31/07/2009
SİNEMA: Û Kusel Ji Dıfırın
Filma sısêya a dırêj ya filimçêkerê Kurd Bahman Ghobadi, dı Festivala Film ya Navnetewi ya 45 a ya Thessaloniki, lı Yunanistanê, cardi derket lı pêş temaşevanan.
Dı vê filma xwe da ji, ilhama derhenerê Kurd, welatê wi yê bındest e, Kurdıstana ku jı aliyê dewletên dıjmın va hatiye dagırkırın, jiyana zehmet, ya bındest û şıkesti ya Kurdan e.
Bûyerên ku dı filmê da dıqewımın, dı bıhara 2003 ya da, hındık beriya şer û dı dema ketına rejima Seddam da çêdıbın. Jı ber tırsa êrişeki nû ya Seddam, gelek Kurd lı heremeki nêzikê “sınorên” Tırkiyê cıviyane. Xelk, rewşa ne diyar ya, ka ê Amerika şerê Iraqê bıke an na, meraqdıke, tırsa jı aliyê Seddam va car di bıkaranina çekên kimyayi ketiye dılê her kesi.
Dı rewşeki wusa ku haya wan jı dınyayê ji qutbûye, lêdıxebıtın da ku bı xêra lawıkeki 13 sali, jı bo aqubeta xwe, haya wan bı dınyayê çêbıbe. Soran lawıkeki jirek e, ew jı bo qenalên televizyonê, danina sêlên satelitan fêhm dıke. Hemu kesên deverê hewcedariyê wi ne. Xelkê navê wi Satelit daniye, zarokên dı emrê wi da, jê ra dıbêjın “Kek Satelit”. Dı bın siya van bûyerên diroki da, nêzikbûn û evina Soran bı keçıkeki jı Helebçê ra destpêdıke. Keç bı tevi bırayê xwe yê ku jı ber pêlêkırına mayinê, jı her du destan ji seqet e û zarokeki 2-3 sali yê kor bı hev ra dıjin.
Dılê Satelit (Soran) dıkebe Agrin'a 14 sali a ku jı Helebçêyê hatiye, bı her fırseti, hızkırın û dılxwaziya xwe dıxwaze nişanê wê bıde. Lê belê Agrin bê deng e, ew bı tevi bırayê xwe û zarokê pıçûk, jı tırsa Seddam ketıne nav xelkê û hatıne vê derê û her du xwışk û bıra debara xwe bı mayin berevkırınê pêktinın. Dı vê dema tevlihev da Soran, dı erebeki da leqayê dıxtoreki jı rojhılatê Kurdıstanê tê. Ev dıxtor heta nıha çend carên di ji hatiye vê heremê û lı lawıkeki sêwi dıgere. Dıxtor bawerdıke ku ev lawıkê sêwi, weki xwewzan an ji kahinan, dı derbarê tıştên ku wê dı sıberojan da bıqewımın dıkare me agahdarbıke. Soran bawerdıke ku bırayê Agrinê yê bê dest ew lawıkê kahin e. Her çıqas têkiliyên Soran û vi lawıkê he lı ser himên pevçûn û reqabetê avabûbın ji, çav û guhên Soran her lı wi ye. Gotınên ku ê jı devê wi derkebe jı bo Soran geleki muhim ın.
Dı vê deverê da ku gelek kes jı cihên dûr hatıne, û çadırên xwe vedane, bazar û danûsıtendıneki ecêb ya ku lı ser derxıstın û fırotına mayinan peydabûye. Zarok bê hacet û bê rêber, kom bı kom, lı zeviyên mayinkıri belav dıbın û mayinên hımber mırovan, ereban û tanqan, bı hızr jı erdê derdıxın û paşê ji dıçın wana jı xwe ra dıfroşın dıkanan, an ji personelên Mıletên Yekbûyi, ku ew bı xwe ji ica bı hacetan lı mayinan dıgerın. Her wusa ev mayin wek pere ji dı bazara heremê da tên karanin, lewra carki, dema ku dıxwazın jı bo gundiyeki cihaz û sêla satelitê bıkırın, perê mêrıkê gundi têrê nake, hıngê ji Soran turıkeki tıji mayin dêlva peran dıde xweyê dıkanê. Careki dın ji, dema ku êdi tırsa êrışa hêzên Seddam zêde dıbe, hıngê zarûk bı qederek mayinên ku berhevkırıne, dıçın jı bo xwe, jı bo sê mehan sê tıfıngên gıran kırêdıkın. Heremên mayinkıri, dest û pê yên gelek zarokan jı wan sıtendiye. Zarokên ku jı dest û piyên xwe da qop û seqet ın, hın jı qehremanên filmê ne.
Bahman Ghobadi dı vê filma xwe da, naveroka filmê dı seri da jı me ra eşkere nake, ango temaşevan her ku bı nav filmê ra dıçe, leqayê bûyerên ku wê jê guman nekıra tê. Film bı bûyereke şok destpêdıke: Agrinê xwe jı ser zınareki gelek bılınd davêje xwarê û dawi lı jiyana xwe tine. Film her çıqas dı bın siya şerê Amerika û Iraqê da, lı ser bışkaftın û fêhmkırına sedema xwekuştına Agrina 14 sali be ji, bûyer ne lı gor texmina merıv dıqewımın.
Zarûkê 2-3 sali ku lı ba Agrinê û bırayê wê dıji, merıv dı seri de dıbê qê bırayê wan ê pıçûk e, lê dı ber bı dawiya filmê da em fêhmdıkın ku ew ne bırayê wan e, lê belê kurê Agrinê bı xwe ye. Zarok berhema kuştına dê û bavê wan û ew tecawıza ku leşkerên Iraqê bı wê dıkın e. Jı ber van sedeman her gav Agrinê duxwaze jı vi zarokê pıçûk bıfılıte. Zarok her tım tecawuza ku lı wê hatiye kırın tine bira wê, lê bırayê Agrinê yê bê dest, gunê wi bı vi zaroki tê, jı zarok hızdıke û naxweze ku Agrinê lı wan dera, xwarziyê wi jı xelkê ra bıhêle, ew duxwaze ku dı wexta vegerê da, disa zarok ji bı xwe ra bıbın.
Ê şer destpêbıke, çavên xelkê lı televizyona satelit ın, lê çav û guhên Soran lı lawıkê bê dest e. Tıştên ku Soran jı bırayê Agrinê sehdıke, dıçe wek nûçeyên satelitê lı xelkê belav dıke, û dı rastiyê da ji wusa dıqewımın.Her çıqas Soran çend gotınên ingilizi jı televizyonan hinbûbe ji, ew ji weki hemû xelkê bı ingilizi nızane.
Agrinê êdi bı her awayi dıxwaze jı kurê xwe yê kor bıfılıte; Şeveki radıbe û wi dıbe datine zeviyeki ku bı mayinan hatiye çandın û lı wır, piyê wi bı weriseki dırêj gırêdıde û serê weris jı bı dareki va gırêdıde. Dotıra rojê haya zarokan jı vi zarokê pıçûk çêdıbe û tên Soran agahdar dıkın. Soran ji, jı bo zêdetır bıkebe dılê Agrinê, jı bo zarok bıfılıtine dıkebe nav vê zeviya mayinkıri. Lê belê Soran pê lı mayinê dıke û jı piyan seqet dımine, zarok ji dıfılıte.
Dı vê navberê da Seddam dıkebe û hêzên Ameriki têne Kurdıstanê. Agrinê dev jı hewlên xwe bernade, vê carê ji kurê xwe bı weriseki gırêdıde û serê dın ê werisê ji bı kevıreki mezın va gırêdıde û wi davêje gola kûr ya masiyên sorên pıçûk, bı vi awayi kurê xwe dıxenıqine.
Film, dema ku Soran bı xenıqandına zarok dıhıse û tê bı piyê xweyê seqet xwe beri nav golê dıde, ber bı dawiyê va dıçe. Lawıkê bê dest ku zehf jı xwarziyê xwe hızdıkır, bê hêvi ew ji xwe noqi nav avê dıke û zorokê xenıqi dıbine. Film bı awaki trajik bı dawi tê: Dema ku Soran bı piyê xwe yê qop, lı kêleka rê konvoyeki leşkerên Ameriki temaşe dıke, - ku Soran gelek hêviyên xwe bı hatına van leşkeran va gırêdabû- bırayê Agrinê cota pêlavên plastik yên Agrinê, ku lı ser zınarê bılınd ditıbû, bı kelegıri tine û dıde Soran. Soran êdi fêhm dıke ku Agrinê xwe kuşti ye.
Bahman Ghobadi dı vê filıma xwe da ji Kurdıstana ku hatiye perçe kırın nişanê me dıde. Dı diyalogên gundiyan da dıde xwiyandın ku her du aliyên “sinor” da ji Kurd hene û ew merıv û pısmamê hev ın. Herçi leşkerên Tırk ın, ew bı gulebaranê cewaba henek û leyiztınên zarokan dıdın. Kurdıstana ku bı milyonan mayinan hatiye çandın, mıjareke sereke ya filma Û Kûsel Ji Dıfırın e. Mayin; kuştın, seqetketın û zeviyên beyar ın. Dı van şertên zehmet da zarok tênê dınê, mezın dıbın û dılên wan dıkebın hev. Gundiyên ku dı despêka filmê da televizyonên bı sêlên satelitê wek guneh dıhesıbinın, jı ber meraqa sıberoja xwe, mecbûr dıminın û jı van sêlan dıkırın û datinên lı ser malên xwe.
Hın aliyên diroki û hın ji aliyên dokumenteri yên vê filmê hene, lê mıjara sereke ya filmê, ya ku dıl û hınavên merıv dışewıtine, çiroka Agrina 14 sali ye. Bê dengi û melûlbûna wê merıv şokdıke. Soranê reben ku dılê wi bı hızkırına Agrinê davêje, haya wi jı çiroka wê tune ye. Agrin bûye neyarê zarokê xwe û neyarê xwe, xeriba cıvata ku tê da dıji ye, tışteki ku karıbe wê bı jiyanê va gırêbıde tune ye. Sinyalên evina Soran, hınde ne xwırt ın ku karıbın wê ber bı jiyanê û sıberojê va bıkşinin.
Mıjara filmê, herçıqas wek dem lı ser bûyerên ku dı bıhara 2003 ya da qewumine be ji, hın pırsgırêk bala merıv dıkşinın: Penaber û xelkê deverê, dı bın “sinorên” Tırkiyê, lı başûrê Kurdıstanê cıviyane û bûyer lı wır dıqewumın. Çewa ku em dızanın xelkê me yê vê heremê Behdini ne û bı Kurmaniya jorê dıpeyvın. Dı filmê da pêjna Kurmanciya jorê nayê. Jı aliyê di va, jı sala 1991 an û vır va ev herema ku me lı jorê behskıri ye û gelek heremên dın ji dı bın kontrola pêşmergeyan da ye, lê dı filmê da merıv qet leqayê pêşmergeyan ji nayê.
Bahman Ghobadi, mıjarên filmên xwe jı perçeyên diroka nêzik ya welatê me dıbjêre. Ew bı hunera filmên xwe, hêviyên me yên jı bo asoyên ronak ya sinemaya kurdi xwırt dıke. Ew bı filmên xwe, êş, derd û hêviyên Kurdan, jı gelek siyasetvanan vekiritır û xwırttır nişanê dınyayê dıde. Jı xwe ev e hêza hunerê.
Serhad Bapir, 28/11/2004.
Têbıni:Ev nıvis cara pêşi dı malpera Gelawêj’ê da hate weşandın.
Dı vê filma xwe da ji, ilhama derhenerê Kurd, welatê wi yê bındest e, Kurdıstana ku jı aliyê dewletên dıjmın va hatiye dagırkırın, jiyana zehmet, ya bındest û şıkesti ya Kurdan e.
Bûyerên ku dı filmê da dıqewımın, dı bıhara 2003 ya da, hındık beriya şer û dı dema ketına rejima Seddam da çêdıbın. Jı ber tırsa êrişeki nû ya Seddam, gelek Kurd lı heremeki nêzikê “sınorên” Tırkiyê cıviyane. Xelk, rewşa ne diyar ya, ka ê Amerika şerê Iraqê bıke an na, meraqdıke, tırsa jı aliyê Seddam va car di bıkaranina çekên kimyayi ketiye dılê her kesi.
Dı rewşeki wusa ku haya wan jı dınyayê ji qutbûye, lêdıxebıtın da ku bı xêra lawıkeki 13 sali, jı bo aqubeta xwe, haya wan bı dınyayê çêbıbe. Soran lawıkeki jirek e, ew jı bo qenalên televizyonê, danina sêlên satelitan fêhm dıke. Hemu kesên deverê hewcedariyê wi ne. Xelkê navê wi Satelit daniye, zarokên dı emrê wi da, jê ra dıbêjın “Kek Satelit”. Dı bın siya van bûyerên diroki da, nêzikbûn û evina Soran bı keçıkeki jı Helebçê ra destpêdıke. Keç bı tevi bırayê xwe yê ku jı ber pêlêkırına mayinê, jı her du destan ji seqet e û zarokeki 2-3 sali yê kor bı hev ra dıjin.
Dılê Satelit (Soran) dıkebe Agrin'a 14 sali a ku jı Helebçêyê hatiye, bı her fırseti, hızkırın û dılxwaziya xwe dıxwaze nişanê wê bıde. Lê belê Agrin bê deng e, ew bı tevi bırayê xwe û zarokê pıçûk, jı tırsa Seddam ketıne nav xelkê û hatıne vê derê û her du xwışk û bıra debara xwe bı mayin berevkırınê pêktinın. Dı vê dema tevlihev da Soran, dı erebeki da leqayê dıxtoreki jı rojhılatê Kurdıstanê tê. Ev dıxtor heta nıha çend carên di ji hatiye vê heremê û lı lawıkeki sêwi dıgere. Dıxtor bawerdıke ku ev lawıkê sêwi, weki xwewzan an ji kahinan, dı derbarê tıştên ku wê dı sıberojan da bıqewımın dıkare me agahdarbıke. Soran bawerdıke ku bırayê Agrinê yê bê dest ew lawıkê kahin e. Her çıqas têkiliyên Soran û vi lawıkê he lı ser himên pevçûn û reqabetê avabûbın ji, çav û guhên Soran her lı wi ye. Gotınên ku ê jı devê wi derkebe jı bo Soran geleki muhim ın.
Dı vê deverê da ku gelek kes jı cihên dûr hatıne, û çadırên xwe vedane, bazar û danûsıtendıneki ecêb ya ku lı ser derxıstın û fırotına mayinan peydabûye. Zarok bê hacet û bê rêber, kom bı kom, lı zeviyên mayinkıri belav dıbın û mayinên hımber mırovan, ereban û tanqan, bı hızr jı erdê derdıxın û paşê ji dıçın wana jı xwe ra dıfroşın dıkanan, an ji personelên Mıletên Yekbûyi, ku ew bı xwe ji ica bı hacetan lı mayinan dıgerın. Her wusa ev mayin wek pere ji dı bazara heremê da tên karanin, lewra carki, dema ku dıxwazın jı bo gundiyeki cihaz û sêla satelitê bıkırın, perê mêrıkê gundi têrê nake, hıngê ji Soran turıkeki tıji mayin dêlva peran dıde xweyê dıkanê. Careki dın ji, dema ku êdi tırsa êrışa hêzên Seddam zêde dıbe, hıngê zarûk bı qederek mayinên ku berhevkırıne, dıçın jı bo xwe, jı bo sê mehan sê tıfıngên gıran kırêdıkın. Heremên mayinkıri, dest û pê yên gelek zarokan jı wan sıtendiye. Zarokên ku jı dest û piyên xwe da qop û seqet ın, hın jı qehremanên filmê ne.
 |
| Dimeneki jı filma " Û Kusel ji Dıfırın" ya filimçêkerê Kurd Bahman Ghobadi |
Bahman Ghobadi dı vê filma xwe da, naveroka filmê dı seri da jı me ra eşkere nake, ango temaşevan her ku bı nav filmê ra dıçe, leqayê bûyerên ku wê jê guman nekıra tê. Film bı bûyereke şok destpêdıke: Agrinê xwe jı ser zınareki gelek bılınd davêje xwarê û dawi lı jiyana xwe tine. Film her çıqas dı bın siya şerê Amerika û Iraqê da, lı ser bışkaftın û fêhmkırına sedema xwekuştına Agrina 14 sali be ji, bûyer ne lı gor texmina merıv dıqewımın.
Zarûkê 2-3 sali ku lı ba Agrinê û bırayê wê dıji, merıv dı seri de dıbê qê bırayê wan ê pıçûk e, lê dı ber bı dawiya filmê da em fêhmdıkın ku ew ne bırayê wan e, lê belê kurê Agrinê bı xwe ye. Zarok berhema kuştına dê û bavê wan û ew tecawıza ku leşkerên Iraqê bı wê dıkın e. Jı ber van sedeman her gav Agrinê duxwaze jı vi zarokê pıçûk bıfılıte. Zarok her tım tecawuza ku lı wê hatiye kırın tine bira wê, lê bırayê Agrinê yê bê dest, gunê wi bı vi zaroki tê, jı zarok hızdıke û naxweze ku Agrinê lı wan dera, xwarziyê wi jı xelkê ra bıhêle, ew duxwaze ku dı wexta vegerê da, disa zarok ji bı xwe ra bıbın.
Ê şer destpêbıke, çavên xelkê lı televizyona satelit ın, lê çav û guhên Soran lı lawıkê bê dest e. Tıştên ku Soran jı bırayê Agrinê sehdıke, dıçe wek nûçeyên satelitê lı xelkê belav dıke, û dı rastiyê da ji wusa dıqewımın.Her çıqas Soran çend gotınên ingilizi jı televizyonan hinbûbe ji, ew ji weki hemû xelkê bı ingilizi nızane.
Agrinê êdi bı her awayi dıxwaze jı kurê xwe yê kor bıfılıte; Şeveki radıbe û wi dıbe datine zeviyeki ku bı mayinan hatiye çandın û lı wır, piyê wi bı weriseki dırêj gırêdıde û serê weris jı bı dareki va gırêdıde. Dotıra rojê haya zarokan jı vi zarokê pıçûk çêdıbe û tên Soran agahdar dıkın. Soran ji, jı bo zêdetır bıkebe dılê Agrinê, jı bo zarok bıfılıtine dıkebe nav vê zeviya mayinkıri. Lê belê Soran pê lı mayinê dıke û jı piyan seqet dımine, zarok ji dıfılıte.
Dı vê navberê da Seddam dıkebe û hêzên Ameriki têne Kurdıstanê. Agrinê dev jı hewlên xwe bernade, vê carê ji kurê xwe bı weriseki gırêdıde û serê dın ê werisê ji bı kevıreki mezın va gırêdıde û wi davêje gola kûr ya masiyên sorên pıçûk, bı vi awayi kurê xwe dıxenıqine.
Film, dema ku Soran bı xenıqandına zarok dıhıse û tê bı piyê xweyê seqet xwe beri nav golê dıde, ber bı dawiyê va dıçe. Lawıkê bê dest ku zehf jı xwarziyê xwe hızdıkır, bê hêvi ew ji xwe noqi nav avê dıke û zorokê xenıqi dıbine. Film bı awaki trajik bı dawi tê: Dema ku Soran bı piyê xwe yê qop, lı kêleka rê konvoyeki leşkerên Ameriki temaşe dıke, - ku Soran gelek hêviyên xwe bı hatına van leşkeran va gırêdabû- bırayê Agrinê cota pêlavên plastik yên Agrinê, ku lı ser zınarê bılınd ditıbû, bı kelegıri tine û dıde Soran. Soran êdi fêhm dıke ku Agrinê xwe kuşti ye.
Bahman Ghobadi dı vê filıma xwe da ji Kurdıstana ku hatiye perçe kırın nişanê me dıde. Dı diyalogên gundiyan da dıde xwiyandın ku her du aliyên “sinor” da ji Kurd hene û ew merıv û pısmamê hev ın. Herçi leşkerên Tırk ın, ew bı gulebaranê cewaba henek û leyiztınên zarokan dıdın. Kurdıstana ku bı milyonan mayinan hatiye çandın, mıjareke sereke ya filma Û Kûsel Ji Dıfırın e. Mayin; kuştın, seqetketın û zeviyên beyar ın. Dı van şertên zehmet da zarok tênê dınê, mezın dıbın û dılên wan dıkebın hev. Gundiyên ku dı despêka filmê da televizyonên bı sêlên satelitê wek guneh dıhesıbinın, jı ber meraqa sıberoja xwe, mecbûr dıminın û jı van sêlan dıkırın û datinên lı ser malên xwe.
Hın aliyên diroki û hın ji aliyên dokumenteri yên vê filmê hene, lê mıjara sereke ya filmê, ya ku dıl û hınavên merıv dışewıtine, çiroka Agrina 14 sali ye. Bê dengi û melûlbûna wê merıv şokdıke. Soranê reben ku dılê wi bı hızkırına Agrinê davêje, haya wi jı çiroka wê tune ye. Agrin bûye neyarê zarokê xwe û neyarê xwe, xeriba cıvata ku tê da dıji ye, tışteki ku karıbe wê bı jiyanê va gırêbıde tune ye. Sinyalên evina Soran, hınde ne xwırt ın ku karıbın wê ber bı jiyanê û sıberojê va bıkşinin.
Mıjara filmê, herçıqas wek dem lı ser bûyerên ku dı bıhara 2003 ya da qewumine be ji, hın pırsgırêk bala merıv dıkşinın: Penaber û xelkê deverê, dı bın “sinorên” Tırkiyê, lı başûrê Kurdıstanê cıviyane û bûyer lı wır dıqewumın. Çewa ku em dızanın xelkê me yê vê heremê Behdini ne û bı Kurmaniya jorê dıpeyvın. Dı filmê da pêjna Kurmanciya jorê nayê. Jı aliyê di va, jı sala 1991 an û vır va ev herema ku me lı jorê behskıri ye û gelek heremên dın ji dı bın kontrola pêşmergeyan da ye, lê dı filmê da merıv qet leqayê pêşmergeyan ji nayê.
Bahman Ghobadi, mıjarên filmên xwe jı perçeyên diroka nêzik ya welatê me dıbjêre. Ew bı hunera filmên xwe, hêviyên me yên jı bo asoyên ronak ya sinemaya kurdi xwırt dıke. Ew bı filmên xwe, êş, derd û hêviyên Kurdan, jı gelek siyasetvanan vekiritır û xwırttır nişanê dınyayê dıde. Jı xwe ev e hêza hunerê.
Serhad Bapir, 28/11/2004.
Têbıni:Ev nıvis cara pêşi dı malpera Gelawêj’ê da hate weşandın.
Subscribe to:
Posts (Atom)
