hêz yên rojavaya Awrupayê dihatin -wek nimûne Almanya- wan bi zarokên xwe ra bi zimanê xwe xeber didan. Lê ew jin bûn, ez qet leqayê mêrên xerîb nehatibûm ku ew bi zimanê xwe bi zarokên xwe ra xeber didin, kesên ku min ew dîtibûn, bi zimanê yunanî bi zarokên xwe ra dipeyvîyan.
Di sala 1993a da Sîpan, di sala 1998a da Sîyabend û di 2004a da jî Sosin hate dinê. Ji roja çêbûna wan heta niha, min tenê bi kurmancî bi wan ra axaftîye. Bawermendekî dilsoz yê olekî çiqas di bawerîya xwe da bi îstîqrar be, yê min jî, di meseleya zimanê kurdî da ez hewqas bi îstîqrar bûme. Zarokên min qet bi zimanê tirkî nizanin û heta niha min tu carî bi wan ra bi zimanê yunanî jî neaxaftîye. Dema ku ez diçim dibistana wan, da ku ez rewşa dersên wan bipirsim, ez li ber mamosteyê wan jî bi wan ra tenê bi kurmancî dipeyvim, herwusa jî, xeynî kurdî ew bi tu zimanekî din nizanin bi min ra biaxifin.
Di rastîyê da meriv zimanekî hînê zarokên xwe nake, meriv bi kîjan zimanî bi wan ra biaxife, piştî ku zarok parîkî mezin dibin, hingê ew jî dîsa bi wî zimanî bi meriv ra diaxifin. Di malbatekî wekî malbata me da, ku ji du milet û zimanên cihê pêk hatîye, ji bo zarokên vê malbatê, divîyabû her kesekî (dê û bav) bi zimanekî va bihatana girêdan an jî bibûna têkilîdar. Divê di hizra zarokan da her kesekî li beramberê zimanekî bicih bibe. Ango dema ku zarok wê yek ji van du kesan bidîtaya, divîyabû ku xwe bi xwe bi zimanê vî kesî jî “bidîtaya”, wan “kod”ên danûsitandina bi vî kesî ra jî “bidîtîya”. Ku mezin bi îstîqrar bin, ji bo zarokan ev gelek rihet e. Her mezinekî bi zimanekî va tê girêdan û zarok jî bi rêya wî zimanî bi wan ra didin û distînin. Ku di malbatekî da çar zimanên çar kesên cihê (wek nimûne: dê, bav, bapîr û dapîr) hebin, hingê zarok bi rihetî dikarin van her çar zimanan jî fêr bibin. Lê çewa ku min got îstîqrar lazim e, ku îstîqrar tunebe, ango kesekî carna bi vî zimanî û carna jî bi zimanê dî bi zarokan ra bipeyîve, hingê zimanê ku di wê malê da, an jî di wê civatê da serdest e wê bibe zimanê zarokan. Di meseleya ziman da, zarok li rihetîya xwe digerin, lê divê ku mezin jî bi îstîqrar, tenê bi zimanekî bi wan ra biaxifin.
Roşan Lezgîn: Te ev tesbîtên hanê ji pratîka xwe hildan yan ji berê de lêkolîneka te ya wisa hebû?
Serhad Bapîr: Na, hingê min tu lêkolîn di vê meseleyê da nekiribû, lê tenê min tiştek dizanibû, divê ku zarokên min bi zimanê kurdî fêr bibin. Konsantreya min tenê li ser vê meseleyê bû. Min digot ku, çi dibe bila bibe, kî çi dibêje bila bibêje, lê tenê divê ku zarokên min bi kurmancî fêr bibin. Ev zimanê ku ez ji dê û bavê xwe hîn bûbûm divîyabû ku min wek emanetekî pîroz bidaya zarokên xwe. Piştî ku fikr û ramana meriv her ev be, êdî di pratîkê da meriv rê û metodan jî dibîne. Piştî ku di sala 1993ya da Sîpan hate dinê, min ji Swedê çend kitêbên zarokan yên bi zimanê kurdî peyda kirin. Êdî me kir edet, divîyabû ku her şev berîya razanê min jê ra ji van kitêbên bi resimên rengîn yên sipehî, çîrokan bixwenda. Resim ji bo hafiza zarokan rolekî gelek mezin dileyzin, despêkê da min resiman nîşanê wî dida û gotinên çîrokan jî, bi anagorê gotinên ku ew dizane û gotinên rihet şirove dikir û bi vî awayê ji jê ra digot. Dema ku ji ber kar û xebatên min, min nikaribû ji wî ra şevekî çîrokan bigota, hingê kurê min bi israr çîroka xwe dixwest û ez ji bê çareyî deyndar derdiketim, min jê ra digot ku “ez ê sibê ji te ra hewqas rûpelan zêdetir bixweynim” û me li hev dikir. Gelek caran min kitêbên zarokan yên bi zimanê yunanî jî bi zimanê kurdî jê ra digot.
Niha li mala me da beşekî piçûk ya kitêbxaneya malê ji kitêbên zarokan pêktê. Min ji Swed, Fransa û Almanyayê, ji Dîyarbekir û Stenbolê derdorê 80-90 kitêbên zarokan ji bo wan kirîye. Piranîya van kitêban yên weşanên “Apec”, “Nûdem” û “Deng” ê ne. Min piranîya van kitêban ji wan ra xwendîye, li ser daxwaza wan, min hin kitêb dibe ku 20-30 caran ji wan ra xwendine. Sîpan û Sîyabend niha êdî ew bi xwe van çîrokan ji xwe ra dixweynin. Gelek caran min wek “ders” ji Sîpan xwestîye ku naverokên kitêbên ku dixweyne, bi qasî du rûpelan xulasaya wê bi kurdî binivîsîne. Ev metod gelek bi kêrî Sîpan hatîye û ew niha qederek baş bi kurmancî dinivîsîne.
Malxezûrên min, di despêkê da digotin qey wê bi vî awayê di zimanê yunanî yê Sîpan da pirsgirêk peyda bibin û zarok wê her du zimanan tevlîhev bike.
28.12.2009
Jı http://www.zazaki.net/haber/hevpeyvn-bi-serhad-bapr-re-iii-360.htm
Beş - III
Roşan Lezgîn: Sipas. Em vegerin ser malbatê. Te jina xwe ya delal çawa nas kir?
Serhad Bapîr: Di sala 1990a da, dema ku hê min zanîngehê dixwend, min keça ku wê di siberojê da bibûya kevanîya min naskir. Kalliopî beşa zireetê ya zanîngehekî teknîkî dixwend. Ew bi xwe ji malbatekî yunanên Pondî tê. Dapîr û bapîrên wê li Pondosê hatine dinê û di sala 1922ya da hatine Yunanîstanê. Di navbera salên 1916-22yan da, 400.000 yunanên Pondî ji alîyê leşkerên dewleta Osmanî va têne kuştinê, an jî di “Amele Taburu”yan û di dema nefîkirinê da têne mehfkirinê. Hêzên tirkan yên ku li Pondosê vê qetlîamê çêkirine û yên ku li binê herema Pondosê, li herema Qoçgirîyê û li derdorê wê 200 gundên kurdan şewitandine û bi dehhezaran kurd kuştine, her eynî hêzên Nûredîn Paşayê tirk bûne.
Hê ji roja pêşî va, min fêrî wê kir ka meriv çewa bi kurmancî dibêje “ez ji te hiz dikim”, herwusa li ser daxwaza min û ya wê, me navekî kurdî yê ku nêzîkî maneya navê Kalliopîyê ye, jê ra peydakir, ev nav “Narîn” bû û ji alîyê malbata min va û carna jî ji alîyê min va her em bi vî navê xîtabê wê dikin. Kêfa wê dihat ku dê û bavê min wekî keçekî xwe û xwişk û birayên min jî bîna xwişkekî xwe bi pê ra didin û distînin.
Min jê ra wusa digot “keçê binêre ez bi zimanê miletê te dizanim û divê tu jî zimanê miletê min fêr bibî”. Ev pêşnîyarîya min xweşê wê çû, wê ji min pirsî “lê ez ê çewa fêrî zimanê te bibim?”. Li Yunanîstanê enstîtuyên dewletan hene ku zimanên van dewletan bi peran fêrî xelqê dikin, her wusa jî gelek dersxaneyên zimanên xerîb hene. Herçiqas di destê min da tu materyalên rêziman an jî gramatîka kurdî tunebûn jî, min bi biryar jê ra gote ku “ez ê kurdî fêrî te bikim”.
Min dixwest bi rêya girtina qedrê zimanê xwe, qedrê xwe û qedrê miletê xwe bigrim. Her miletek bi zimanekî tê naskirinê, ez jî wekî endamê miletekî cihê, divîyabû bi xusûsîyetên xwe yên cihê bihatama naskirinê. Ez ku ji lepê dewleta tirkan filitîbûm û hatibûm Yunanîstanê, divîyabû ku min qedrê ziman û miletê xwe bigirta, di çarçova malbatê da be jî divîyabû min statuyekî di sewîya zimanê yunanî da bida zimanê xwe. Min bawer dikir ku meriv dikare bi vî awayê di xerîbîyê da kurd bimîne, herwusa jî, dêlva ku meriv bê reh û bê bingeh be, meriv bi xwe jî dikaribû bibûya xwedîyê statuyekî.
Em ji malbatekî mezin tên, têkilîyên ku wê jina min û zarokên min bi vê malbata mezin û her wusa bi kultura miletê kurd ra saz bikirina, di serî da bala min dikêşand, ango min dizanibû ku tenê bi rêya zimanê kurdî meriv dikaribû têkilîyên baş û qenc bi kurdan ra danîya. Ji bo jina min zimanê kurdî wê bibiya “pasaport” an jî “vîze”ya têkîlîyên bi cîhana kurdan ra û herwusa jî, ji bo zarokên min wê bibûya “mifte” an jî hacetê danûsitêndinên bi miletê xwe ra. Zarokên min wê hem kurd û hem jî yunan bûna, di rewşa wan da wê avantajekî mezin yê ziman û kultura yunanî hebûya, lewra li Yunanîstanê wê bijîyan û her wê li wir biçûna dibistanê. Her çiqas li derdora me da ne xizmên me û ne jî kurdên kurdîziman hebûn, di çarçova nava malê da be jî divîya bû ku min warekî ji bo zimanê kurdî ava bikira.
Roşan Lezgîn: Ez bawer im min di bîranînên Casimê Celîlê rehmetî, ango bavê kek Celîl û Ordîxanî û wan de xwendibû. Ew jî hîn ku nezewicîye, derheqê ziman û malbatê de, tiştên wekî te difikire, tesewur dike û pêk jî tîne. Belê, tu kerem bike.
Serhad Bapîr: Kalliopî bi zimanê almanî jî baş dizanibû, lê min bi vî zimanî qet nizanibû. Katalogên weşanên ku Enstîtuya Kurdî ya Parîsê difrot li ba min hebûn, min çend kitêbên kurdî ji wir ji xwe ra bi rêya posteyê kirîn. Hin ji wan kitêbên kurdî yên ku min peyda kirin û ku bi rêzimanê kurdî va têkilîdar bûn, ev bûn:
1.Kamuran Bedir Khan, “Le Kurde Sans Peîne- Cours pratîques de la langue kurde”, Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Parîsê, 1989
2.Ferdînand Justî “Kurdîsche Gramatîk”, Sandîg Reprînt Verlag, 1985
Herçî kitêba F. Justî bû, piştî ku gihîşte destê me, me dît ku va ye ew çapa nû ya kitêbekî kevn e, ku cara pêşî di sala 1880 da hatibû nivîsandinê û qet bi kêrî me nehat. Kitêba ku bi kêrî me hat ya K. Bedirxan bû, lê ev kitêb bi zimanên kurdî (kurmancî) û fransî ye û ne ez û ne jî Kalliopî em qet bi zimanê fransî nizanin. Lê ji ber ku di alîkî rûpelan da ders bi zimanê kurdî bûn, ji bo fêrkirina hevala xwe min ji vî alîyê kitêbê îstîfade kir. Her hefteyê hindiktir me dersekî çêdikir û me bi qasî 40 dersan ji vê kitêbê çêkir. Her wusa piştî ku me “Ferhenga Kurdî (Kurmancî) – Almanî” ya Feryad Fazil Omar, ya ku Weşanên “Kurdische Studien Berlin” di sala 1992ya da weşandîye jî ji Almanyayê bi rêya Komkarê ji xwe ra kirî, êdî ferhengekî ku wê carna kêrî me bihata jî kete destê me. Piştî salekî ku me hev naskiribû, dema ku min telefonê mala me ya li Kurdistanê vedikir, êdî Kalliopî jî bi dîya min û bi xwişkên min ra xeber dida. Dema ku di sala 1992ya da em zewicîn wê qederek bi kurmancî dizanibû.
Piştî ku em zewicîn êdî me qet dersan bi hev ra çênekir, lê wê destpêkir û êdî ji xwe ra kitêbên kurdî dixwend. Gelek caran min jî jê ra ji cîlda yeka ya kitêba “Xwençe” ya Zeynelabidîn Zinar, meselok û pêkenok dixwendin. Kitêbên ku wê dixwend, kitêbên ku bi zimanekî sade hatibûn nivîsandin bûn, yên wekî “Kevoka Sipî” ya Firat Cewerî. Dîsa, hinek kitêbên din ku heta niha Kalliopî ji xwe ra xwendine, “Girtî” û “Payiza Dereng” yên Firat Cewerî, “Hêlîn”a Mehmûd Baksî û gelek nivîsên ku li kovara Nûdemê weşîyane.
Berîya ku ez bizewicim, haya min heta dereceyekî ji pirsgirêkên xerîbên ku bi yunanan ra zewicîbûn, hebû. Ev pirsgirêk, yên ku bi ziman, nasname û olê ra têkilîdar bûn. Herçiqas mehra medenî ya ku li bajarvanîyê (beledîye) dihat birandin hebe jî, li vir, ji % 95ên mehran li dêrê da bi anagorê edetên olî têne biramndin. Kalliopî ji malbatekî xristîyan e. Me qerara xwe da ku em ê mehra xwe li bajarvanîyê bibirin. Her wusa, ji ber ku bi îhtîmala mezin wê zarokên me ne li Kurdistanê, lê wê li vir bihatana dinê û wê li vir biçûna mektebê, divîyabû navên hemû zarokên me bi zimanê kurdî bûna, da ku hem ew û hem jî civat bizanibe va ye alîyekî wan ji milet û welatekî cihê tê. Zarokên me wê her du paşnavan, yê “min” û yê jina min bistandana. Her wusa me qerar da ku wê zarokên me “vaftîz” nebûna û heta bibin 18 salî wê “etîketa” tu olî li ser wan tunebûya, piştî ku wê bibûna 18 salî, ku bixwestana çi dihebînin wê ji xwe ra bihebandana. Di jîyana malbatî da me van qerarên xwe pêkanî.
Roşan Lezgîn: Wisa xuya ye ku we li ser her tiştî munaqeşe kirîye, we fikrê xwe eşkera kirîye. We li ser gelek babetên hûrik biryarên biteferuat dane.
Serhad Bapoîr: Rast e. Li xerîbîyê da, di fêrkirina zarokan ya zimanê kurdî da tu tecrubeyên min tunebûn, tenê min bala xwe dabû hin xerîbên ku bi yunanan ra zewicîbûn: Jinên ku ji welatên Asyayê dihatin, wan bi zarokên xwe ra bi zimanê yunanî dipeyvîyan û herwusa, hin jinên ku ji welatên bi hêz yên rojavaya Awrupayê dihatin -wek nimûne Almanya- wan bi zarokên xwe ra bi zimanê xwe xeber didan. Lê ew jin bûn, ez qet leqayê mêrên xerîb nehatibûm ku ew bi zimanê xwe bi zarokên xwe ra xeber didin, kesên ku min ew dîtibûn, bi zimanê yunanî bi zarokên xwe ra dipeyvîyan.
Di sala 1993a da Sîpan, di sala 1998a da Sîyabend û di 2004a da jî Sosin hate dinê. Ji roja çêbûna wan heta niha, min tenê bi kurmancî bi wan ra axaftîye. Bawermendekî dilsoz yê olekî çiqas di bawerîya xwe da bi îstîqrar be, yê min jî, di meseleya zimanê kurdî da ez hewqas bi îstîqrar bûme. Zarokên min qet bi zimanê tirkî nizanin û heta niha min tu carî bi wan ra bi zimanê yunanî jî neaxaftîye. Dema ku ez diçim dibistana wan, da ku ez rewşa dersên wan bipirsim, ez li ber mamosteyê wan jî bi wan ra tenê bi kurmancî dipeyvim, herwusa jî, xeynî kurdî ew bi tu zimanekî din nizanin bi min ra biaxifin.
Di rastîyê da meriv zimanekî hînê zarokên xwe nake, meriv bi kîjan zimanî bi wan ra biaxife, piştî ku zarok parîkî mezin dibin, hingê ew jî dîsa bi wî zimanî bi meriv ra diaxifin. Di malbatekî wekî malbata me da, ku ji du milet û zimanên cihê pêk hatîye, ji bo zarokên vê malbatê, divîyabû her kesekî (dê û bav) bi zimanekî va bihatana girêdan an jî bibûna têkilîdar. Divê di hizra zarokan da her kesekî li beramberê zimanekî bicih bibe. Ango dema ku zarok wê yek ji van du kesan bidîtaya, divîyabû ku xwe bi xwe bi zimanê vî kesî jî “bidîtaya”, wan “kod”ên danûsitandina bi vî kesî ra jî “bidîtîya”. Ku mezin bi îstîqrar bin, ji bo zarokan ev gelek rihet e. Her mezinekî bi zimanekî va tê girêdan û zarok jî bi rêya wî zimanî bi wan ra didin û distînin. Ku di malbatekî da çar zimanên çar kesên cihê (wek nimûne: dê, bav, bapîr û dapîr) hebin, hingê zarok bi rihetî dikarin van her çar zimanan jî fêr bibin. Lê çewa ku min got îstîqrar lazim e, ku îstîqrar tunebe, ango kesekî carna bi vî zimanî û carna jî bi zimanê dî bi zarokan ra bipeyîve, hingê zimanê ku di wê malê da, an jî di wê civatê da serdest e wê bibe zimanê zarokan. Di meseleya ziman da, zarok li rihetîya xwe digerin, lê divê ku mezin jî bi îstîqrar, tenê bi zimanekî bi wan ra biaxifin.
Roşan Lezgîn: Te ev tesbîtên hanê ji pratîka xwe hildan yan ji berê de lêkolîneka te ya wisa hebû?
Serhad Bapîr: Na, hingê min tu lêkolîn di vê meseleyê da nekiribû, lê tenê min tiştek dizanibû, divê ku zarokên min bi zimanê kurdî fêr bibin. Konsantreya min tenê li ser vê meseleyê bû. Min digot ku, çi dibe bila bibe, kî çi dibêje bila bibêje, lê tenê divê ku zarokên min bi kurmancî fêr bibin. Ev zimanê ku ez ji dê û bavê xwe hîn bûbûm divîyabû ku min wek emanetekî pîroz bidaya zarokên xwe. Piştî ku fikr û ramana meriv her ev be, êdî di pratîkê da meriv rê û metodan jî dibîne. Piştî ku di sala 1993ya da Sîpan hate dinê, min ji Swedê çend kitêbên zarokan yên bi zimanê kurdî peyda kirin. Êdî me kir edet, divîyabû ku her şev berîya razanê min jê ra ji van kitêbên bi resimên rengîn yên sipehî, çîrokan bixwenda. Resim ji bo hafiza zarokan rolekî gelek mezin dileyzin, despêkê da min resiman nîşanê wî dida û gotinên çîrokan jî, bi anagorê gotinên ku ew dizane û gotinên rihet şirove dikir û bi vî awayê ji jê ra digot. Dema ku ji ber kar û xebatên min, min nikaribû ji wî ra şevekî çîrokan bigota, hingê kurê min bi israr çîroka xwe dixwest û ez ji bê çareyî deyndar derdiketim, min jê ra digot ku “ez ê sibê ji te ra hewqas rûpelan zêdetir bixweynim” û me li hev dikir. Gelek caran min kitêbên zarokan yên bi zimanê yunanî jî bi zimanê kurdî jê ra digot.
Niha li mala me da beşekî piçûk ya kitêbxaneya malê ji kitêbên zarokan pêktê. Min ji Swed, Fransa û Almanyayê, ji Dîyarbekir û Stenbolê derdorê 80-90 kitêbên zarokan ji bo wan kirîye. Piranîya van kitêban yên weşanên “Apec”, “Nûdem” û “Deng” ê ne. Min piranîya van kitêban ji wan ra xwendîye, li ser daxwaza wan, min hin kitêb dibe ku 20-30 caran ji wan ra xwendine. Sîpan û Sîyabend niha êdî ew bi xwe van çîrokan ji xwe ra dixweynin. Gelek caran min wek “ders” ji Sîpan xwestîye ku naverokên kitêbên ku dixweyne, bi qasî du rûpelan xulasaya wê bi kurdî binivîsîne. Ev metod gelek bi kêrî Sîpan hatîye û ew niha qederek baş bi kurmancî dinivîsîne.
Malxezûrên min, di despêkê da digotin qey wê bi vî awayê di zimanê yunanî yê Sîpan da pirsgirêk peyda bibin û zarok wê her du zimanan tevlîhev bike.
28.12.2009
Jı http://www.zazaki.net/haber/hevpeyvn-bi-serhad-bapr-re-iii-360.htm
Nameyeki vekıri: Jı bo berpırsiyarên Diyarbekir.yahoogroups.com ê
Ev nêzikê sê hefte ne ku wun jı mın ra e-mailên koma xwe dışinın. Her 2-3 rojan careki dema ku ez posteya xwe ya elektroniki vedıkım, ez leqayê 30-40 e-mailên koma we têm.
Çewa ku xwıya dıke, endamên komê heri zêde bı zımanê tırki dıfıkırın, dınıvisinın û dıdın û dıstinın. Kesên ku bı zımanê kurdi dınıvisinın gelek gelek kêm ın.
Trajediya me Kurdan ew e ku, asimilasyona ku lı ser me hatiye ferzkırınê gelek normal û tabii dıbinın, ew xwe ji vêca bı rêya otoasimilasyonê, karê zımankuj ya ku dewleta Tırka hê baş temamnekıriye, bıcıhtinın.
Xebata lı hımber asimilasyonê ne xebateki abstrek e, xebateki pratik û ya rastiyê ye. Dema ku Kurd bı zımanê kurdi dıpeyvın, dıxwinın û dınıvisinın, tenê hıngê dıkarın iddıabıkın ku vayê lı dıji asimilasyona zımanê kurdi dertên.
Ciddiyeta wan kesên ku jı ber gelek sedeman bı zımanê kurdi nızanın ji, dı xebata wan ya fêrbûna zımanê kurdi da xwıyadıbe. Kesên ku jı bo fêrbûna zımanê xwe nakevın nav tu xebatê, ew bı zımanê tırki, tenê xızmetê jı bo zıman û kultura Tırkan dıkın. Ev yek zımanê kurdi dı nav cıvata Kurdan da hê ji stûxwar, perişan û baskşıketi dıke.
Her Kurd dıvê hêviya kurdiyeke ideal, zelal û “bılınd”nesekıne, dıvê jı nıha va bı kurdiya ku dızane bıpeyve, bıxweyne û bınıvisine, kurdiya xweş û baş wê paşê hêdi hêdi were.
Dema ku Kurd bı kurdi dıpeyvın, dıxweynın û dınıvisın, hıngê ev tê wê maneyê ku vayê ew dıxwazın Kurd bıminın, politikaya zımankuj ya dewleta Tırkan reddıkın, himê heri bıngehin ya mıletbûna xwe dıparêzın. Bı vi awayê ew dıkarın wek mıleteki xwedi zımaneki serbıxwe, xwedi welateki kevnar û diroki, hemû heq û serbestiyên xwe bıxwazın û bıstinın.
Sıberoja mayin û hebûna zımanê kurdi lı bakûrê Kurdıstanê û lı Tırkiyê dı destê Kurdan da ye, ku Kurd bı awayeki ciddi lı zımanê xwe xwedidernekevın, hıngê her tıştê Kurdan wê bı ber bayê bıkebe, wê bıbın wek Laz û Çerkezên asimilebûyi, hemû iddıayên jı bo sıberoja wan wê pûç û vala bıbe.
Jı ber van sedeman, jı kerema xwe ra êdi e-mailên koma xwe jı mın ra neşinın. Ez naxwazım enerjiya xwe ya xwendınê, bı zımanê tırki yê Kurdên asimilebûyi xercbıkım.
Serhad Bapir
Resam û grafikçêker
Yunanistan
Çewa ku xwıya dıke, endamên komê heri zêde bı zımanê tırki dıfıkırın, dınıvisinın û dıdın û dıstinın. Kesên ku bı zımanê kurdi dınıvisinın gelek gelek kêm ın.
Trajediya me Kurdan ew e ku, asimilasyona ku lı ser me hatiye ferzkırınê gelek normal û tabii dıbinın, ew xwe ji vêca bı rêya otoasimilasyonê, karê zımankuj ya ku dewleta Tırka hê baş temamnekıriye, bıcıhtinın.
Xebata lı hımber asimilasyonê ne xebateki abstrek e, xebateki pratik û ya rastiyê ye. Dema ku Kurd bı zımanê kurdi dıpeyvın, dıxwinın û dınıvisinın, tenê hıngê dıkarın iddıabıkın ku vayê lı dıji asimilasyona zımanê kurdi dertên.
Ciddiyeta wan kesên ku jı ber gelek sedeman bı zımanê kurdi nızanın ji, dı xebata wan ya fêrbûna zımanê kurdi da xwıyadıbe. Kesên ku jı bo fêrbûna zımanê xwe nakevın nav tu xebatê, ew bı zımanê tırki, tenê xızmetê jı bo zıman û kultura Tırkan dıkın. Ev yek zımanê kurdi dı nav cıvata Kurdan da hê ji stûxwar, perişan û baskşıketi dıke.
Her Kurd dıvê hêviya kurdiyeke ideal, zelal û “bılınd”nesekıne, dıvê jı nıha va bı kurdiya ku dızane bıpeyve, bıxweyne û bınıvisine, kurdiya xweş û baş wê paşê hêdi hêdi were.
Dema ku Kurd bı kurdi dıpeyvın, dıxweynın û dınıvisın, hıngê ev tê wê maneyê ku vayê ew dıxwazın Kurd bıminın, politikaya zımankuj ya dewleta Tırkan reddıkın, himê heri bıngehin ya mıletbûna xwe dıparêzın. Bı vi awayê ew dıkarın wek mıleteki xwedi zımaneki serbıxwe, xwedi welateki kevnar û diroki, hemû heq û serbestiyên xwe bıxwazın û bıstinın.
Sıberoja mayin û hebûna zımanê kurdi lı bakûrê Kurdıstanê û lı Tırkiyê dı destê Kurdan da ye, ku Kurd bı awayeki ciddi lı zımanê xwe xwedidernekevın, hıngê her tıştê Kurdan wê bı ber bayê bıkebe, wê bıbın wek Laz û Çerkezên asimilebûyi, hemû iddıayên jı bo sıberoja wan wê pûç û vala bıbe.
Jı ber van sedeman, jı kerema xwe ra êdi e-mailên koma xwe jı mın ra neşinın. Ez naxwazım enerjiya xwe ya xwendınê, bı zımanê tırki yê Kurdên asimilebûyi xercbıkım.
Serhad Bapir
Resam û grafikçêker
Yunanistan
10/06/2011
Hevpeyvina Roşan Lezgin Bı Serhad Bapir Ra -2
[Hevpeyîvîn] Roşan Lezgîn
Beş - II
Roşan Lezgîn: Belê, wê demê fraksîyonên kurdan ji kurdperwerîyê bêhtir dibûn terefdarên Yekîtîya Sovyetan, Komara Gel Ya Çînê, Arnawutluxê. Serpêhatîyên seyr di nav miletê me de hene…
Serhad Bapîr: Tu rast dibêjî. Min seh kiribû ku radyoyên kurdî ya Tehranê û Kirmanşanê jî hene, bi sietan min li ber frekansên pêlên kurt yên radyoyê gohê xwe bel dikir û min bişkovka radyoyê dibir vî alî û vî alî, serî û binî. Min derdorê 20 radyoyên bi zimanê tirkî yên gelek welatan peyda kiribûn, piştî cuntaya tirkan a 12 îlona 1980, min daîmî beşa zimanê tirkî ya BBC guhdar dikir, lê ez leqayê radyoyên din yên kurdî nehatim.
Di dawîya sala 1980ya da rojekî dîsa min li ser pêlên kurt yê vê radyoyê, bişkovka radyoyê hir da û wir da biribû û li ser cihekî vala da min dabû sekinandinê û ez bi tiştekî din va mijûl dibûm û bala min ne li ser radyoyê bû, piştî demekî din ez bi dengê radyoyê bi heyecan pekîyam. Radyoyê bi dengekî bilind wusa digot “Êra Dengê Kurdistana Îraqê ye…” Di jîyana min da kêm caran ez wusa bi heyecanê ketime. Ev radyoya ha, radyoya PDKa Îraqê bû û nûçeyên şerê hêzên pêşmergeyan yên bi rejima dîktator ya Îraqê ra diweşand û herwusa sitranên şoreşgerî jî dihatine belavkirinê. Piştî demekî kin min “Radyoya Dengê Şoreşa Îraqê” ya hêzên YNK ê û “Radyoya Dengê Kurdistana Îranê” ya PDK a Îranê jî peydakir. Heta dawîya sala 1982ya ku hingê ji bo xebata polîtîk ez ji Tetwanê çûm, hima bêje her roj min van radyoyan guhdarî dikir.
Roşan Lezgîn: Hingê zimanê we yê rojane çi bû? We xortan di navbera xwe de bi çi zimanî diaxifî?
Serhad Bapîr: Di mala me da zimanê axaftinê her kurmancî bû, di sala 1980ya da, du xwişkên min yên piçûk dest bi mektebê kirin। Bi perwerdeya mektebê, dersên ku li malê çêdikirin û axaftina di navbera wan da, hew min dît ku va ye dest pê kirine û carna bi hev ra bi zimanê tirkî dipeyvin. Piştî ku ez bi vê yekê hisîyam min nav malê da axaftina zimanê tirkî yasax kir. Zarokên piçûk ji tirsan nediwêribûn ku gotinekî tirkî di nav malê da bi hev ra bipeyvin. Min ji wan ra digot ku li mektebê, di dersan da zimanê tirkî mecbûrî ye, ji ber ku divê ku wun herin mektebê, bivê-nevê wun ê li wir bi zimanê tirkî xeber bidin, lê di nav malê da jî zimanê kurdî mecbûrî ye, lewra divê ku wun baş bi zimanê xwe zanibin. Sedemekî bingehîn ya vê reaksîyona min a li himberê zimanê tirkî ew bû ku, kêm bin jî, hin hevalên min ên şoreşger yên kurd bi zimanê kurdî nizanibûn, dema ku min sedema vê nezanîya wan ji wan dipirsî, wan ji min ra digotin ku “di nav malê da dê û bavê me bi me ra û bi hev ra bi zimanê tirkî xeber didin, ji ber vê yekê em bi kurdî nizanin”. Her çiqas dê û bavê me bi me ra her dem bi kurdî dipeyvîyan jî, jixwe dîya min hingê hima bêje qet bi tirkî nizanibû, min wê axaftina bi zimanê tirkî ya di navbera xwişk û birayên min ên piçûk da, wek tehdîdekî li ser zimanê kurdî didît. Her çiqas bi metodekî ne hinde bi demokratîk be jî, ev yasaxkirina zimanê tirkî di nav malê da, kêrî xwişk û birayên min ên piçûk hat, hemû bi awayekî baş fêrî kurmancî bûn.
Roşan Lezgîn: Tu eleqeya vê helwêstê yan jî vê qedexekirinê bi ne demokratîkbûyînê re tune ye. Ev tedbîrek e. Te dî, tu malim î, dema ku zarokek di dersa xwe de bimîne, tu wî yan wê di sinifê de bihêlî qey ev dibe antî-demokratîkî? Na! Belê em dewam bikin…
Serhad Bapîr: Di bihara sala 1983ya da ji ber beşdarbûna xebata polîtîk ya kurdan, serê min bi cuntaya tirkan ra ket belayê, li min digerîyan û ez bûm firar। Hingê ez derketim derveyî welat û qasî salekî û nîv ez li Stenbolê û li Îzmîrê mam. Piranîya hevalên min hatibûn girtin û ez bêkes û bênas bi tena serê xwe mabûm. Li Stenbolê û li Îzmîrê, dema ku min kar peyda dikir, ez di înşaatan da dixebitîm. Despêkê da nasnameya ku li ser min hebû, ya “min” bû, min hin herfan jêbiribû û wek nasnameyekî kevn û hinkî peritî xwiyadikir. Piştî salekê, li Îzmîrê min nasnameyekî dinê, yê yekî tirk û ji bajarekî Tirkîyê peyda kir. Min bi qabîlîyeta xwe ya resimçêkirinê, fotografê wî xortê tirk derxist û eynî wê muhra qewartî ya bê hibir ya li ser fotografê wî, li ser fotografê xwe da çêkir û li cîyê fotograf va zeliqand. Min vê nasnameyê bi awayekî mezbût çêkiribû û tenê zana û pisporên emnîyeta tirkan dibe ku pê bihisîyana ku va ye sexte ye.
Roşan Lezgîn: Jixwe rengê te kej e. Hingê tu bûyî yek ji xelqê Egeyê.
Serhad Bapîr: Êdî ez bi vê nasnameyê digerîyam û gelek caran di kontrolên polês û cendirmeyên tirkan da derbas bûm. Jixwe dema ku meriv înşaatan da dixebite, meriv li wir radizê, lê dema ku kar peyda nedibû, ji mecbûrî ez di otêlên herî erzan yên tije sipîyan da dimam.
Ez bi vê nasnameyê 4-5 mehan li taxa Bayrampaşa ya Stenbolê da “wek tirkekî” di nav kurdên Qersê da mam. Ji ber ku ez firar bûm, min nikaribû ji wan ra bigota ku ev nasname ne ya min e û sexte ye, xwe bixista tehlûkeyê û bêhuzûrtîyê di nav wan da çêbikira. Min xwest hima bi awayekî “tabiî” ji xwe ra bixebitim û zivistana sala 1984a da birçî nemînim û li cihekî da bisitarbibim. Jixwe siberoja min qet ne dîyar bû, lê min qerara xwe dabû, ez ê teslîmê nav lepê dewleta tirkan nebûma û heta wê ji min bihata divîyabû ez li ser pîya bimama û min ber xwe bida.
Roşan Lezgîn: Te bi kurdan re bi tirkî xeber dida? Tu çawa bi xwe kanibûyî?
Serhad Bapîr: Ev 4-5 mehên ku ez bi nasnama tirkekî di nav kurdên Qersê da mam hizkirin û meraqa min ya ji bo zimanê kurdî hê jî zêdetir kir. Ew bi min nehisîyan ku va ye ez jî wekî wan kurdekî me. Wan di nav xwe da bi wê kurdîya xweş ya radyoya Êrîvanê xeber dida. Ji bo min êş û ezabekî mezin bû ku min nikaribû ez jî bi wan ra bi kurdî bipeyvim. Haya wan jê çênebû ku va ye ez jî wekî wan kurd im û bi kurmancî dizanim. Di înşaatan da meriv bi hev ra xwarinê çêdike û dixwe, rojekî li ser xwarinê, yekî bi kurmancî kevçîkî xwest, min jî bê hemdê xwe hima rakir kevçîkî û da wî. Hemû matmayî li min nihêrtin û ji min pirsîn ku “qey ez bi kurdî dizanim?” Min jî ji wan ra got ku ez çend gotinan ji wan hîn bûme û min çetelekî nîşanê wan da û min got ha ev jî “ker” e. Hemû bi “nezantîya” min kenîyan. Ji min ra gotin ku ew ne “ker” e, ew “çetel” e û va ye ev jî “kêr” e û ne “ker”, ker navê “eşek”ê ye. Min got na lo? Gelek zehmet e, lê dibe ku ez hêdî-hêdî hîn bibim. Wan digot ku ez bi zimanê wan nizanim û ji ber vê yekê jî di nav xwe da bi serbestî dipeyvîyan, ew di bin tesîra çepên tirkan da bûn lê alîyê wan ê kurdbûnê jî xurt bû. Di axaftinên di nav xwe da, guneyê xwe bi min dianîn, digotin ku wê ez ê nexweş bikebim. Di zivistana Stenbolê da tenê batenîyekî min hebû û ez li ser qartonê ambalaja dolaba bûzê ku min ji xwe ra peyda kiribû radizam, lê ez nexweş neketim.
Roşan Lezgîn: Tu kengî çûyî Yunanîstanê?
Serhad Bapîr: Di nava payîza sala 1984a da ez wek multecîyekî polîtîk gihîştim Yunanîstanê। Ez derdora 9 mehan kampa multecîyan ya Lavrionê da mam, li wir zimanê axaftinê di navbera kurdên multecîyên polîtîk da zimanê tirkî bû. Dema ku me bi kurdî bi hev ra biaxafta û hinên tirk li ba me hebûna, hingê ji me ra digotin ku divê em neteweperestîyê (mîllîyetçî) nekin û divê ku wek şoreşger em enternasyonalîst bin. Ji ber ku ez terefdarê hêzekî kurdan (Rizgarî) bûm, yê ku hêzên kurdan yên din jî jê ra digotin “neteweperestên burjuwazîyê” (burjuva milliyetçileri), ev “rexneyên” çepên tirkan xweşî min diçû û êdî bi rik û bi prensîb min dest pêkir û bi kurdan ra min bi zimanê kurdî xeber dida. Lê di nav xebatên sîyasî da zimanê serdest zimanê tirkî bû. Di sala 1987a da min dev ji terefdarîya Rizgarîyê berda.
Roşan Lezgîn: Çima?
Serhad Bapîr: Rexneyekî min yê sereke yê ku min li Rizgarîyê dikir, di derbarê bêxemîya Rizgarîyê ya di meseleya zimanê kurdî da bû.
Di sala 1985 a da Enstîtuya Kurdî ya Parîsê bursa xwendina zanîngehê da min. Ez hingê li paytext Atînayê dimam, di restoranekî da karê paqijtîyê û şuştina firaqan dikir û ji boy xwendinê, bi tevî komekî 12 bursîyerên Enstîtuyê, ku ew ji her çar perçeyên Kurdistanê hatibûn, ez çûm bajarê Salonîkî. Bajarê Salonîkî bajarê diduyan yê mezinê Yunanîstanê ye û zanîngeha herî mezin ya Yunanîstanê li vî bajarê da ye. Min salekî zimanê yunanî xwend û paşê ez ketim Fakulta Elektronîk ya Polîteknîkê. Nîyeta min ew bû ku ez vê beşa zanîngehê bixweynim û fêrî sazkirin û çêkirina weşanên radyoyê bibim. Dilê min da weşana radyoyê yê bi ziman û muzîka kurdî hebû. Min li vê zanîngehê salekî xwend û paşê min dev jê berda.
Di sala 1987a da ez ketim beşa resim ya Akademîya Hunerên Sipehî ya Zanîngeha Arîstoteles ya Salonîkî. Di sala 1992ya da min zanîngeha xwe qedand. Ji alîyê dî va bursa Enstîtuya Kurdî ya Parîsê têra îdarekirina meriv nedikir, di ber xwedina xwe da, carna ez di înşaatan da wek boyaxçî dixebitîm. Ez şeş sal û nîv, di odeyekî 6 metreqare, ya bê av û tuwalet, ya razangeha xwendekaran da mam.
Di sala 1991a da dewleta tirkan min ji hemwelîtîya “xwe” derxist. Piştî ku min zanîngeha xwe qedand, ji ber ku hemwelatîtîya Yunanîstanê hê nedabûn min, min nikaribû wek mamosteyê hunerê bixebitim. Di wan salan da di înşatan da wek karker ez dixebitîm û bi vî awayê ez beşdarê debara mala xwe dibûm. Piştî 11 salan û piştî gelek zehmetîyan, di sala 1995a da hemwelatîtîya Yunanîstanê dane min. Ji sala 1997a û vir va ez di dibistana navîn û lîseyê da wek mamosteyê resim, dîroka hunerê û fotografê dixebitim û herwusa jî wek hunermendekî bi afirandina resim û grafîkan mijûldibim.
Roşan Lezgîn: Têkilîya te bi derdorên hunermendan re jî çêbûye niha, ne wisa?
Serhad Bapîr: Belê. Di navbera salên 2001-2007an da, min beşa grafîkê ya Akademîya Hunerên Sipehî ya Zanîngeha Arîstoteles da xwend (dîploma diduyan). Ez endamê Yekîtîya Hunerên Nîgarî ya Yunanîstanê, yê Komeleya Hunermendên Nîgarkarî ya Bakûrê Yunanîstanê û Yekîtîya Grafîkçêkerên Yunan im.
Di sala 1985a da li Swedê kovarekî mîzahî yê karîkatoran yê xwerû bi zimanê kurdî (kurmancî), yê bi navê “Zengil” derket. Tenê çar hejmarên vê kovarê derketin. Çend karîkatorên min yên polîtîk di vê kovarê da hatin weşandinê û çendên din jî, ji ber ku kovar êdî neweşîya, nehatin weşandinê. Di salên xwendina zanîngehê da, ez wek hevkarê rojnameya “Kurdistan Press”ê, ya ku Orhan Kotanê rehmetî li Swedê derdixist bûm, ev rojnameya 15 rojîn bi zimanên kurdî û tirkî bû, lê ev hevkarîya min ne di warê zimanê kurdî da bû, min ji bo rojnameyê carna nivîsên bi zimanê yunanî werdigerand ser zimanê tirkî û herwusa jî min çend hevpeyvîn ji bo rojnameyê çêkirin. Di rastîyê da rojname tu carî ji min nexwest da ku ez van xebatan bi zimanê kurdî bikim û min jî bi serê xwe ji bo zimanê kurdî tu însîyatîfî nesitand.
Di navbera salên 1987-88an da ez serokê “Yekîtîya Xwendekarên Kurdistanê-Şaxê Yunanîstanê” bûm, wek Yekîtîya Xwendekaran, li kêleka xebatên ku bi meseleyên xwendekaran ra têkilîdar bûn, em bi organîzekirina şevên Newrozê û xwepêşandinên polîtîk ra jî mijûl dibûn.
Di salên 1990-91 da, min li ser banda FM, di radyoyekî ku li bajarê Salonîkî û li çend bajarên derdorê da jî dihate sehkirinê, dest bi bernameyekî kir. “Radyo Kîvotos”, radyoyekî “otonom” bû, ku xwe bi xwe îdaredikir. Em nêzîkî 30-40 kesên ji fikrên cihê, -ji anarşîstan bigre heta çepên Maoîstên berê û gelek reng û fikrên dinê- bûn. Ji ber ku radyo ya me hemûyan bû, her meh divîyabû ku ji bo kirê û mesrefa radyoyê, me aîdata xwe di nav xwe da berhev bikira. Di nav wan da yê xerîb tenê ez bûm. Navê bernameya min “Kîvotosa Gelan” bû. Herçî navê radyoyê “Kîvotos” e, ew tê maneya “Keştîya Nûh”, ya ku çewa ku di kitêbên pîroz yên olan da tê behskirinê, piştî tofana mezin li ser çîyayê Araratê an jî Cûdî sekinîye. Bernameya ku min çêdikir, hefteyê carek, her roja duşemê da bû û 2 sietan diajot. Di vê bernameya bi zimanên yunanî û kurdî da, min li kêleka muzîka kurdî, dengûbehsên ji Kurdistanê û şiroveyên polîtîk jî belav dikir.
Roşan Lezgîn: Bibexşîne. Ev bajarê Salonîkî ku tu behsa wê dikî ew bajar e ku em bi navê Selanîk dizanin? Ciyê ku Mistefa Kemal lê hatiyê dinyayê?
Serhad Bapîr: Belê her ew bajar e. Yunan û îngilîz jê ra dibêjin “Thessalonîkî”, fransiz jî dibêjin “Salonîque”, ez dibêjimm qey em kurd jî dikarin bêjin “Salonîkî”।
28.12.2009
Jı http://www.zazaki.net/haber/hevpeyvn-bi-serhad-bapr-re-ii-357.htm
Beş - II
Roşan Lezgîn: Belê, wê demê fraksîyonên kurdan ji kurdperwerîyê bêhtir dibûn terefdarên Yekîtîya Sovyetan, Komara Gel Ya Çînê, Arnawutluxê. Serpêhatîyên seyr di nav miletê me de hene…
Serhad Bapîr: Tu rast dibêjî. Min seh kiribû ku radyoyên kurdî ya Tehranê û Kirmanşanê jî hene, bi sietan min li ber frekansên pêlên kurt yên radyoyê gohê xwe bel dikir û min bişkovka radyoyê dibir vî alî û vî alî, serî û binî. Min derdorê 20 radyoyên bi zimanê tirkî yên gelek welatan peyda kiribûn, piştî cuntaya tirkan a 12 îlona 1980, min daîmî beşa zimanê tirkî ya BBC guhdar dikir, lê ez leqayê radyoyên din yên kurdî nehatim.
Di dawîya sala 1980ya da rojekî dîsa min li ser pêlên kurt yê vê radyoyê, bişkovka radyoyê hir da û wir da biribû û li ser cihekî vala da min dabû sekinandinê û ez bi tiştekî din va mijûl dibûm û bala min ne li ser radyoyê bû, piştî demekî din ez bi dengê radyoyê bi heyecan pekîyam. Radyoyê bi dengekî bilind wusa digot “Êra Dengê Kurdistana Îraqê ye…” Di jîyana min da kêm caran ez wusa bi heyecanê ketime. Ev radyoya ha, radyoya PDKa Îraqê bû û nûçeyên şerê hêzên pêşmergeyan yên bi rejima dîktator ya Îraqê ra diweşand û herwusa sitranên şoreşgerî jî dihatine belavkirinê. Piştî demekî kin min “Radyoya Dengê Şoreşa Îraqê” ya hêzên YNK ê û “Radyoya Dengê Kurdistana Îranê” ya PDK a Îranê jî peydakir. Heta dawîya sala 1982ya ku hingê ji bo xebata polîtîk ez ji Tetwanê çûm, hima bêje her roj min van radyoyan guhdarî dikir.
Roşan Lezgîn: Hingê zimanê we yê rojane çi bû? We xortan di navbera xwe de bi çi zimanî diaxifî?
Serhad Bapîr: Di mala me da zimanê axaftinê her kurmancî bû, di sala 1980ya da, du xwişkên min yên piçûk dest bi mektebê kirin। Bi perwerdeya mektebê, dersên ku li malê çêdikirin û axaftina di navbera wan da, hew min dît ku va ye dest pê kirine û carna bi hev ra bi zimanê tirkî dipeyvin. Piştî ku ez bi vê yekê hisîyam min nav malê da axaftina zimanê tirkî yasax kir. Zarokên piçûk ji tirsan nediwêribûn ku gotinekî tirkî di nav malê da bi hev ra bipeyvin. Min ji wan ra digot ku li mektebê, di dersan da zimanê tirkî mecbûrî ye, ji ber ku divê ku wun herin mektebê, bivê-nevê wun ê li wir bi zimanê tirkî xeber bidin, lê di nav malê da jî zimanê kurdî mecbûrî ye, lewra divê ku wun baş bi zimanê xwe zanibin. Sedemekî bingehîn ya vê reaksîyona min a li himberê zimanê tirkî ew bû ku, kêm bin jî, hin hevalên min ên şoreşger yên kurd bi zimanê kurdî nizanibûn, dema ku min sedema vê nezanîya wan ji wan dipirsî, wan ji min ra digotin ku “di nav malê da dê û bavê me bi me ra û bi hev ra bi zimanê tirkî xeber didin, ji ber vê yekê em bi kurdî nizanin”. Her çiqas dê û bavê me bi me ra her dem bi kurdî dipeyvîyan jî, jixwe dîya min hingê hima bêje qet bi tirkî nizanibû, min wê axaftina bi zimanê tirkî ya di navbera xwişk û birayên min ên piçûk da, wek tehdîdekî li ser zimanê kurdî didît. Her çiqas bi metodekî ne hinde bi demokratîk be jî, ev yasaxkirina zimanê tirkî di nav malê da, kêrî xwişk û birayên min ên piçûk hat, hemû bi awayekî baş fêrî kurmancî bûn.
Roşan Lezgîn: Tu eleqeya vê helwêstê yan jî vê qedexekirinê bi ne demokratîkbûyînê re tune ye. Ev tedbîrek e. Te dî, tu malim î, dema ku zarokek di dersa xwe de bimîne, tu wî yan wê di sinifê de bihêlî qey ev dibe antî-demokratîkî? Na! Belê em dewam bikin…
Serhad Bapîr: Di bihara sala 1983ya da ji ber beşdarbûna xebata polîtîk ya kurdan, serê min bi cuntaya tirkan ra ket belayê, li min digerîyan û ez bûm firar। Hingê ez derketim derveyî welat û qasî salekî û nîv ez li Stenbolê û li Îzmîrê mam. Piranîya hevalên min hatibûn girtin û ez bêkes û bênas bi tena serê xwe mabûm. Li Stenbolê û li Îzmîrê, dema ku min kar peyda dikir, ez di înşaatan da dixebitîm. Despêkê da nasnameya ku li ser min hebû, ya “min” bû, min hin herfan jêbiribû û wek nasnameyekî kevn û hinkî peritî xwiyadikir. Piştî salekê, li Îzmîrê min nasnameyekî dinê, yê yekî tirk û ji bajarekî Tirkîyê peyda kir. Min bi qabîlîyeta xwe ya resimçêkirinê, fotografê wî xortê tirk derxist û eynî wê muhra qewartî ya bê hibir ya li ser fotografê wî, li ser fotografê xwe da çêkir û li cîyê fotograf va zeliqand. Min vê nasnameyê bi awayekî mezbût çêkiribû û tenê zana û pisporên emnîyeta tirkan dibe ku pê bihisîyana ku va ye sexte ye.
Roşan Lezgîn: Jixwe rengê te kej e. Hingê tu bûyî yek ji xelqê Egeyê.
Serhad Bapîr: Êdî ez bi vê nasnameyê digerîyam û gelek caran di kontrolên polês û cendirmeyên tirkan da derbas bûm. Jixwe dema ku meriv înşaatan da dixebite, meriv li wir radizê, lê dema ku kar peyda nedibû, ji mecbûrî ez di otêlên herî erzan yên tije sipîyan da dimam.
Ez bi vê nasnameyê 4-5 mehan li taxa Bayrampaşa ya Stenbolê da “wek tirkekî” di nav kurdên Qersê da mam. Ji ber ku ez firar bûm, min nikaribû ji wan ra bigota ku ev nasname ne ya min e û sexte ye, xwe bixista tehlûkeyê û bêhuzûrtîyê di nav wan da çêbikira. Min xwest hima bi awayekî “tabiî” ji xwe ra bixebitim û zivistana sala 1984a da birçî nemînim û li cihekî da bisitarbibim. Jixwe siberoja min qet ne dîyar bû, lê min qerara xwe dabû, ez ê teslîmê nav lepê dewleta tirkan nebûma û heta wê ji min bihata divîyabû ez li ser pîya bimama û min ber xwe bida.
Roşan Lezgîn: Te bi kurdan re bi tirkî xeber dida? Tu çawa bi xwe kanibûyî?
Serhad Bapîr: Ev 4-5 mehên ku ez bi nasnama tirkekî di nav kurdên Qersê da mam hizkirin û meraqa min ya ji bo zimanê kurdî hê jî zêdetir kir. Ew bi min nehisîyan ku va ye ez jî wekî wan kurdekî me. Wan di nav xwe da bi wê kurdîya xweş ya radyoya Êrîvanê xeber dida. Ji bo min êş û ezabekî mezin bû ku min nikaribû ez jî bi wan ra bi kurdî bipeyvim. Haya wan jê çênebû ku va ye ez jî wekî wan kurd im û bi kurmancî dizanim. Di înşaatan da meriv bi hev ra xwarinê çêdike û dixwe, rojekî li ser xwarinê, yekî bi kurmancî kevçîkî xwest, min jî bê hemdê xwe hima rakir kevçîkî û da wî. Hemû matmayî li min nihêrtin û ji min pirsîn ku “qey ez bi kurdî dizanim?” Min jî ji wan ra got ku ez çend gotinan ji wan hîn bûme û min çetelekî nîşanê wan da û min got ha ev jî “ker” e. Hemû bi “nezantîya” min kenîyan. Ji min ra gotin ku ew ne “ker” e, ew “çetel” e û va ye ev jî “kêr” e û ne “ker”, ker navê “eşek”ê ye. Min got na lo? Gelek zehmet e, lê dibe ku ez hêdî-hêdî hîn bibim. Wan digot ku ez bi zimanê wan nizanim û ji ber vê yekê jî di nav xwe da bi serbestî dipeyvîyan, ew di bin tesîra çepên tirkan da bûn lê alîyê wan ê kurdbûnê jî xurt bû. Di axaftinên di nav xwe da, guneyê xwe bi min dianîn, digotin ku wê ez ê nexweş bikebim. Di zivistana Stenbolê da tenê batenîyekî min hebû û ez li ser qartonê ambalaja dolaba bûzê ku min ji xwe ra peyda kiribû radizam, lê ez nexweş neketim.
Roşan Lezgîn: Tu kengî çûyî Yunanîstanê?
Serhad Bapîr: Di nava payîza sala 1984a da ez wek multecîyekî polîtîk gihîştim Yunanîstanê। Ez derdora 9 mehan kampa multecîyan ya Lavrionê da mam, li wir zimanê axaftinê di navbera kurdên multecîyên polîtîk da zimanê tirkî bû. Dema ku me bi kurdî bi hev ra biaxafta û hinên tirk li ba me hebûna, hingê ji me ra digotin ku divê em neteweperestîyê (mîllîyetçî) nekin û divê ku wek şoreşger em enternasyonalîst bin. Ji ber ku ez terefdarê hêzekî kurdan (Rizgarî) bûm, yê ku hêzên kurdan yên din jî jê ra digotin “neteweperestên burjuwazîyê” (burjuva milliyetçileri), ev “rexneyên” çepên tirkan xweşî min diçû û êdî bi rik û bi prensîb min dest pêkir û bi kurdan ra min bi zimanê kurdî xeber dida. Lê di nav xebatên sîyasî da zimanê serdest zimanê tirkî bû. Di sala 1987a da min dev ji terefdarîya Rizgarîyê berda.
Roşan Lezgîn: Çima?
Serhad Bapîr: Rexneyekî min yê sereke yê ku min li Rizgarîyê dikir, di derbarê bêxemîya Rizgarîyê ya di meseleya zimanê kurdî da bû.
Di sala 1985 a da Enstîtuya Kurdî ya Parîsê bursa xwendina zanîngehê da min. Ez hingê li paytext Atînayê dimam, di restoranekî da karê paqijtîyê û şuştina firaqan dikir û ji boy xwendinê, bi tevî komekî 12 bursîyerên Enstîtuyê, ku ew ji her çar perçeyên Kurdistanê hatibûn, ez çûm bajarê Salonîkî. Bajarê Salonîkî bajarê diduyan yê mezinê Yunanîstanê ye û zanîngeha herî mezin ya Yunanîstanê li vî bajarê da ye. Min salekî zimanê yunanî xwend û paşê ez ketim Fakulta Elektronîk ya Polîteknîkê. Nîyeta min ew bû ku ez vê beşa zanîngehê bixweynim û fêrî sazkirin û çêkirina weşanên radyoyê bibim. Dilê min da weşana radyoyê yê bi ziman û muzîka kurdî hebû. Min li vê zanîngehê salekî xwend û paşê min dev jê berda.
Di sala 1987a da ez ketim beşa resim ya Akademîya Hunerên Sipehî ya Zanîngeha Arîstoteles ya Salonîkî. Di sala 1992ya da min zanîngeha xwe qedand. Ji alîyê dî va bursa Enstîtuya Kurdî ya Parîsê têra îdarekirina meriv nedikir, di ber xwedina xwe da, carna ez di înşaatan da wek boyaxçî dixebitîm. Ez şeş sal û nîv, di odeyekî 6 metreqare, ya bê av û tuwalet, ya razangeha xwendekaran da mam.
Di sala 1991a da dewleta tirkan min ji hemwelîtîya “xwe” derxist. Piştî ku min zanîngeha xwe qedand, ji ber ku hemwelatîtîya Yunanîstanê hê nedabûn min, min nikaribû wek mamosteyê hunerê bixebitim. Di wan salan da di înşatan da wek karker ez dixebitîm û bi vî awayê ez beşdarê debara mala xwe dibûm. Piştî 11 salan û piştî gelek zehmetîyan, di sala 1995a da hemwelatîtîya Yunanîstanê dane min. Ji sala 1997a û vir va ez di dibistana navîn û lîseyê da wek mamosteyê resim, dîroka hunerê û fotografê dixebitim û herwusa jî wek hunermendekî bi afirandina resim û grafîkan mijûldibim.
Roşan Lezgîn: Têkilîya te bi derdorên hunermendan re jî çêbûye niha, ne wisa?
Serhad Bapîr: Belê. Di navbera salên 2001-2007an da, min beşa grafîkê ya Akademîya Hunerên Sipehî ya Zanîngeha Arîstoteles da xwend (dîploma diduyan). Ez endamê Yekîtîya Hunerên Nîgarî ya Yunanîstanê, yê Komeleya Hunermendên Nîgarkarî ya Bakûrê Yunanîstanê û Yekîtîya Grafîkçêkerên Yunan im.
Di sala 1985a da li Swedê kovarekî mîzahî yê karîkatoran yê xwerû bi zimanê kurdî (kurmancî), yê bi navê “Zengil” derket. Tenê çar hejmarên vê kovarê derketin. Çend karîkatorên min yên polîtîk di vê kovarê da hatin weşandinê û çendên din jî, ji ber ku kovar êdî neweşîya, nehatin weşandinê. Di salên xwendina zanîngehê da, ez wek hevkarê rojnameya “Kurdistan Press”ê, ya ku Orhan Kotanê rehmetî li Swedê derdixist bûm, ev rojnameya 15 rojîn bi zimanên kurdî û tirkî bû, lê ev hevkarîya min ne di warê zimanê kurdî da bû, min ji bo rojnameyê carna nivîsên bi zimanê yunanî werdigerand ser zimanê tirkî û herwusa jî min çend hevpeyvîn ji bo rojnameyê çêkirin. Di rastîyê da rojname tu carî ji min nexwest da ku ez van xebatan bi zimanê kurdî bikim û min jî bi serê xwe ji bo zimanê kurdî tu însîyatîfî nesitand.
Di navbera salên 1987-88an da ez serokê “Yekîtîya Xwendekarên Kurdistanê-Şaxê Yunanîstanê” bûm, wek Yekîtîya Xwendekaran, li kêleka xebatên ku bi meseleyên xwendekaran ra têkilîdar bûn, em bi organîzekirina şevên Newrozê û xwepêşandinên polîtîk ra jî mijûl dibûn.
Di salên 1990-91 da, min li ser banda FM, di radyoyekî ku li bajarê Salonîkî û li çend bajarên derdorê da jî dihate sehkirinê, dest bi bernameyekî kir. “Radyo Kîvotos”, radyoyekî “otonom” bû, ku xwe bi xwe îdaredikir. Em nêzîkî 30-40 kesên ji fikrên cihê, -ji anarşîstan bigre heta çepên Maoîstên berê û gelek reng û fikrên dinê- bûn. Ji ber ku radyo ya me hemûyan bû, her meh divîyabû ku ji bo kirê û mesrefa radyoyê, me aîdata xwe di nav xwe da berhev bikira. Di nav wan da yê xerîb tenê ez bûm. Navê bernameya min “Kîvotosa Gelan” bû. Herçî navê radyoyê “Kîvotos” e, ew tê maneya “Keştîya Nûh”, ya ku çewa ku di kitêbên pîroz yên olan da tê behskirinê, piştî tofana mezin li ser çîyayê Araratê an jî Cûdî sekinîye. Bernameya ku min çêdikir, hefteyê carek, her roja duşemê da bû û 2 sietan diajot. Di vê bernameya bi zimanên yunanî û kurdî da, min li kêleka muzîka kurdî, dengûbehsên ji Kurdistanê û şiroveyên polîtîk jî belav dikir.
Roşan Lezgîn: Bibexşîne. Ev bajarê Salonîkî ku tu behsa wê dikî ew bajar e ku em bi navê Selanîk dizanin? Ciyê ku Mistefa Kemal lê hatiyê dinyayê?
Serhad Bapîr: Belê her ew bajar e. Yunan û îngilîz jê ra dibêjin “Thessalonîkî”, fransiz jî dibêjin “Salonîque”, ez dibêjimm qey em kurd jî dikarin bêjin “Salonîkî”।
28.12.2009
Jı http://www.zazaki.net/haber/hevpeyvn-bi-serhad-bapr-re-ii-357.htm
18/05/2011
Hevpeyvina Roşan Lezgin Bı Serhad Bapir Ra -1
Ev hevpeyvin dı 28/12/ 2009 a da pêkhat û dı despêka sala 2010 da dı malpera http://www.zazaki.net ê da hateweşandınê.
Hevpeyvin pêşi bı kurdiya Zazaki: http://www.zazaki.net/haber/resam-serhad-bapr-reyde-roportaj-336.htm û paşê ji bı şıklê xwe yê despêkê, bı kurdiya Kurmanci: http://www.zazaki.net/haber/hevpeyvn-bi-serhad-bapr-re-i-354.htm bı tevi gelek fotografan wek 4 beş hateweşandınê.
Serhad Bapir
[Hevpeyîvîn]
Roşan Lezgîn
Beş - I
Roşan Lezgîn: Kek Serhad, tu zêdetir bi resamîya xwe navdar î. Tu resm û grafîkên gelek ciwan û xweşik çêdikî. Herwisa, tu dinivîsî jî. Wekî entellektuelekî hêja yê ji neteweya kurd tu bala xwe didî ser meseleyên gelê xwe.
Pêşî ez ji devê hevalekî xwe, ji devê birayê me Dara Cibran pêhesîyam ku jina te yunan e.
Tu bi malbata xwe re li Yunanîstanê dimînî. Te jina xwe û zarokên xwe li Yunanîstanê fêrî zimanê bav û kalên xwe kurdîya kurmancî kirine. Vê yekê heyecaneka mezin da min. Lewre jî min xwest ez te ji nêzîk ve nas bikim. Min hertim jiyana sade ya kesên hunermend û roşinbîr meraq kirîye. Û jixwe piştî ku min bi rêya telefonê bi endamên malbata te re yek bi yek axaft, hingê ev fikr hat bîra min. Ger destûra te hebe, ez dixwazim suhbetekê bi te re bikim û bi xwendevanên
Zazakî.NET re parve bikim.
Dibe ku xebera te jî jê hebe, lê ez bi xwe li welêt di nav gelê kurd de me, ez ji nêzîk ve kurdan taqîb dikim. Ez dibînim ku bi hezaran malbatên kurdan li nava dilê Kurdistanê, em bibêjin, li navenda Dîyarbekir, li bajarok û gundên Diyarbekirê, terka zimanê bav û kalên xwe dikin, bi zarokên xwe re bi zimanê dagîrkerên xwe, bi zimanê zulmkarên xwe, ango bi zimanê tirkî diaxifin. Dema ku meriv ji wan re dibêje, çima hûn terka zimanê bav û kalên xwe dikin, dibêjin em asîmîle bûne, em asîmîle dibin, em nikanin li hemberî asîmîlasyonê tiştekî bikin. Yan jî dibêjin, zarokên me bi tirkî perwerde dibin, em dema ku bi tirkî bi wan re neaxifin, dê li dersa xwe germ nebin, di xwendegeyê de bi ser nekevin. Axir di şibhê van tiştan de ji hezar newalî avê dikêşin da ku ji tirkîaxaftina xwe re fitwayan peyda bikin.
Di meseleya zimanî de tu û malbata xwe mînakeka gelek grîng in. Ger destûra cenabê te hebe, ez dixwazim tenê em di çerçewaya ziman û zarokan de suhbeta xwe bikin.
Ji serî de em dest pê bikin, gelo tu dikanî ji kerema xwe piçekî berfireh qala xwe bikî?
Serhad Bapîr: Li anagorê qeyda nifûsê, ez di sala 1964a da li bajarê Tetwanê hatime dinê û dê û bavê min navê min Evdila danîne. Berîya 25 salan, dema ku ez wek multecîyekî polîtîk hatim Yunanîstanê, min navê xwe Serhad Bapîr danî. Bavê min Mele Seîd Çeliker bi eslê xwe ji Cizîra Botanê ye, bav û bapîrên bavê min jî bi gelek neslan her mele bûne. Gorra bapîrê bavê min Mele Emer li gundê Şerefîka ya Silîvanê (Farqîn) ye û ev gor li vê deverê zîyaret e.
Bavê min di nava salên 1950yan da, ji bo [ku] meletîyê bike, tê ba eşîreta Alikan ya koçer. Li wir çend salan meletîyê dike û paşê dilê wî dikebe keça Hecî Elîyê bapîrê min. Her çiqas koçer qet naxwazin keçên xwe bidin dêmanîyan, dîsa jî bapîrê min Hecî Elîyê bawermend ji bo ku bi duayên meleyekî axîreta xwe jî têxe nav garantîyê, keça xwe Fetîhayê dide bavê min Mele Seîd. Herçî bapîrê min Hecî Elî ye, ew xweyê malbatekî mezin yê xweşhal û xwedîyê gelek birrên pez bûye. Eşîreta Alikan di berîya wan salan da, di nava biharê da dihatine zozanên çîyayê Nemrûd [Nemrûda Tetwanê] û bi despêka payîzê ra vedigerîyan deştên Batmanê û Silîva, lê ji salên 1950yî û pê va her diçûn zozanên çîyayê Sîpanê Xelatê. Gelek zozanên çîyayê Sîpanê Xelatê hene, ew diçûn zozanên ku li serdestê gundê Wêranqazê ya Elcewazê.
Herçiqas navê çîyayê Sîpan “Sîpanê Xelatê” be jî, ew ji bajarê Xelatê qederek dûr e û ew nêzîkê bajarê Elcewazê ye û herwusa, herçiqas ku bajarê Elcewazê jî kevn e, xwiya dike ku berê bajarê Xelatê navendekî mihûm bûye û dibe ku hê jî kevntir bûye, lewra navê vî çîyayê “Sîpanê Xelatê” danîne.
Heta sala 1992yan xalanên min diçûn zozanên çîyayê Sîpanê Xelatê û paşê dewleta tirkan derketina gelek zozanan û herwusa jî yên Sîpanê Xelatê yasax kir. Jîyana serbest ya koçertîyê, karê xweyîkirina pez û bereketa vî karî ji bo koçeran êdî bû hesret, derd û kul. Her di sala 1993ya da kurekî min çêbû û me navê wî “Sîpan” danî.
Koçer mecbûr man êdî di kêlaka bajar û qesebeyan da, di nav feqîrtî û bêçaretîyê da bijîn. Berê ji alîyê Cizîra Botan şivanên zana û kêrhatî dihatin û bi miaşekî mezin -ji miaşê memûrên dewleta tirkan zêdetir- li ba koçeran şivantîyê dikirin, lê niha êdî koçer bi xwe, bi nanûziko ji gundîyan ra şivantîyê dikin.
Ji qelema Serhad Bapîrî Fetîha Çeliker & Mela Seîd ÇelikerPiştî ku dê û bavê min dizewicin ew di nav koçeran da namînin, di wan salan da, bapîrê min Hecî Elî li Tetwana Kevn xanîkî xweş yê duqat, baxçe û zevîyekî gelek mezin kirrîbû. Di nav vê zevîyê da aşekî avê jî hebû. Dê û bavê min tên di vî xanîyê hanê da dimînin û bavê min li vî mal û milkê hanê xweyîtîyê dike. Em çar kur û keçek li vî xanîyê hanê da têne dinê. Lê di nava salên 1960an da bavê min qerara xwe dide û dixwaze wek karker here Almanyaya Federal. Hingê, ji Tirkîyê û ji bakûrê Kurdistanê gelek kes wek karker diçûn Almanyayê. Bavê min malbata xwe hildide û tê gundê Zerbîyayê ya Silîva. Li Zerbîya pîra min Nafîye, xatî û xalên bavên min dijîyan. Bavê min tevî hev 2-3 salan li Almanyayê dixebite. Piştî ku vedigere li bajarê Silîvanê ji xwe ra xanîkî dikirin. Li Silîvanê birayekî û du xwişkên min têne dinê. Min û birayê min Feysel ê ku sal û nîv ji min piçûktir e, me di eynî salê da dest bi mektebê kir. Sala ku mekteba bi navê “Fevzî Çakmak” vebû, me jî tê da dest bi xwendinê kir. Her di wan salan da em leqayê zimanê tirkî hatin. Di wan salan da dema ku meriv dersek da dima, meriv salekî xwe yê xwendinê wenda dikir. Birayê min Feysel ji ber ku di dersa zimanê tirkî “türkçe”yê da dima, di mekteba despêkê da wî du salên xwe yên xwendinê wenda kirin.
Kar û xebatên ku bavê min pê mijûldibû û pê îdara mala xwe dikir baş nedimeşîyan, di bihara sala 1973ya da me mala xwe bir bajarê Batmanê। Em li Batmanê sê mehan man û piştî ku mekteb tatîl bûn me mala xwe barkir û em dîsa vegerîyan bajarê Tetwanê. Li Tetwanê di navbera salên 1973 û 1984an da sê xwişk û birayekî min jî hatin dinê, bereket di nav da be, em bûn donzde xwişk û bira, şeş kur û şeş jî keç.
Roşan Lezgîn: Xwedê we biparêze. Belê kerem bike…
Serhad Bapîr: Gelek sipas. Bavê min, ku du sal berîya niha, di sala 2007a da wefatkir.
Roşan Lezgîn: Xwedê rehma xwe lê bike.
Serhad Bapîr: Rehma Xwedê li mirîyên te be jî. Bavê min ji dema xortanîya xwe û pê va bala xwe daye xwendinê û ew meraqdarê zanînê bû. Herçiqas ku ew meleyekî têrgihîştî û şareza bû jî, wî meletîyê di mizgeftan da nekir. Ew di xortanîya xwe da diçe Binxetê û Cegerxwîn dibîne, 2-3 sal piştî bi awayekî trajedîk mirina Celadet Bedirxan, dema ku kekê min ê mezin tê dinê, hingê navê kurê xwe “Celadet” datîne. Herwusa wî di sala 1979a da, navê hin zarokên xwe “Amed”, “Laleş”, “Gulageş”, “Newroz” û “Rewşan” danî. Wî hizkirina ziman û welat, xwendinê û perwerdebûyînê da hemû zarokên xwe. Ji donzdeh zarokên wî neh zarok zanîngehê xwendin, dido lîseyê qedandin û yek jî dibistana despêkê.
Di despêka salên 1970yan da, kekê min Celadet li Dîyarbekirê, di lîseya Zîya Gökalp da bi awayê “nivistî” (yatılı) dixwend, dema ku me mala xwe barkir û bir Tetwanê, êdî fikrên welatparêzî û çepîtîyê jî bi rêya kekê min Celadet kete nav birayên piçûktir jî. Di wan salan da li Tetwanê “Komeleya Çanda Şoreşger (Devrimci Kültür Derneği) hebû. Di despêkê da hemû şoreşgerên kurd di nav vê komelê da bûn, lê paşê, ji ber ku yên herî bi hêz ji grûba “Rizgarî”yê bûn, komele ket destê wan. Ez ji sala 1977a û pê va diçûm vê komela hanê, vê komeleyê paşê navê xwe guhert û kir “ASDK-Der” - Komeleya Çanda Demokratîk ya li Himberê Kolonyalîzmê (Anti-Sömürgeci Demokratik Kültür Derneği).
Di nav vê komeleyê da bi zimanê tirkî perwerdeya “klasîkên” marksîzmê dihate dayîn। Semînerên li ser pirsa netewî û kolonyalîzmê, li ser pirtûkên Lenîn û Stalîn û yên mayîn pêk dihatin. Wek xort me baş bi zimanê kurdî dizanibû, di nav malê da û bi nas û dostan ra me her dem bi kurdî xeberdida, lê li komeleyê sîyaset dihate axaftin û zimanê vê sîyasetê jî zimanê tirkî bû. Hizra mîllî ya bi israr axaftina bi zimanê kurdî li ba me tunebû. Di rastîyê da, me weşanên serokên xwe yên asîmîlebûyî dixwend û her bi wê termîlojîya wan ya bi zimanê tirkî me sîyasetê dikir.
Roşan Lezgîn: Ma qey tu îstîsna tune bûn?
Serhad Bapîr: Belê hebûn. Li Tetwanê meleyên welatparêz hebûn. Lê li derdora grûba Rizgarîyê da, di warê zimanê kurdî da kesê herî bi qerar, mamê Feqî Huseynê rehmetî bû. Me hemûyan dizanibû ku Feqî Huseyn bi xortan ra tu carî bi zimanê tirkî nedipeyvîya, herwusa jî, di dema zîyareta wî da, li mala wî da tu hevalî nediwêrî bi zimanê tirkî xeberbida. Ev xusûsîyeta Feqî Huseyn bala min jî dikişand.
Di despêka payîza 1978a da, ji bo ku ez dest bi lîseyê bikim ji bo cara pêşî derketim derveyê welat, çûm Stenbola Tirkîyê. Hingê kekê min ê mezin li Stenbolê di Fakulta Çapayê da “tib”ê dixwend. Min di lîseya “nivistî” (yatılı) ya bi peran ya “Vefa Lisesi” da salekî xwend. Di vê lîseya hanê da derdorê 10-15 xortên kurd yên ji Vartoyê û hin deverên din yê Kurdistanê hebûn. Dema ku meriv ji welatê xwe dûr be hingê dibe ku hizkirin, bêrîkirin û meraqa meriv ya li ser zimanê meriv jî zêde bibe. Li ba min wusa bû. Ez carna ji bo sehkirina dengê zimanê kurdî diçûm taxa Sultan Ahmedê, li wir di nav kuçeyan da digerîyam, di nav xanîyên kevn û xirbe da qederek kurdên ji Meletyayê dijîyan.
Hingê ez 15-16 salî bûm û min digot qey ferhenga zimanên kurdî û tirkî tuneye û min bi dizîka va dest bi berhevkirin û nivîsandina gotinên kurdî kir. Bi anagorê zanîna xwe min derdorê 500 gotinên kurmancî berevkir, lê rojekî min li mala hevalekî da “Ferhenga Khurdî-Tirkî” ya Mûsa Anterê rehmetî dît, bi wî zaroktîya xwe, min çavnebarî kir û ez berketim ku va ye hinan berîya min ferhengekî nivîsandine û weşandine! Ez dixwazim li vir derheqa vê ferhengê de tiştekî bibêjim. Dema ku min vê ferhengê meraq kir û di înternetê da ez lê gerîyam, li cihekî da dihate gotin ku ev ferheng ya Musa Anter e û di sala 1967a da li Stenbolê ji alîyê “Yeni Matbaa” va hatîye çapkirinê. Lê tiştê ecêb ew e ku di hin çavkanîyên di derheqa Musa Anterê rehmetî da qet behsa vê ferhengê nayête kirin.
Paşê ez pêhisîyam ku va ye ferhengekî din jî heye. Bi vî awayê ez ji nivîsandina ferhenga kurdî û tirkî sar bûm. Her di despêka sala 1979a da sîstema îdareya urfî (sıkıyönetim) li Stenbolê hatibû îlankirin û ji ber ku lîseya Vefayê di destê fraksîyonên çepê tirkan da bû, behsa serdegirtin û oxulmeya jendermeyan dikahate kirin, di van şertan da min wan kaxidên wan gotinên ferhenga xwe şewitandin. Min li Stenbolê tenê salekî lîseyê xwend û ez dîsa vegerîyam welatê xwe.
Roşan Lezgîn: Belê, piştî ku meriv wisa li xerîbîyê bibe xwedîyê tecrube û vegere welat, êdî bi çavekî din li derûdora xwe dinihêre. Kerem ke.
Serhad Bapîr: Bavê min dema ku di sala 1969a da ji Almanyayê vegerîya, bi xwe ra radyoyekî mezin ya bi marqeya Grundig anîbû. Çewa ku bavê min digot, bihayê vê radyoyê ji bihayê televîzyonekî zêdetir bû, lê ji ber ku hingê hê weşanên televîzyonê li Tirkîyê û li perçeya Kurdistana bindestê Tirkîyê da dest pê nekiribû, wî vê radyoya hanê kirîbû. Gelek pêlên kurt yên vê radyoyê hebûn û herwusa beşekî vê radyoyê hebû ku li serê “satelit” dinivîsand, lê hingê me maneya vê gotina hanê nizanibû. Werhasil ev radyoyekî piralî û entîke bû. Ji sala 1975-1976a û pê va, di mala me da me radyoya Êrîvanê guhdar dikir. Dibe ku berê da jî, ji alîyê mezinan va dihate guhdarkirinê. Her roj berêvarkî di navbera siet 5 û 6a da û êvarê jî ji 8:30 heta 9a. Gelek caran ku ez li sûkê bûm û hêdî-hêdî wextê radyoya Êrivanê dihat, min dev ji civata hevalan berdida û diçûm malê. Piştî 2-3 salên din êdî haya me ji radyoya Bexdayê jî çêbûbû, lê ev radyo li ber dilê me wekî ya Êrîvanê ne şêrîn û rind bû. Her roja yekşemê muheqeq radyoya Êrîvanê wê sitranekî Şivan Perwer danîya serê, sitranên Şivan û yên Aramê Tigran û yên gelek hunermendên din gelek xweşî min diçû, gelek caran li ber van sitranan û li ber pîyesên radyoyê ez kelegirî dibûm, lê belê carna, dema ku wextê qedandina radyoyê dihat û sitranên kurdî di nîvî da nişka va dihate birin, ev yek gelekî zora min diçû û her carê min ê dijûna ji Yekîtîya Sovyetê ra bidaya. Ji ber ku ez terefdarê teşkîlatekî kurdan yê ku Yekîtîya Sovyetê di pirsgirêka kurda da rexne dikir bûm, min bê tirs dijûnê “Mekke”ya komunîstan dikir.
18/04/2011
Hevpeyvina kovara JINAN bı Serhad Bapir ra
Hevpeyvin dı payiza 2010 a da dı kovarê da hate weşandın. Ev hevpeyvin lı ser tora İnternetê, dı malpera kovarê da ji heye:
http://www.kurdistanmedia.com/kurdi/jnan/this/kirmanji.pdf
Serhad Bapîr kî ye?
Bı anagorê qeyda nıfûsê, ez dı sala
Pıçûkatiya mın û her wusa xwendına mın a despêkê, ya navin û liseyê dı navbera bajarên Tetwan, Sılivan, Batmanê da derbasbû, dıvê bêjım ku cara pêşi jı bo sınıfa 1 ê ya liseyê bıxweynım, ez dı 14-15 saliya xwe da jı bo saleki çûme derveyê welat: dı sala 1978-
Dema salên zarokati û xortaniya mın, salên hışyarbûna his û fıkrên Kurdayeti û welatparêziyê bûn, hıngê pırdengi û pırrengi lı siyaseta Kurdi hakım bû. Ez ji jı sala
Dema ku salên zehmet yên diktatoriyeta eskeri ya 12 ilona 1980 hatın, mın zêdetır xwe da ber kar û barên tevgera Kurdi. Dı bıhara sala 1983 yê da, pışti operasyoneki dewleta Tırka ya lı ser tevgera Rızgari’yê, dewletê kete du mın ji û ez jı bo sal û nıveki lı Kurdıstanê û lı Tırkiyê fırar mam. Pıraniya hevalên mın hatıbûn gırtın, mala hevalê mın yê ku berpırsiyariyê mın bû ava, ku wi cıh û dema hevditına me jı êşkencekarên dewletê ra eşker nekır û mın neda dest, ez tena serê xwe mabûm. Pışti ku mın nıkarıbû bı tena serê xwe, xwe bıparêzım û beşdarê tevgerê bıbım, mın dı payiza sala
Ez dı sala 1992 ya da bı keçeki Yunan ya bı navê Kalliopi ra zewıcim, 2 kur (Sipan û Siyabend) û keçeki me ya bı navê Sosın heye. Bı xêra xebata mın ya bı metodik û ya bı ısrar, zarok û xanıma mın baş fêri axaftın, xwendın û nıvisandına kurmanci bûne û ez bı vê yekê serbılınd ım.
Pışti 22 salan, ez jı sala 2006 û pê va dıçım bakûrê Kurdıstanê û her wusa heta nıha 2 caran çûme başûrê welatê me ji.
Xeyni hunera nigariyê, ez carna nıvisên lı ser zıman, huner û siyasetê û her wusa car carna ji ez helbestan dınıvisinım. Mın beşek jı van nıvisên xwe, yên ku hınên jı wan berê dı kovar û malperên Kurdan da ji hatıne belavkırınê, dı 3 blog’ên xwe yên bı zımanên kurdi, yunani û ingilizi da berhevkıriye. Her wusa dı van blogên mın da gelek berhemên mın ên resım û grafiki, hevpeyvinên ku bı mın ra hatıne çêkırın, rexneyên dirokvanên hunerê û rexnegırên hunerê yên ku lı ser hunera mın ın, hene.
Dı navbera salên 1986 – 1989 an da ez hevkareki rojnameya Kurdistan Press’ê bûm. Ev rojname bı zımanên kurdi û tırki, 15 rojan carekê lı Swedê derdıket. Her wusa çend karikatorên mın dı kovara mizahi ya bı navê “Zengıl” da hatıne weşandınê. Zengıl dı sala
Te çawa dest bi hunera şêwekariyê kir?
Jı pıçûkatiya xwe û pê va dı nav malê da ez leqayê resım çêkırınê hatıme, her du kekên mın dı çarçoveya dersa resım ya dıbıstana navin û liseyê da resımên qederek sıpehi çêdıkırın û weki pıçûkê wan, mın ji bala xwe dıda wan û mın ji dıxwest weki wan bıkım. Ev her du kekên mın nedan dû vê qebiliyeta xwe, lê resımçêkırın dı nav mala me da her aktuel bû, dema ku ez iroj bala xwe dıdımê lı ba 8 xwışk û bırayên mın qabiliyeta resım çêkırınê heye, xwışkeki mın lı Tırkiyê akademiya hunerên sıpehi xwendiye û nıha ew ji wek mamosteya resım dı dıbıstanê da dıxebıte û her wusa bırayeki mın yê ku lı Kurdıstanê akademiya hunerên sıpehi da dıxwend, jı ber zulm û zordariya dewleta Tırka dev jı xwendına xwe berdaye.
Dema ku hê ez lı Kurdıstanê bûm, mın bı boyaxên erzan yên weki pênus, pênusên rengin, rengên pastel û yên bı avê resımên xwe çêdıkır. Fıkra parastına van resıman ne lı nık mın û ne ji lı nık dê û bavê mın hebû, ew resımên ku mın çêdıkır, nehatın parastın, belawela û wenda bûne, nıha lı ba mın nımûneyeki vê serdema jiyana mın nine.
Pışti ku ez weki multeciyeki politik hatım Yunanistanê, dı sala
Hunera şêwekariyê ji te re tê çi wateyê?
Dıbe ku hın kes xwe dı wareki jiyanê da bı kêrhati û serketi dıbinın, hunera nigari (şêwekari) ji jı bo mın wusa ye. Huner bı awayeki gışti û her wusa ji hunera nigari, mane û zengintiyê dıde jiyana mırovan, bı xêra hunerê mırov dıkarın his û kurayiya nava xwe zêdetır nasbıkın, lewra huner bı pivanên rındi û estetiki xitabê his û kurayiya nava mırovan dıke, hisên mırovan şiyar û qewitır dıke. Diroka mırovatiyê dı eyni demê da diroka hunerê ye ji, mırov her xwestıne ku his, raman û tevgera xwe bı rêya hunerê derbırinın.
Rewşa hunera şêwekariyê di nav Kurdan de çawa dibînî? Kurd li kuderê cîh digrin? Tecrubeya van 20 salên dawi yê beşeki başûrê Kurdıstanê ne dı tê da, malesef ku em mıleteki bındest û şıkesti ne. Ev bındesti şıkıl dıde hemû warên jiyana me. Anagorê dewletên dagırker yên ku Kurdıstanê xıstıne bındestê xwe ku ew bı xwe ji dı warê hunera nigari da paşdamayi ne, em jı wan ji paşdamayintır ın.
Jı bo geşbûn û pêşveçûna hunera şêwekariyê hewcedariya mıletan bı akademiyên hunerên sıpehi heye (ez pê dızanım ku lı başûrê Kurdıstanê, lı Sılêmaniyê û Hewlêrê du akademi hene û nêzikê 10 peymangehên hunerên cıwan lı bajarên dın hene), bı avakırına muzexaneyên hunera kevnar û nûjen heye, bı galeriyên hunerê yên ferdi û yên bajarvaniyan heye, bı cıvanbendên (koleksiyon) ferdi heye, bı rexnevan û dirokvanên hunerê heye û heri zêde ji hewcedariya hunerdostan heye. Lı ba me Kurdan hıma bêje tu jı van tıştan tunine. Heta nıha xeyni cıvanbenda xanıma hêja Hêro Talebani, haya mın jı tu cıvanbendê çênebûye. Bı awayê gışti rewş ev e.
Her çıqas rewş ev be ji gelek hunermendên nigari yên Kurd, yên jêhati lı her çar parçeyên welatê me da û dı nav diyasporeya Kurdan da hene. Her yek jı wan dı nav pırsgırêkên abori da dıgevıze û nıkarın bı anagorê layiqbûna xwe berhemên ku dıafrinın nişanê mıletê xwe û mıletên dın bıdın. Bındesti û bêstatubûna Kurdan, tunebûna dewleteki me yê serbıxwe, bıvê nevê wana ji kırıne hunermendên bêstatu û stuxwar. Her hunermendê nigarkariyê mecbûr e ku bı tena serê xwe û bı imkanên xwe yên kêm lı ser piyan bımine û hunera xwe bıafrine. Haya pıraniya wan hem jı rewşa ku tê da dıjin û hem ji jı “bayê felekê„ heye.
Ku siyasetvan û rêvebırên me yên serwext û hunerdost hebûna, wê pê bıhısiyana ku ne tenê diroka me ya nêzik ya van 40 - 50 salên dawi bı qabiliyeta hunera nigari yên hunermendên Kurd hatiye tesdiq û derbırin û her weha ji ev hunera ku bı awayeki gışti hatiye afırandın sermayeki mezın ya kultura Kurdan e.
Lı başûrê Kurdıstanê dema ku behsa hunerê tê kırın, siyasetvan û rêvebırên me malesef tenê konserên hunermendên muzikê fêhmdıkın, lı ber van hunermendan camêr û comered ın. Lê dı warê muzikê bı xwe da ji, dıvê ku merıv rastiyan bıbêje: Dı konser û danasinan da hın hunermendên sukse û magazini dı rewacê da ne, ew dı koridorên desthılatdariyê da bı hêz û tevger ın, te hew dit hın jı wan bûne karsaz û mutehidên mezın ji.
Bınêrın, çend sal beriya nıha dı hevpeyvineki xwe da hunermendê mezın yê muzika kurdi ya nûjen Cıwan Haco çı dıbêje: çewa ku dı bira mın da maye, dıgot ku “lı çend gundên Dıhokê mın jı dehan zarokan navê Cıwan Haco pırsi, kesi jı wan nızanıbû ka ew ki ye û bı çı mıjûldıbe, lê hemiçıka İbrahim Tatlısesi nasdıkır.„ Ev fenomeneki sosyolojiki ye ka cıvat dı çı hali da ye û ber bı kû va dıçe. Disa ne tışteki tesadufi ye ku nıha, her ew İbrahim Tatlisesê hunermendê muzika tırki, wek mutehideki mezın lı bajarên mezın yê başûrê Kurdıstanê bı sedan avahiyên luks avadıke.
Lı vır jı bo wan kesên ku pê nızanın ez bıbêjım ku, lı bakûrê Kurdıstanê bı dehan hunermendên ku bı eslê xwe Kurd ın (an ji, jı dê an bavê xwe va Kurd ın) û talankırına muzik û melodiyên kurdi jı xwe ra kırın karê sereke û wana wek berhemên muzika bı zımanê tırki pêşkêşdıkın, hene. Dı pêvajoya asimilekırına zımanê kurdi da, her yek jı van hunermendan jı sed dıbıstanên dagırkerên Tırkan yên bı zımanê tırki zêdetır xırabi bı zıman û kultura Kurdan kırıne. Bı hezaran sıtran û melodiyên kurdi yên ku hatın talan û tecawızkırın, kırın malê muzik û kultura Tırkan. Van hunermendan bı vê xırabiya xwe bı milyonan Kurdan jı zıman û kultura kurdi bıdûrxıst. Dı nav van hunermendan da İbrahim Tatlises dı rêzên heri pêş da ye.
Ne edebiyat û ne ji hunera nigari bala siyasetvan û rêveberên Kurdan dıkşine, ku wun rastiyê bıpırsın, jı bo fêhmkırına hunera nigariyê perwerde û têgıhiştın lazım e, ev ji hıma bêje lı nık wan tunine.
Jı aliyê di va lı bakûrê Kurdıstanê derdora 100 bajarvaniyên bajar û qesebeyên Kurdan dı destê partiyeki Kurdan da ye, dı şertên bın işxala dıjmın da be ji, disa ji gelek imkan ketıne destê Kurdan. Her sal festivalên hunerê têne çêkırınê. Navendên çand û hunerê hatıne avakırınê. Jı bo rêvebırên van çalakiyan pivana heri mezın ne sewiya kalite û estetikê ye, lê partizani ye. Tenê kesên lı derdora partiya xwe, yan ji kesên ku ne xwedi ramanên rexnegır ın daweti van çalakiyan dıkın. Qimeta hunermendên çepgır yên Tırk ji, lı ba wan jı qimeta kesên weki mın qat bı qat zêdetır e. Jı xwe heta nıho kesi jı wan jı mın ra negotiye “ka tu heyi an tuneyi? „ ji.
Dixwazî bi hunera xwe çi ji civakê re bêjî?
Ez naxwazım tu tışteki bêjım. Cıvat jı hunera mın çı fêhmdıke bıla wiya fêhmbıke. Ez ne berdevkê tu ideolojiyê me da ku bı hunera xwe hın mesajan jı xelkê ra bêjım. Jı xwe cıvata Kurdan bala xwe nade huner munerê. Ez ji yek jı endamên mıletê Kurd ım ku tê gotın ku nıfûsa me jı 40 milyon kesi bıhuriye û weki hunermendeki, bı anagorê raman û pivanên xwe yên estetiki ez hunera xwe dıafrinım. Ez ji şahıdê van 35 salên dawi yê diroka me ya hevdem ım, beşeki mezın hunera ku mın afırandiye bı vê serdemê va têkılidar e, mın lı ser daxwaza xwe vê tercihê kıriye û haya mın jı bedelên vê tercihê ji heye.
Cıvata Kurdan ji weki her cıvata mıletên bındest xwedi başi, qenci û rındiyê û her wusa ji xwediyê xırabi, nexweşi û nerındiyê ye. Mın ê jı hunerdostên Kurd ra bıgota, ku hıjmara wan geleki kêm e, hunermendên Kurd yên nigariyê yên ku dı hunera xwe da jêhati, kêrhati û serketi ne hene, bı nisbeta hunermendên mıletên serdest yên ku dewletên wan Kurdıstanê dagırkırıne, hejmar û kaliteya hunera ku hunermendên Kurd dıafrinın dışıbe sinemaya kurdi, nımûne û mınakên gelek baş hene, dıvê ku wun wan kıfşbıkın, jı hunera wan bêpar neminın.
Ez dızanım ku merıv dıkare bêy hunerê ji bıji. Lê tecrubeya mıletên serbest û welatên demokratik bı me dıde fêhmkırınê ku bı hunerê merıv dıkare xweştır bıji. Bı awayê gışti huner çıqas geşbıbe û pêşvahere, sewiya jiyana hisi û estetiki ya mırovan ji bırengtır û bılındtır dıbe.
Civaka kurd bi çi çavî li hunera şêwekariyê dinêre? Çi ji te re tê gotin?
Çewa ku mın berê ji gotıbû, dıbe ku beşeki pır pıçûk ya cıvata Kurdan jı hunera nigariyê fêhmdıke û ev fêhmkırın ji ne bı pivanên cıvatên pêşketi da ye. Bı awayeki gışti ez bawernakım ku tu derd, xem û hewes û zanineki ronakbir, siyasetvan, rêvebır û dewlemendên Kurdan yê bı navê hunera nigariyê hebe. Bê guman dıbe ku istisna hebın, lê bı awayeki gışti wusa ye.
İroj hunermendên nigariyê dı rewşa Eyşe Şan û Mıhemed Şêxo yên rehmeti da ne: Haya kesi jı kedkara muzika kurdi Eyşe Şanê tunebû, ew bı salan bı haleki nexweş lı İzmir’a Tırkiyê da dijiya û ew dı nav feqirti û bêkesiyê da mır. Dema ku lı gorıstanê hate veşartın, jı deh kesi kêmtır kes lı ser cenazê wê bûn. Lê dema ku hê Eyşe Şanê dıjiya, parti, teşkilat, komele, rojname û kovarên Kurdan hebûn, siyasetvanên xwedi gotınên qerase û naverok vala hebûn û her wusa ji dıhate gotın ku xelkê Kurd êdi şiyarbûye û serê xwe hıldaye. Mıhemed Şêxo ji dı nav feqirtiyê da mır, pışti ku mır, xelkê got ku „heywax Bavê Felekê mıriye.“
Bınêrın, hunermendeki me yê nigariyê yê mezın heye, bı navê Rıza Topalê Hulmani. Ew bı xwe jı Dêrsim’a bakûrê Kurdıstanê ye. Ew nıha 76 sali ye û eve jı 50 salan zêdetır e ku ew hunera xwe dıfrine, ev nêzikê 45 sal ın ku ew lı Almanyayê dıji û ewi derdora 5 hezar berhemên huneri afırandiye. Sewiya hunera wi gelek baş e û jı yê gelek hunermendên Awrupi kêmtır nine. Mıjara beşek mezın berhemên wi Kurd û Kurdıstan e. Gelo haya cıvata Kurdan çıqas jı hunera wi heye?
Ez dıxwazım dı derbarê vi hunermendê mezın da tenê vê malûmatê û hışyariyê bıdım. Pışti xemsari û bêbaldariya saziyên Kurdan, ew nıha ketiye nav xem û tırsa berhemên xwe: Dıbêje ku „gelo pışti mırına mın, wê çı werın serê berhemên mın?“ Ew dıxwaze berhemên xwe bıde saziyên pêbawer, da ku berhemên wi werın parastın û hır da wır da belawela û wenda nebın. Ew dıxwaze berhemên wi bıbın sermiyan û malê mıletê Kurd, weki pıraniya hunermendên jı mıletên serbest, berhemên wi ji werın kategorikırın û dı muzexane û eywanên hunerê da werın parastın. Lê tu kes guhê xwe nade hewara wi. Û wun dızanın? Ew nıha bı mıaşê xwe yê kêm yê teaqûtbûnê, bı tevi berhemên xwe, dı xaniyeki ku dıvê nivê kırêya wi bıde da dıji.
Jı aliyê di va, dıbêjın ku başûrê Kurdıstanê dıbe Dubai ya dıduyan, lı wır dewlemendên Kurdan bı zengini û şehweta xwe jı xwe çûne û serxweş ketıne. Tê gotın ku lı Awrupayê jı yek milyoni zêdetır Kurd dıjin û halê gelekan jı wan ji xweş e, bı hezaran karsaz û sermayedarên Kurd hene. Wek mılet bıla xweli lı serê me be! Trajediya hunermendan a ev bı xwe ye.
Gelek wêneyên tu dikşînî yên jinan, wateya wî karê te çi ye?
Rast e. Mın rêzeki mezın grafik û resımên bı mıjara jınan çêkıriye. Sedemên vi tışti hebûn. Lı bakûrê Kurdıstanê, mın dıgot qê jın lokomotifa parastına zıman û kultura Kurdi ne, mın qedreki mezın dıda jınê, bı van fıkr û ramanan mın berhemên xwe dıafırand. Her wusa dimenên jınên Kurdan yên bı cıl û lıbasê Kurdi, lı ba mın jı bo çêkırın û nişandana mırovên Kurd, motifên muhim bûn. Disa dıvê bêjım ku, dı helbestên kurdi yên sedsala
Lê malesef ez şaş derketım. Ez pêhısiyam û mın fêhmkır ku vayê dı pêvajoya asimilasyona zımanê kurdi da rastiyeki dın ya jınan heye. Jınên Kurdan bı zımanê tırki nızanıbûn jı ber vê yekê, jı mecbûriyetê dı nav xwe da û bı zarokên xwe ra bı zımanê kurdi dıaxivin. Dema ku ew ji fêri zımanê tırki bûn (ne tırkiya baş, lê ew tırkiya xırab û şıkesti ya ku xelkê Kurd pê dıaxıve), êdi ew ji weki mêran rabûn ınçık û lotıkên zımanê tırki. Jınên Kurd ku dı nav cıvata Kurdi da bındestê mêr, bıra, xesûyên xwe ne, wan dı zımanê tırki da jı xwe ra modernbûn û xwedimafbûneki sexte û derewin peydakırın. Ew, dev jı zımanê kurdi berdanê û bı tırki axaftınê jı xwe ra wek marifet dıhesıbinın. Refleks û pratika wan ya parastına zımanê kurdi dıbe ku jı yên mêran ji kêmtır be.
Dıvê ku ez lı vır bêjım ku kapasiteya zanina van jınan ya bı zımanê kurdi weki jınên her mıleti gelek fırehe e, ew bı dehan, bı sedan çirok, meselok, serpêhati, pêkenok, sıtranên bı kurdi dızanın, her wusa dıkarın behsa gelek tıştan ji bıkın, lê ew vê kapasite û xezineya xwe ya bı zımanê kurdi davêjın nav kanalizasyon, serab û ser sergoyan, bı kurdi napeyvın û terciha xwe bı zımanê tırki da dıkın. Kapasiteya zanina wan ya bı zımanê tırki dıbe ku negıhije 10% ya kapasiteya zanina wan ya bı zımanê kurdi ji! Tırkiya wan ya şıkesti dışıbe tırkiya nezan û kêmaqılên Tırkan.
Lı bakûrê Kurdıstanê, lı gelek bajar, qesebe û heta gundan da, qimet û maneya zımanê zıkmaki bûye perçeki rûvi an ji goştê xırab yê ku qesab davêjın ber devê kûçıkan: Jın û mêr dı nava malê da bı zımanê tırki dıpeyvın, zarok bı zımanê tırki têne dınê û bı zımanê tırki mezındıbın. Pışti bındestkırın û bêstatuhıştına Kurdan, ya ku dı peymana Lozanê da ji hatiye testiqkırın, serketına heri mezın ya dewleta dagırker ya Tırka, ev asimilekırına Kurdan e. Ku siyasetvanên Kurdan tedbirên radikal nestinın û bıcıhneynin, dı pêvajoya 30 - 40 salên pêş me da wê zımanê kurdi jı nav xelkê rabe û wê tenê wek zımanê çend sed hezar welatparêz û zımanparêzan û her wusa ji wê wek zımanê din û ehmeqên emırmezın bımine.
Ev dimen lı ba keçên ku dı nav politikaya Kurdi da ne hê ji xırabtır e. Bêy ku fedi bıkın, ew dı cıvinan da, lı ber jınên 50 – 60 sali yên ku bı tırki nızanın, bı zımanê tırki behsa “rızgariya jınê„ dıkın. Çewa ku serokên van keçan tu qimetê neda zımanê kurdi, ew ji eyni politikaya zımankuj dıdominın.
Bê guman keç û jınên bı rûmet yên ku lı zımanê xwe xwedi derdıken ji hene, lê malesef hejmara wan gelek kêm e.
Êdi tu hewesa mın nemaye ku ez wek mıjar resım û grafikên jınên Kurdan çêkım, mın dıxwest ku, yên ku mın çêkırıne ji lı Diyarbekırê dı meydaneki da, jı bo protestokırına jınên Kurdan bışewıtanda, lê heta nıha ev imkanê mın çênebû û dıbe ku ez ne hınde wêrek û bı xiret bım ji.
Heta niha te pêşangeh vekirine? Li Kurdistanê çi?
Heta nıha mın 7 pêşengehên ferdi yên grafik û resıman çêkıriye (1 jı wan lı Kıtêbxaneya Kurdi ya Stockholmê û 6 ji lı çend bajarên Yunanistanê) û ez beşdarê jı sedi zêdetır pêşengehên komi bûme. Heta nıha lı Kurdıstanê mın tu pêşengehan çênekıriye û ez ne dı wê baweriyê da me ku tu saziyên Kurdan bala xwe dabe hunera mın, lewra heta nıha tu sazi, bajarvani û komeleyeki Kurdan jı mın ra negotiye “ ka tu ki yi û bı çı mıjûldıbi, gelo ka ev tıştên ku tu çêdiki layıqê nişandana xelkê ne an na?„
Ewrûpî çawa dinêrin hunera şêwekariyê?
Ku mebesta pırsa te hunera ku lı Awrupayê hatiye afırandın û tê afırandın be, hıngê ez dıkarım van tıştan bêjım: Nıha lı Awrupayê çend navendên muhim yên hunera nigariyê hene, navendên weki Paris, Berlin, Londra û çendên dınê. Lı van bajaran her wusa lı welatên van bajaran da, himên xwırt yên hunerê hatıne danin, lı wır muzexane, galeri, cıvanbendvan, rexnegırên hunerê yên bı navûdeng û her wusa ji gelek hunerdost hene. Her çend salan carekê Biennialên ku lı gelek bajaran têne çêkırın nebz û meyla hunera nûjen eşkeredıkın. Ango ew şertên jı bo geşbûna hunerê lı wır hene. Dı jiyana beşek jı cıvata xelkên Awrupayê da hunera nigariyê cıheki baş dıgre, anagorê erdzeminên dın yê dınyayê lı vır sewiya hızr û ramanên estetiki bılındtır e.
Gelo Ewûpî ji berhemên te hez dikin?
Ez dıkarım tenê hın tıştên kêm jı bo Yunanistanê bêjım. Mın beriya 10 salan lı Kıtêbxaneya Kurdi ya Stockholmê ji pêşengeheki çêkırıbû, her çıqas mıjara 45 grafikên ku mın lı wır pêşkêşkır hemû lı ser Kurdan bû ji, ev pêşengeha mın tew bala Kurdên Swedê ji nekışand.
Lı bajarê Saloniki, ku ev bajarê dıduyan yê heri mezınê Yunanistanê ye, haya hın hunerdostên Yunan jı hunera ku ez dıafrinım heye, gelek kes tên pêşengehên ku ez çêdıkım da ku berhemên mın bıbinın. Heta nıha çend rexnegır û dirokvanên hunerê yên Yunan lı ser hunera ku ez dıafrinım ditın û rexneyên xwe nıvisandine. Her çıqas gelek kêm bın ji, disa hın kesên Yunan bı pereyên xwe berhemên mın kırine û xıstına nav cıvanbendên xwe yên hunera nigariyê, an ji wana ew lı mala xwe da dalıqandine.
Çewa ku jı van gotınên mın ji têne xwuyakırınê, dı warê pêşengehan da tesir û menzila hunera ku ez dıafrinım, bı welat û zêdetır ji bı bajarê ku ez lê dıjim sınordor û asê maye, Ne tu imkan û danûsıtendınên mın hene da ku ez herım berhemên xwe lı Kurdıstanê nişanê xelkê xwe bıdım û ne ji xwe bıgıhinım navendên muhim yên hunerê lı rojavaya Awrupayê. Her çıqas reşw ev be ji, disa ji ez bı anagorê baweri û zanina xwe dızanım ka çı dıkım û dıvê ez çı bıkım.
Dı rastiyê da, em wek mılet û welat ne xwediyê tu statuyê ne, vêca gelo dı çavê xelkên dınê da çewa wê statuya edebiyatvan, muzisyen û hunermendên Kurdan hebe. Em tev endamên mıleteki bındest, şıkesti û têrpırsgırêk û welateki “wenda „ ne. Bedeleki mezın yê Kurdbûnê heye, her Kurdê serbılınd û bı xiret bıvê nevê wê her dem leqayê vê bedelê bıbe.
Çi plan û projeyên te yên pêşerojê hene?
Dema ku merıv bı berçavka realizm û maddiyatê lê temaşebıke, tu xêra hunera nigariyê jı bo mın nine. Wek nımûne ev dozdeh salın ku ez jı bo xebata xwe, jı xwe ra atolyeyan kırêdıkım, dema ku merıv lê dınêre ka tenê çıqas mesref jı bo vê kırêyê daye û merıv kaliteya jiyana xwe datine ber hev, merıv xemsar dıbe. Ez wek mamoste dıxebıtım da ku debara xwe û zaroyên xwe û debara hunera xwe bıkım.
Lê dıvê lı vır bêjım ku her huner jı bo hunermendan tercih û iddiayeki ye. Ev iddia, baweri û zanina hunermend ya jı bo sewiya hunera wi ye û her wusa ji xebat û hazıriya wi ya jı bo sıberoja hunera wi ye. Hunermendê ku ne xwedi vê iddiayê ye û anagorê vê iddia xwe tevnagere hunermendeki gunehok û xweliser e. Wê dı sıberojê da derkebe meydanê ka kijan hunermendi çı kıriye û çı afırandiye. Dem dermanê van tıştan e û kaliteya berhemên huneri ji wê tenê bı pivanên estetiki werın hesıbandın.
Dı dirokê da, huner û hunermend tu cari lı hêviya şert û mercên iddial û baş nesekınine, bê guman serdemên dirokê û sewiya pêşveçûna cıvatan hunermendên xwe ji derxıstıne, lê dı eyni demi da hunermend bı xwe ji alikariya guhertın û pêşveçûna van cıvatan kırıne.
Ez ji xwedi iddiayeki me. Her çıqas ku heta nıha mın jı hezari zêdetır berheman afırandiye ji, hewcedariya mın hê bı zêdetır xebatê heye. Xebata berdewam jı bo mın model û awayê jiyanê ye. Dı hunera nigariyê da sekınandın û teqautbûn tunine, heta ku destê merıv dıkare bı qelemê an ji bı fırçeyê bıgre merıv dıxebıte.
Heri dawi par mın pêşengeheki berfıreh ya grafikan pêkani, dı vê pêşengehê da mın 92 grafikên ku mın bı gelek teknikên cıhê çêkırıbû û dı van 20 salên dawi da afırandıbû nişanê hunerdostên Yunan da. Jı bo vê pêşengehê katalogeki sıpehi yê bı zımanên kurdi û yunani ji hate çapkırınê. Nıha lı pêş mın tu projeyên pêşengehan nine.
Di dawiyê de ger gotinek te bo xwendevanên kovara JINAN hebe, kerem bike...
Ez hêvidar ım ku xwendevanên jın yên kovara JINAN dı berpırsiyariya xwe ya dı warê zımanê kurdi da, wê neşıbın jınên bakûrê Kurdıstanê. Qedrê jınên ku xwedi lı zıman û kultura xwe derdıkevın lı ser serê mın heye û ez heyranê wan ım. Herçi ew kesên ku dostên huner û edebiyatê ne, dıvê bızanıbın ku ew ê her kar û qezancê jı vê hewesa xwe bıbinın û wê asoya zanin û derbırina wan fırehtır bıbe.
9/7/2010
Subscribe to:
Posts (Atom)
