Dı despêkê da, dıxwazım bêjım ku ez avakırına van her du qenalên televizyonê wek du bûyerên jı hev cıhê, lê dı eyni demi da ji bı pozitifi dıbinım. Her çıqas meraqa mezın nıha lı ser “ka gelo Kurd lı ser weşana TRT 6 ê çı dıfıkırın" be ji, ez dıxwazım vê nıvisa xwe bı KURD 1’ê despêbıkım. Lewra KURD 1 jı hımbêza siyasetvan û ronakbirên mıletê me dertê.
Ev 5-6 meh ın ku KURD 1 weşana xwe ya test’ê çêdıke û çend roj beriya nıha ji rêvebırên vê qenalê, profila KURD 1 ê bı daxwiyaniyeki eşkerekırın. Dı weşana xwe ya test’ê da, jı xwe, reklama bernameyên ku wê werın weşandın dıhate kırın. Tıştê heri zêde cudatiyeki têdıxe navbera vê kanalê û kanalên mayin yên sateliti yên Kurdan, politikaya weşanê ye. KURD 1 wê tenê bı zımanê kurdi be (tıştê ku mın fêhmkır, jı ber potansiyela mezın ya vê zaravayê, wê zêdetır bı zaravayê kurmanci be û her wusa wê bı zaravayên zazaki û sorani ji weşanê bıke), wê gıraniya xwe bıde bernameyên kulturi yên ku rasterast bı zıman ra têkılidarın, yên weki sinema, rêzefilm, filmên kartûn, muzikê û hın bernameyên dın. Dı televizyonên dın yên Kurdan da muzik ne dı nav da, bernameyên bı vi rengi hıma bêje gelek kêm ın. Tu kanalê xwerû bı zımanê kurdi ji, jı xwe tunine.
Wek kes ev jı 30 salan zêdetır e ku haya mın jı Kurdbûna mın heye û jı bo serbestiya mıletê me ez ji dı nav xebatê da me (an ji beşdarê xebetan bûme), dı hewqa salan da slogana (an ji cumleya) ku heri zêde xweşi mın çûye, ku bı jiyana me hemûyan ra têkılidar e û rastiyeke basit e, “Jiyan bı kurdi xweş e” ye û kanala KURD 1 ê vê cumleyê jı xwe ra kırıye slogan. Bê guman slogana “Bıji sexwebûna Kurdıstanê “ hê ji bı manetır e, lê ev, behsa daxwazeki ku em iroj, jı nıha va nıkarın binın ci, dıke. Lê jı bo pêkanina jiyaneki an ji aliyeki mezın yê jiyanê ku wê bı zımanê kurdi xweş bıbûya, ne hewcedariya merıv bı şereki gıran, kuştın û mırınê heye û ne ji gotınên qerase yên terminolojiya siyaseta çepgır. Jı ber ku dı nava mejiyê merıv û dı mala merıv da tu cendırmeyên dewleta işkalkar nobetê nagre, merıv dıkare heta dereceyeki bı rıheti kurdi bıfıkıre û dı nav male da ji bı kurdi bıaxıfe. Her wusa merıv dıkare bı derdora xwe ra ji, bı nas û dostan ra ji bı kurdi bıde bıstine. Ku merıv terefdarê teşkilat û partiyeki Kurdan be, merıv dıkare lı wır ji bı kurdi bıde û bıstine, herçi ev teşkilat bı nepeni ango illegal bın, jı xwe hıngê dıvê zımanê merıv dı bın mıneta tu zımani û tu tışti da nin be.
Ev tıştên ku ez behsa wan dıkım, tıştên basit ın, wê hın kes bêjın ku, ma ev tışt qê qet hêjayê gotınê ne! Lê Kurdan, bı aqılê zımanê siyaseta xwe, van tıştên ku basit xwıyadıkın neanine cıh. Yani Kurdan jiyana xwe bı tırki "xweşkırın”, wek kes, wek teşkilat û wek parti jı bo politikaya zımankuj a dewleta Tırkan bûn kobay û hevkarên dılxwaz! Kurdên ku jı bo bıdestxıstına heqên Kurdan mucadeleyê kırın û dıkın, lê dı derheqê zımanê kurdi da jı mesuliyeta xwe reviyan , toqa naletê ya zımanê tırki, bı rêya “xebatên siyasi û ideolojiki” dı stuyê xwe da baş keyskırın, jı bo nezanina zımanê kurdi û asimilasyona hımber zımanê kurdi ji, tenê dewleta Tırkan mehkum û rexnekırın û her wusa pırsa zımanê kurdi ji jı sıberojeki ne diyar û meçhûl ra hıştın.
Manzereya sereke ya Kurdên ku lı bakûra Kurdıstanê û lı Tırkiyê da dıjin ev e. Eyni manzere, lı welatên Awrupayê yên ku Kurdên jı bakûr lê dıjin xwe dubare dıke (Swed ne dı tê da). Bê guman lı Kurdıstanê û lı Tırkiyê zulmeki mezın ya dewleta Tırkan lı ser zımanê kurdi hebû û hê ji heye. Lê gelo lı welatên Awrupayê da ji ewqas heye? Kêm bın ji, gelo hın Kurd lı bakûra Kurdıstanê û lı Tırkiyê da û her wusa ji lı Awrupayê, çewa zımanê xwe parastın û ser da ji geştır kırın? Dıvê em bızanın ku, wan xwest û jı ber vê yekê ji ew serketın.
Jı sala 1984 an û pê va ku PKK ê şerê çekdariyê destpêkır, en hındık 50 hezar xort û keçên Kurdan dı nav refên gerillayan da bı salan man, gelo lı wır, lı sere çıyayên Kurdıstanê çıma jiyan bı kurdi xweş nebû? Gelo çıma perwerdeya wan ya siyasi, û bı awayê gışti jiyana wan bı zımanê tırki çêdıbû û dımeşiya? Gelo ev çı sosret bû û çewa dıbû ku Kurdên jı perça Kurdıstana Bınxetê, yên başûr û heta yên rojhılat û Kafkasyayê ji, dı nav refên gerillayan da, lı ser çiyayên Kurdıstanê bı tırki fêrdıbûn? Her bı vi awayê jı 100 hezari gelek zêdetır Kurdên siyasi ku dı zındanên dıjmın da bı salan man û hêji hene, çewa dıbe ku dı nav xwe da fêri xwendın û nıvisandına zımanê kurdi nebûn û zımanê kurdi jı yên ku dızanın fêrinebûn?
Nexwe aliyeki mesuliyeta vê meselê dıgıhije dıjmın û aliyê di ji dıgıhije siyasetvanên me Kurdan bı xwe. Ez dıxwazım lı vır bêjım ku, dı mesala zımanê kurdi da cudatiyeki berbıçav dı navbera PKK ê û partiyên mayin yên Kurdan da xwıya nake. Ango tu partiyê illegal yê Kurdan ranebû û negot ku “zımanê resmi yê partiya me zımanê kurdi ye. Yên ku bı kurdi nızanın nıkarın bıbın endam an ji rêvebırên partiya me, lê jı bo kesên ku bı kurdi nızanın, em ê alikariya wan bıkın da ku ew bı vi zımani hınbıbın. Em ê tenê bı zımanê kurdi siyaset û propaxandayê bıkın, em parastına zımanê kurdi wek parastına namûs û şerefa mıletê Kurd dıbinın.”
PKK hêzeki mezın e û xitabê bı milyonan Kurdan dıke, lê anagorê vê hêza xwe ya mezın, hêza PKK ya zımanê kurdi gelek pıçûk e. Zımanê sereke yên siyaset, propaxanda, weşan û rêxıstini yê PKK, zımanê tırki ye. Dı avabûna vê tabloyê da mesuliyeteki gelek mezın yê Abdullah Öcalan bı xwe heye. Pırsa zımanê kurdi, en hındık ev 25-30 salın ku dı rojevê da ye, ango, hın Kurdên zirek, dûrbin û bı xiret, yên ku bûn himdarên vê vejina zımanê kurdi yên van 30 salên dawi, hê jı wê çaxê va bala siyasetvanên Kurd dıkşandın ser felekata ku dıhat. Siyasetvanên me gohê xwe nedan wan camêran û dı ser da ji, wan bı tıştên ne muhim, beredayi û her wusa ji bı tıştên ku “lekeya” neteweperestiyê lı ser e mıjûlbûnê, sûcdar kırın.
Lı vır ez dıxwazım neql bıkım, ka gelo dostê mıletê me, cefakêşê derdê me İsmail Beşikçi dı sala 1992 yan da lı ser pırsgırêka zımanê kurdi çı dıbêje ”.. Jı ber ku çewa ku hewce ye, bala xwe nadıne kurdi, lı Kurdıstana Bakûr kêmasiyekiyek mezın ên tevgerên Kurd û her wusa ya PKK ê heye. Belavok bı tırki tên weşandın. Kovar bı tırki tên weşandın. Axaftına û gotûbêjên ku, du Kurd dı navbera xwe da dıkın bı tırki çêdıbe...Ditıneki ku PKK behs dıke heye. Vê ditınê Sekreterê Gışti a PKK Abdullah Öcalan, dı sala 1989 an da, bı hevpeyvina ku bı Rêvebırê Gışti ya Weşanê a kovara “2000 e Doğru” yê, Doğu Perinçek ra kır da, ifade kır. Bı kurtayi wusa tê gotın: “Emê heta demeki dın ji, dı karanina (zımanê) tırki da berdewam bın. Dema ku me dewleta xwe avakır, hıngê emê gıraniya xwe bıdın ser kurdi. Her wusa em dıkarın pışti ku em dewleta xwe ava bıkın ji, kar û barên xwe demeki dın ji bı tırki berdewam bıkın...”
Û lı jêrê Beşikçi dıdomine “Eşkere ye ku bı tırki axaftın ne şoreşgeri, ne enternasyonalizm û ne ji sosyalizme. Em dıkarın viya wek zêdegaviya kolonyalizmê û teslimbûyina lı hımber politikayên asimilasyanê a kolonyalistan bıhesıbinın. Lewra kolonyalist ji, Kurdên bı vi rengi dıxwazın. Kurdên ku bı tırki dıpeyvın, ku hemu pırsgırêken xwe bı tırki behs dıkın û du qurışan bı (zımanê) kurdi nadın...Jı xeyni vana, têkıliyeke xwırt dı navbera zıman û ramanê da, navbera zıman û naveroka ramanê da heye. Ku wun bı tırki bıpeyvın, hıngê wun ê bı tırki bıfıkırın, nexwe wun ê wek Tırkeki bıfıkırın. Wun ê hewl bıdın xwe û dı pırsgırêka kurdi da ji bı tırki bıfıkırın. Ku wun bı kurdi bıaxıvın, hıngê wun ê bı kurdi bıfıkırın, wunê wek Kurdeki bıfıkırın. Dı pırsgırêka Kurdi da gelek muhim e ka merıv wek Tırkeki dıfıkıre an wek Kurdeki dıfıkıre. Pışti demeki ideoloji ya resmi ya Tırk, dıkebe bınê şıûra wi kesê ku bı tırki dıpeyve, qenebi rıtama xwe lı wê derê dıhêle.
Nexwe bı zımanê kurdi mıjulbûn wek xebateki acil dertê meydanê. Gelek kar û barên Kurdan hene, ku nabe ku bavêjın pışt guhên xwe an ji dev jê berdın...Bı kurdi axaftın, bı kurdi nıvisin ji, dıvê dı nav van kar û baran da be... Dı pêvajoya nıha da lı Bakûra Kurdıstanê bı kurdi xwendına Quranê ji şoreşgeri ye, bı kurdi xwendına Mewlidê ji şoreşgeri ye...” Pırtûka İsmail Beşikçi, Ditınên lı ser PKK ê, Berdêla Serbestiyê, 1992, Weşanên Melsa (Bı zımanê tırki.), rûpelên 81-102. Bınêre: S. Bapir: Çend Ditın Lı Ser İsmail Beşikçi
Tıştên ku ez lı van gotınên Beşikçi zêde bıkım, lı ba mın zêde tunine. Tenê ez dıxwazım bêjım ku dema ku Beşikçi van rexneyan lı hereketa heri mezın ya bakûrê Kurdıstanê, lı PKK ê dıgırt, ew dostê PKK ê bû û dılê xwe jı partiyên mayin sarkırıbû.
Çı heyf ku PKK ne guhê xwe da ronakbirên Kurdan û ne ji da van ramanên İsmail Beşikçi. Lê Abdullah Öcalan gohê xwe da Doğu Perinçek, Yalçın Küçük, Mihri Belli û Kemalistên dın. Televizyona PKK ê MED tv. (her wusa MEDYA tv. û ROJ tv.) bû bêndera şova van Kemalistên Tırk.
13 sal pışti avakırına xwe ya despêkê (MED tv) hê ji zımanê sereke yên koridorên televizyona ROJ tv. zımanê tırki ye. Hê ji zımanê tırki, yek zımanên sereke yê vê qenalê ye. Rêvebıriya kanalên ROJ tv. û MMC dı destê Kurdên tırkizıman û destê Tırkan da ye. Hê ji jı MMC ê nayê ku mesajên ku jı temaşevanan tên û dı bınê ekranê da dertên, wergerine ser zımanê kurdi û paşê bıweşine. Hê ji deriyê xwe jı nıviskar, hunermend û ronakbirên Kurd, yên ku weki PKK ê nafıkın ra gırti ye. Lê deri jı her cure Kemalistên Tırkan ra vekıri ye û tu car ji wek kanal, jı organa partiyê derneket û nebû televizyona hemû Kurdên welatparêz.
Ez vegerım ser KURD 1 ê, gelo çıma PKK êriş dıbe ser KURD 1 ê, çıma bı avabûna vê kanalê ra, madê xwe tırşkır û bı teoriyên komplêyê û bı tehdidan lı hımberê vê kanalê derket. Em pê dızanın ku PKK, bı hınde reaksiyona negatif lı hımberê 10-12 televizyonên dın yên kurdi derneket. Mantıqa PKK ê ev e: “Kurdên jı bakûra Kurdıstanê û yên jı Tırkiyê, hemû para mın ın. Dıvê tenê ez xitabê vi xelki bıkım û heta jı mın tê, dıvê ez qet rênedım tu fıkr û siyasetên cuda”. Ev ditıneki totaliter û diktatori ye û dıvê qedrê ditınên wusa lı ba me Kurdan tunebe. Her çıqas wek teşkilat û parti, PKK pışti hemû partiyên Kurdan avabûbe ji, hemû parti, teşkilat, hêz û kesayetiyên serbıxwe yên ku dervayê wê ne, ew weki xayin bınavdıke. Lı anagorê ditına PKKê tenê rastiyeki heye û “serok Apo” ji vê rastiyê temsildıke. Hemû tıştên ku ne anagoriyê vê “rastiyê” ne dıvê werın tunekırın an ji qenebi werın sûçdarkırın. Tu kesê ku xwedi bir û baweriya serbest e, dıvê tu itibariyê bı van ditınan neke. Kurdıstan welatê me hemû Kurdan e û wek ferd em hemû endamên mıletê Kurd ın. Jı bo ku mılet û welatê me bıgihije sıberojeki ronak û geş, dıvê em hemû bıxebıtın. Dıvê wek kes, em vê meseleyê wek mesala xwe bıbinın û berpırsiyariya xwe ji binın ci.
KURD 1 ku karıbe wan bernameyên ku reklama wan dıke pêkbine û bıweşine, wê xêr û xebateki gelek mezın jı bo zımanê kurdi bıke. Ku karıbe bıbe kursiyeki serbest jı bo hemû hunermend, siyasetvan, nıviskar û ronakbirên Kurdan, wê hıngê qenciyeki mezın bı mıletê me bıke. Wê bı vi awayê reqabeta dı navbera kanalên Kurdan da gurr bıke û ev ji jı bo kaliteya bernameyan wê pozitif be.
Em wek Kurd û her wusa wek temaşevan, ne malê tu kanali ne, em hınde serwext û jir ın ku dıkarın bernamên anagorê aleqe û zewqa xwe, dı nav hemû kanalên kurdi da jı xwe ra hılbıjêrın û temaşe bıkın. Hêz ya me ye û ne ya tu kanali ye, kanaleki bê temaşevan kêri tu tışti nayê û em naxwazın tu hêzeki siyasi ambargo dane ser hızr, aleqe, zewq û kêfa me. Jiyan jı ideolojiyên totaliter û diktatori gelek zengintır û balkêştır e û dema bı zımanê kurdi be, tenê hıngê jı bo me xweş e û wek mılet, jı bo ku em lı ser piya bıminın û venemırın, menfeata me ji, dı vır da ye.
Gelo çıma PKK û hereketên ku pê va gırêdayi ne, yên bina Tevgera Zıman û Perwerdeya Kurdi (TZK Kurd), an ji Enstituyên Kurdi yên Amed, Stenbol, Berlin û Stockholmê xêrhatınê lı KURD 1 ê nekırın û dı ser da ji, hırda û vırda lı dıj derketın? Kesên ku dıxwazın bı pê ra bıxebıtın, xususi ji, yên ku wê karê dublaja kurdi bıkın, hatın tehditkırın. Gelo bı vi aqılê hanê êdi tu maqulti û itibara van saziyan dımine?
Serokê Ensituya Kurdi ya Parisê Kendal Nezan, serokatiya KURD 1 ê dıke, gelek hunermend, nıviskar û ronakbir ji beşdarê vê projeyê dıbın. Bı anagora ditına mın, lı Awrupayê da û dı warê diplomasiyê da, Kendal Nezan Kurdê heri jêhati û bı itibar e. Dı salên 60 û 70 yan da İsmet Şerif Wanli, Kamuran Bedırxan û hın Kurdên dın dı vi wari da lı pêş bûn. Lê jı sala 1983 yan û pê va, jı wê dema ku Enstituya Kurdi ya Parisê jı aliyê ronakbir û nıviskarên mezın yê Kurdan (İ. Ş. Wanli, Qanatê Kurdo, Heciyê Cındi, Cegerxwin, Yılmaz Guney, K. Nezan û yên dın) va hat avakırın, Kendal Nezan derkete pêş. Jı wê çaxê va K. Nezan gelek caran bı roleki katalist, Kurdên jı fıkrên cuda jı bo armanceki hevbeş aniye ba hev. Herçi warê zıman e, dı vi wari da xebatên heri gıranbıha yên lı ser zaravayê Kurmanci, bı hevkariya bı sedan nıviskar û ronakbirên Kurdan, disa bı rêya vê Ensituyê têne çêkırın (kovara Kurmanci).
Bê sıûdbûna K. Nezan ew bû ku heraketa heri mezın ya bakûra Kurdıstanê (PKK) mıl neda wi û her wusa ji jê ra bû asteng. Gelo PKK lı Awrupayê karên diplomasiyê nekır? Karê diplomasiyê bı rêya berpırsiyarên PKK yê Awrupayê dıkır. Em gelek baş dızanın ka çı hate serê van perpırsiyaran. Enwer Ata û Kani Yılmaz jı aliyê PKK ê va hatın kuştın, Huseyin Yıldırım bı gırani hate bırindarkırın, ez nızanım ka yên di çı hate serê wan û lı kur ın. Serokên “parlemento ya Kurdıstanê ya derveyê welat” û KNK Yaşar Kaya û İ. Şerif Wanlı çıma istifa kırın? Dı siyaset û diplomasiyê da istikrar, berdewami û bêhnfıreyi lazım e û ev ji lı nık PKK ê ya tuninın yan ji gelek qels ın.
Pırsa xwediderketın û parastına zımanê kurdi, jı çapa manevrayên siyasi yên Adullah Öcalan’ê ku dı destê dewleta işkalkar da êsir e, gelek û gelek mezıntır e û ev pırs me hemû Kurdên ku bı Kurdbûna xwe hısiyane û heqên milli jı bo mıletê xwe dıxwazın eleqeder dıke. A. Öcalan wek serokeki hereketeki mezın, xweyê ditın û pratika ku lı jorê İ. Beşikçi qala wê kırıye ye, wi wezifa xwe neani ci. Her tıştê ku hatiye nıvisin an ji hatiye qeydkırın tarix e, gelo dema ku A. Öcalan jı dostê xwe yê “hêja”, jı Doğu Perinçek ra van gotınên jorê dıgot, kijan jı Kurdan rabûn û van ditınan rexne kırın, gelo iroj dı nav TZK û Enstituyên pro-PKK ê da, tu Kurdeki ku van ditınan rexne kırıbe, heye? Xweska hebe, lê ez pê nızanım.
Mın berê ji got, PKK hereketeki mezın e, dıkare bı deh hezaran Kurdan daxe kolanan, xwedi hêzeki dinamik e. Lê ev hêz mehkumê manevrayên siyasi yê A. Öcalan e. Pışti 30 salan, xelkê Kurd eve cara pêşi bû ku jı bo heqê zımanê zıkmaki mitingên mezın çêkır, zehf qenc ji kır. Lê tu garantiya berdewamiya vê tevgera zımani tuneye, lewra ew mehkumê du gotınên ku wê jı devê A. Öcalan derkeve ye.
Pırsa zımanê kurdi, jı berê va jı bo PKK ê pırseki taktiki ye, wek heremeki siyasi, ya ku hın Kurdên dervayê PKK tê da aktiv ın û dıvê ew ji wek taktik dest bavêje vê heremê, lê nıhêrtın. Jı bo PKK nebû pırseki stratejik, nebû pırseki wusa ku man an ji nemana mıletê Kurd, an ji bı gotıneki di, ku berdewamiya hebûna mıletê Kurd bı vê meseleyê va gırêdayiye. Çewa ku tê zanin, wek mılet cudatiya me bı mıletên serdest (Tırk, Farıs, Ereb û Azeri) ra, ne rengê me û ne ji ola me ye, lê tenê zımanê me ye. Ku zımanê me jı destê me çû, hıngê dı pêvajoyeki ne ewqas dûr da em ê bıbın Tırk, Farıs, Ereb an ji Azeri. Laz û Çerkezên ku lı Tırkiya iroyin da dıjin, jı bo neticeya vê asimilebûnê, nımûneyên “baş” ın.
Ez nıha werın ser pırsa TRT 6 ê. Çewa ku mın lı jorê ji gotıbû ez avakırına vê kanala bı zımanê kurdi pozitif dıbinım. Ez baş pê dızanım ku dewleta Tırkan lı zımanê me nehatiye rehmê û dılovaniyê. Çewa ku PKK ê ne wek strateji, lê wek taktik destavêtiye zımanê kurdi, nıha ji dewleta Tırkan bı qimeta vê taktikê hısiyaye. Bê guman hebûna televizyonên Kurdan (dı seri da ji ROJ Tv) û jı aliyê xelkê Kurd va temaşekırına van televizyonan, potansiyela Kurdên ku bı Kurdbûna xwe şiyarbûne û saziyên Kurdan, dewleta işkalkar ani vê noqtê. Dıvê wek sedem, merıv behsa têkıli û hesabên hılbıjartınan, mesajên dewleta Tırkan bı Kurdên başûr û kriterên Yekitiya Awrupê ji bıke. Kurd dıvê vê bûyerê wek serketına xwe ya lı hımberê ideolojiya resmi û Kemalizmê bıhesıbinın. Dı sıyasetê da ji dıvê bêjın ku “me ewqa sal mucadele û xebatê kır û me dewleyê mecbûrê vi tıştê kır”. Dema ku em lı dıj vê kanalê derkebın û her wusa ji gelek kes jı mıletê me bıbın temaşevanê vê kanalê, hıngê gelo em bı destê xwe irtibata bı xelkê xwe ra qutnakın?
Zımanê kurdi çeka me ya heri gıran û mezın e. Çekeki wusa ye ku bûye nişana hebûna me û wê bıbe mıfteya felatiya me, dema ku lı ba me tunebe em berebere vedımırın û mırardıkebın. Dema ku ev çek bıkebe destê dıjmın, hıngê ev çek, çekeki wusa bı hêz û efsune ku wê dıjmın qêj û bêhêz bıke û wê disa kêri me were.
Dı destê dewleta Tırka û hıkumeta AKP da, lı pêş hılbıjartınan wek haceteki taktiki be ji, weşana bı zımanê kurdi jı bo Kurdan serketıneki ye, xêr û feyda zımanê kurdi wê dı vê weşanê da çêbıbe. Tışteki gelek baş e ku wê zımanê kurdi dı navbera kanala dewleta Tırkan û kanalên Kurdan da bıbe sedema reqabetê. Ev tê wê manê ku wê êdi qedr û statuya zımanê kurdi lı ba her du aliyan ji çêbıbe. Dema ku lı seranserê Tırkiyê û bakûra Kurdıstan ev televizyon were temaşekırın, wê hıngê gelek tabû û yasaxên ku bı nasnameya kurdi va gırêdayine, bere bere werın şıkandın. Wê bıvê nevê dı vê kanalê da pırsgırêkên Kurdan werın munaqaşekırın û dı vi wari da jı programçêkeran zêdetır, mêvanên bernameyan yên wek hunermend, siyasetvan û ronakbirên Kurdan bı wêrekbûna xwe, dıkarın roleki mezın bıleyzın.
Her çıqas jı sedemên xırab yên yasakkırın û rênedana zımanê kurdi be ji, tışteki baş e ku dı destê dewleta işkalkar da tu kadro û karmendên xwıya, yên ku baş bı kurdi dızanın, lê bı zihniyeta dewletê mezınbûne tune ne da ku TRT 6 ê da bernaman çêkın. Eyni tışt jı bo hunermendên muzisyen û şanogeriyê ji wusa ye. Bıvê nevê Kurdên ku wê lı wır bıxebıtın, yên ku wê derkevın bernameyan, hemû bı aweyeki bı tevgera milli ya Kurdan ra ketıne têkıliyê û dı nav da xebıtine, bı his û daxwazên me yên milli teamıjine. Dıvê em wek Kurd qenciya vi tışti bıbinın, alikari û destek bıdın van karmend û hunermendan da ku bernameyên qenc û baş çêkın.
Xwıya dıke ku dewleta Tırka û hıkumeta AKP wê dı pırsgırêka Kurdi da hın gavan bavêje, jı xwı, TRT 6 yek jı van gavan e. Lê van gavan bı hın hesaban û bı nermıki dıxwaze bavêje. Naxwaze bı PKK ê ra, bı hereketa heri mezın ya bakûrê Kurdıstanê ra rûne û pırsgırêka kurdi çareser bıke. Jı xwe daxwazên PKK ê ne zelal ın, jı bo me Kurdan ji ne zelal ın. Ez bı xwe ji, çewa ku mın got ev bı salan e ku ez dı nav an ji kêlaka tevgera Kurdi da me, ez nızanım ka ev partiya mezın ya Kurdan çı dıxwaze û dı van deh salên dawi da kijan navan lı xwe dani ye. Tıştê ku dıxwıyê Kurdıstaneki serbıxwe naxwaze û her wusa A. Öcalan, lı dıji persfektifa serxwebûna başûrê Kurdıstanê ye ji. Federasyonê ji naxweze, behsa gotınên gırover yên weki “cumhuriyeta demokratik” ya Tırkiyê dıke û bûye heyranê mimarê bındestkırına me, Kemal Atatürk û Kemalizmê. Ez dıbêm qê PKK tenê serbestberdana serokê xwe û hın heqên kulturi (dı makeqanunê da qebûlkırına hebûna Kurdan, heqê perwerdeya bı zımanê zıkmaki) û rêvebıriya heremi jı bo Kurdan dıxwaze. Jı ber ku mıletê Kuırd hê hegıhiştiye tu heqên xwe, jı bo despêkê ev daxwaz ji maqûl ın, lê gelo merıv jı bo van daxwazan radıbe û şerdıke û her wusa ji welatê xwe dıke qada wêranbûna şeri?
Tıştê ku jı me dıxwıyê, hê jı despêka hukumeta partiya AKP ê da, PKK bı rêya beyanên serokê xwe, lı hımber vê hukumetê bêtehamulkar û êrişkar, lê lı hımberê fermanberiya ordiya Tırkiyê û partiyên Kemalist yên wek CHP, musamahatır e. Halbuki gerilla bı vê ordiyê ra şerdıke û her roj, law û keçên Kurdan jı aliyê vê ordiyê va têne kuştın, gırtın û êşkencekırın. Bı gotıneki dın, dı reqabeta dı navbera AKP û ordiya Tırkiyê da, PKK her berê rexne û êrişa xwe da ser AKP yê. Haya mın jı tehlukeya umetçitiya islamê heye, lê gelo Kurdan wek dıjmınê xwe yê sereke, Kemalizm û parasvanê Kemalizmê, ordiya Tırk dıviya neditana? Jı aliyê di va, dı vê dema hukumeta partiya AKP da, siyaset hındek nerm bû, sazi û belediyên ku dı destê Kurdan da ne, zêdetır xebatên ku kêri zıman û kultura Kurdan tên, kırın. İroj lı Kurdıstanê û lı Tırkiyê bı dehan saziyên Kurdan hene (ku pıraniya wan gırêdayê PKK ê ne) ku bı karên kulturi (Enstitu û Weqfên ku navê wan bı peyva Kurd despêdıkın, kovar û rojname, weşanxane, MKM, Çıra, û yên mayin) ra mıjûldıbın. Partiyên siyasi yên Kurdan hene û DTP bı 20 parlementerê xwe dı nav parlementoya Tırkan da ye.
Bê guman ev sazi û parti, kar û xebatên xwe bı rıheti nıkarın bıkın, gelek caran tên gırtın û yasaxkırın. Zihniyeta rejıma Kemalist hê neguhıriye û dı qanûnên dewletê da hê ji Kurd wek mıleteki cuda nayên naskırın, lê êdi terk lı vê zihniyetê ketiye û dıvê ku em vê terkê bıkın qelşeki mezın. Jı aliyê di va, dıvê em jı bir nekın ku şerek dı navbera PKK û ordiiya Tırkan da heye. Ev şer siyasetê ji dıxıtımine û zırareki mezın dıde mıletê Kurd. Şerek ku weki gelek Kurdan, ez ji lı ser sedama wê dı gumanê da me: Şerek ku ordiya Tırkiyê bı xwe ji dıxwaze ku hebe.
TRT ya kurdi yan ji TRT 6 dı van şerta da wê dest weşanê bıke. PKK lı dıj weşana vê qenalê ye, wek komployeki dewleta Tırkan dıbine, wek raqıbê ROJ tv yê dıbine. Dıbêje TRT 6 “dengê xayinan e”. Jı nıha va karmendên vê kanalê û her wusa hunermendên muzisyen yên ku wê derkevın vê televizyonê wek “şirheram” û “xayin” tên bınavdıkın. İroj (28-12-2008) teşkilat û saziyên hevalbendên PKK ê, lı Diyarbekırê bı daxwiyaniyeki hevbeş dan eşkerekırın ku, “ew TRT 6 ê weki perçeyeki jı plana asimilasyona lı hemberi nasnameya gelê Kurd dınırxinın” û kesên ku tevli xebatên TRT 6 ê bûne ji weki “Cerdevaniya çandê” bınavkır. Ev heqaret û neheqiyeki mezın e jı bo van karmend û hunermendanên ku dı TRT 6 ê da dıxebıtın an ji wê bıxebıtın û lı wır derkebın. Dıviyabû ku hereket û saziyên Kurdan alikariya van karmend û hunermendan bıkırana da ku ew bernameyên qenc û kalitetır çêbıkın. Dıvê ku Kurd xwe jı psikolojiya “şerê sar”, jı kompleks û nexweşiyên çepıtiyê bıfılıtinın. Parastın û sılametiya zımanê me yê bırindar, dıvê jı bo me jı atraksiyonên siyaseta çep muhimtır be.
Gelo van saziyên hevalbendên PKK yê, çıma jı bo 100 hezar mıelımên esilkurd yên ku mektebên Tırkan da dıxebıtın (ku beşek jı wan terefdarên PKK yê bı xwe ne) û ku her roj sonda bı tırki ya nıjadperest ya Tırkan, ya ku bı “ Ez Tırk ın, rast ım, jêhati me, hebûna mın jı bo hebûna Tırkan were fedakırın” despêdıke, bı milyonan zarokên Kurdan dıdın xwendın, van gotınan serfnake? Gelo ev mıelım, lı kêleka wan mıelımên esiltırk, zarokên Kurdan jı zıman û kultura wan dûrnaxın?
Gelek qenc û baş dıkın ku karmend û hunermend pereki mezın jı bo xebatên xwe jı TRT 6 ê dıxwazın, ha wusa zımanê kurdi wê berebere bıbe zımaneki xwedi statû. Zımanê ku merıv jı sedama wê ne tenê zulmê dıdit û dıbine, dıkare bıbe sedem ku nıha merıv pere jê qezançbıke. Partiyên Kurdan tu statuyeki qenc nedan zımanê kurdi, lê nıha dewlata ku dıxwest vi zımanê bıfetısine (ku jı nıha va dı nav devê bı milyonan Kurdan da vi zımani kuştiye û fetısandiye ji), dest davêjê. Şertan wan mecbûrkıriye, de bıla bıkın. Tê gotın ku hem jı bo Kurdan û hem ji jı bo dewleta Tırkan wê kar û zırara vê weşanê hebın. Dıbe. Ku em Kurd zirek bın, em dıkarın xwedi lı kar û qezanca vê weşanê derbıkebın û jı zırarên wê ji xwe bıparêzın. Dı hılbıjartınan da, delva ku DTP bı aqılê zımanê tırki here bı çepên Tırkan yê bêxêr û bêmerêz ra hevkariyê bıke, dıvê ku bı partiyên dın yên Kurdan û bı kesayetiyên hêja yên Kurdan ra rûnê û dıvê bloka Kurdan were avakırın. Blokeki wusa dıvê bı slogana “em “ û “ew” derkeve meydanê. Wê tenê hıngê hêza Kurdan bılınd bıbe û bıbe xwedi pusulaki qenc, ku wê berê vê pusulaya hanê êdi ne Enqere û Anıt Kabirê, lê wê Kurdıstana me nişanbıde.
“Felatiya me dı “em” û “ew” ê da ye. Em û ew bıngeha mıletbûnê ye. Em Kurd, ew Tırk. Em bı zımanê Kurdi, ew bı zımanê Tırki. Welatê me Kurdıstan, welatê wan Tırkiye, ala me ye sor, zer, sıpi û kesk ya wan a sor û sıpi, Ey Reqib’ a me, marşa milli ya wan, Ehmedê Xanê yê me, Atatürkê wan. Tenê ev sınorên dı navbera zıman, mılet, welat, ala û serokên me da wê me lı serpiya bıhêle û jı bo me sıberojeki ronak û serbest garanti bıke.” Bınêre: S. Bapir: Newroza İsal û Çend Pırs
Nımuneyên Radya Êrivanê û Radya Bexdayê bı me dıdın zanin ku van dewletan jı bo menfeatên xwe van radyoyan avakırın: Radya Êrivanê lı kêleka sıtranên kurdi, propaxanda dewleta diktator ya Sovyeta qomunist dıkır. Lı ba me qimeta sıtranên kurdi hebû û jı bo xatırê van sıtranan me vê radyoyê guhdaridıkır. Stranên wek “Lawıkê Metini”, “welatê me Kurdıstan e” û gelek sıtranên dın, melhema ser bırina me bûn. Eyni tışt, jı ber ku dewleteki işkalkarê Kurdıstanê bû, bê guman bı awayeki dın, jı bo Radya Bexda ji wusa bû. Dı salên 70yi û 80 yi da lı kêleka sıtranên kurdi, ev radya he, propaxanda rejima Seddamê diktator dıkır, tew sıtranên kurdi yên ku pesnê Seddam dıdan ji hebûn, lê em hêviya dengê Meryemxan, Eyşe Şan, Mıhemed Arıf û Hesenê Cıziri bûn. Dema ku me dengê Tehsin Teha, yê ku dıgot “Dayê welat şêrin e” sehdıkır, me baş dızanıbû, raste Kurdıstana me bı me şêrin e.
Bı xêra hem Radya Êrivanê û hem ji Radya Bexdayê, bı hezaran sıtranên kurdi hatın qeydkırın û gıhiştın roja me. Bı rêya Kori Zanyari Kurdi ya Bexdayê û rojnameya Rıya Teze nıviskari dı nav Kurdan da geşbû, dı Kori Zanyari da lêkolinên hêja hatın çêkırın û ev hemû ji bûn malê zıman û mıletê me. Nexwe radyo û televizyonên dewletan dıkarın bı aweyeki metodik û pır baştır ji arşivên muzikê, yên dokumenter û yên mayin (şano, çirok, sinema...) çêbıkın. Dıkarın rê lı ber qabiliyetên nû yên huneri vekın. Dıvê em wek Kurd van tıştan û tıştên dın ji jı TRT 6 ê bıxwazın. Dıvê ne tenê yek kanaleki, gelek kanalên dın yên radyo û televizyonê jı dewleta Tırkan bıxwazın. Çi tıştê mıletê Tırk hebe, ku qenc be, eyni heqi jı bo zıman û mıletê xwe ji dıvê em bıxwazım.
Dı ROJ Tv. û dı televizyonên beriya wê da, gelek hunermend û programçêkerên ku dı radyo û televizyonên dewleta İranê (û dıbe ku yê Iraqê ji) da berê xebıtine û program çêkırıne, hene, em bı vê yekê kêfxweş ji bûne. Berzan Şahsuwarê ku gelek kêfa mın jê ra tê, hıma bêje yek jı wana ye. Heqê tu kesi tuneye ku nıha rabe û wan kesan sûçdarbıke.
Bê guman wê qet xweşi me neçe, dema ku em alaya Tırkiyê, marşa Tırkiyê ya nıjadperest û resımê Atatürk dı TRT 6 ê da bıbinın û sehbıkın. Wê qet xweşi me neçe ku wê navê Kurdıstanê bıkarneynın û wê bêjın “rojhılat û rojhılatê başûra Tırkiyê”. Lê welatperweriya ku dı hımbêza zımanê kurdi da heye, wê pışti navê Kurd û herfên alfaba kurdi, wê bıvê nevê navê Kurdıstanê ji bıke nav vê televizyonê. Dı bernameyên zındi da dıvê hunermend, ronakbir û siyasetvanên Kurdan sansora ser navê welatê me nasnekın û dı pratikê da vê sansorê betalbıkın. Herçi ala Kurdıstanê ye? Ma qê PKK ya ku isal 30 saliya avakırına xwe pirozkır, vê alaya piroz nasdıke? Nexêr, PKK alaya Kurdi, sembola serbılindi û serxwebûna mıletê me, ya ku eve 90 sal ın ku Kurdan danine, nasnake û bıkarnayne!
Serhad Bapir 28/12/2008.
28/12/2008
26/12/2008
Hevpeyvina bı malpera Sema Kurd ra:
Ev hevpeyvin, bı munasebeta Festivala Şêwekariyê ya 1 a lı Duhokê, ya ku dı navbera rojên 19-24 ya meha 12 ya sala 2006 a da pêkhat, bı hunermend Serhad Bapir ra hate çêkırın. Festival jı aliyê Galeriya Duhokê va hatıbû pêkanin. Serhad Bapir jı Yunanistanê jı bo vê festivalê hatıbû dawetkırın.
Hunermend Serhad Bapir jı bakûra Kurdıstanê (jı bajarê Tetwanê) ku lı Yunanistanê dıji dıbêje:
Festivaleki baş bû, jı gelek aliyan da, jı aliki va hunermendên her çar perçeyên Kurdıstanê dıgıhine hev, da ku hev nasbıkın, bı hev ra bıkevın nav dialogê, jı aliyê di va berhemên huneri yên hunermendên başûra Kurdıstanê nişanê me dıde. Ev festival panorameki hunera nigariya başûra Kurdıstanê nişanê me dıde. Dı nav vê pêşengehê da, berhemên hêja yên ku dı sewiya hunermendên Awrupi da ne, hene, bê guman yên qels ji hene, ev despêk e, jı xwe despêk nivê serketınê ye, belê, gelek wext û xebat dıvên da ku hunereki zêdetır kamılbûyi were avakırın.
Pêşengeheki bı vi rengi, bı van berheman, dıkarıbû dı welateki Awrupi da ji aliyê hunermendên wan welatan va ji bıhata pêkanin, yani dı warê esthetiki da jı wan kêmtır ninın. Bê guman, babetên hın berheman lı ser derd, êş û kulê mıletê me yê bındest û şıkesti ne, lê gelek hunermend lı ser babetên dın ji xebıtine. Sıpas jı Galeriya Duhokê ra, geleki xweş û ciyeki baş e, belê gelek zehmetiyên pêkanina pêşengeheki bı berhemên 100 hunermendan hene. Ez bawerdıkım ku, pêşengehên komi yên ku xwedi babeteki taybeti ne, wek nımûne, em bêjın ser xwezayê, ser figur yan ji babeteki dın ın, çêtır ın.
malpera Sema Kurd
Hunermend Serhad Bapir jı bakûra Kurdıstanê (jı bajarê Tetwanê) ku lı Yunanistanê dıji dıbêje:
Festivaleki baş bû, jı gelek aliyan da, jı aliki va hunermendên her çar perçeyên Kurdıstanê dıgıhine hev, da ku hev nasbıkın, bı hev ra bıkevın nav dialogê, jı aliyê di va berhemên huneri yên hunermendên başûra Kurdıstanê nişanê me dıde. Ev festival panorameki hunera nigariya başûra Kurdıstanê nişanê me dıde. Dı nav vê pêşengehê da, berhemên hêja yên ku dı sewiya hunermendên Awrupi da ne, hene, bê guman yên qels ji hene, ev despêk e, jı xwe despêk nivê serketınê ye, belê, gelek wext û xebat dıvên da ku hunereki zêdetır kamılbûyi were avakırın.
Pêşengeheki bı vi rengi, bı van berheman, dıkarıbû dı welateki Awrupi da ji aliyê hunermendên wan welatan va ji bıhata pêkanin, yani dı warê esthetiki da jı wan kêmtır ninın. Bê guman, babetên hın berheman lı ser derd, êş û kulê mıletê me yê bındest û şıkesti ne, lê gelek hunermend lı ser babetên dın ji xebıtine. Sıpas jı Galeriya Duhokê ra, geleki xweş û ciyeki baş e, belê gelek zehmetiyên pêkanina pêşengeheki bı berhemên 100 hunermendan hene. Ez bawerdıkım ku, pêşengehên komi yên ku xwedi babeteki taybeti ne, wek nımûne, em bêjın ser xwezayê, ser figur yan ji babeteki dın ın, çêtır ın.
malpera Sema Kurd
24/12/2008
Hevpeyvina bı malpera http://www.xelkedondurma.com/ ra
Vê hevpeyvinê lı ser malpera Xelkê Dondurma'yê, rêvebırê vê malperê kekê Uskê bı mın ra çêkır û dı vê malperê da hate weşandın. Ez jı bo vê hevpeyvinê sıpasiya kekê Uskê û malpera http://www.xelkedondurma.com/ dıkım.
Serhad Bapir.
1-Serhad Bapir ki ye tu dıkari xwe jı me re bıdi nasandın?
Serhad Bapir: Ez dı sala 1964 an da lı bajarê Tetwanê, lı bakûrê Kurdıstanê hatım dınê, lı gor sistema rêveberiya Tırkan, Tetwan gırêdayê bajarê Bedlisê ye. Bavê mın jı gundeki Sılivan û diya mın ji, jı koçerên eşireta Alikan e. Zarokatiya mın dı navbera Tetwanê û Sıliva da derbasbû. Pışti salên 1976 an, dema ku mın dest bı dıbıstana navin kır, ez ji, weki kekên xwe beşdarê tevgera netewi ya kurdi bûm. Cara pêşi beriya cunta leşkeri ya 1980 yan, jı ber beşdarbûna tevgera xwendekarên Kurd dı liseya Tetwanê da, weki gelek hevalan, lı hımber mın ji doz hate vekırın. Pışti cuntaya leşkeri, bı awayeki aktivtır ez beşdarê tevgera netewi ya politik bûm. Dı sala 1983 yan da, serê mın bı cunta Tırkan va kete belayê, lı mın geriyan. Ez mecbûr mam û jı welat derketım û çûm Tırkiyê û jı wır ji, dı sala 1984 an da derbasê Yunanistanê bûm û bûm penabereki politik.
Lı kêlaka xebata politik, mın jı bo xwendınê, dı sala 1985 an da jı Enstituya Kurdi a Parisê bursa xwendınê sıtand û ez çûm bajarê Salonikê. Lı Salonikê dı navbera 1987-1992 yan da, mın dı Zaningeha Aristotelis da, beşa resım ya Akademiya Hunerên Sıpehi da xwend. Dı akademiyê da, lı atolyeyên Pr. D. Kondos û V. Dimitreas mın dersên resım û ya Pr. G. Milios da ji dersa grafikê xwend. Her wusa, ez jı sala 2001 ê û vır va, dı beşa grafika eyni akademiyê da, lı atolya Ksenefon Sahinis da xwendına xwe dıdominım.
Ez resam û grafikçêkerım, heta nıha lı Yunanistanê 4 û lı Swedê ji, mın pêşengeheki ferdi yên resım û grafikan çêkıriye û ez beşdarê jı 60 i zêdetır pêşengehên gışti bûme. Ez endamê Yekitiya Hunermendên Nigari ya Yunanistanê û Komela Hunermendên Nigari ya Bakûra Yunanistanê me. Dı navbera salên 1995-1997 an da mın dı Navenda Çandi a bajarvaniya Stavrupolisê da dersên resım dıda şagırtên pıçûk û mezınan û jı sala 1997 an û vır va ji, ez dı dıbıstana navin da wek mamostê hunerê dıxebıtım.
2- Xebata grafike we lı kudere û lı kijan wexte dest pê kır?
S. Bapir: Cara pêşi dı sala 1988 an da, lı akademiya hunerên sıpehi da ez fêri çêkırına grafikan bûm. Her çıqas beşa ku mın lê dıxwend beşa resım bû ji, dersên me yên mecbûri ên wek grafik û fotografê ji hebûn. Kêfa mın jı grafikê ra ji gelek hat. Lı ser texte û plastikên kevn ku mın vır da wur da peyda dıkır, mın grafikên xwe çêdıkır û bere bere ez fêri teknikên nû yên grafikê bûm.
3- Grafik çı ye? Dı navbera grafik û wêne da çı ferq heye, bı çı jı hev cuda dıbın?
S. Bapir: Her çıqas dırûvê grafik û wêneyan bı hev dıkebın ji, dı navbera wan da cudatiyên mezın hene. Wêne, yekser jı aliyê hunermend va lı ser kaxıd an ji caw tê çêkırın, jı heman resımi tenê yek lıb heye, lê çêkırına grafikan bı awayeki dın e. Jı eyni grafikê dıbe ku jı yeki zêdetır hebe. Hunera grafika lı ser dar, a ku bı qewartına texte çêdıbe, dı sedsala 15 da, jı Rojhılatê Asyayê gıhişte Rojavaya Awrupayê. Wê demê tenê bı rêya grafikan merıv dıkarıbû jı heman berhemi gelek caran çap bıke, ango ne teknika fotograf û ne ji hê çapxane hebûn. Çapxaneya ku jı aliyê Gutenberg va hate icad kırınê bı xwe ji, bı metoda grafikan dıxebıti: Dêlva şıkl û resıman, vê carê herfan lı ser dar qewartıbû û bı vi awayi dıkarıbû jı eyni nıvisê gelek caran çap bıke.
Xêzık û şıkıl ku bıngeha resım çêkırınê ne, dı grafik çêkırınê da ji roleke sereke dıleyzın. Dı grafıka ser dar an ji linolium (plastik) da, dıvê ku ruyê vi madeyê he, ku lı serê şıkl hatiye çêkırın, bı hın kêr û cûzanên taybeti were qewartın da ku resımê ku lı serê hatiye çêkırın lı jorê “bısekıne”, ciyên ku xêzık û resım lê tuneye werın kûr kırın, bı vi awayi qalıb tên çêkırınê. Paşê bı bageraneki pıçûk yê plastikê hındık nerm, rûyê texte an ji linolium tê hıbır kırın. Ev hıbır, murekepa çapxana ya bı don e. Dema ku bagerana hıbırkıri lı ser texte ra derbas dıbe, ciyên ku hatiye qewartın û kûr kırın hıbrê nagre, tenê ciyên ku me lı jorê hıştiye, ew ciyên ku me lı serê şıklê xwe çêkıriye bı hıbrê dıkebe. Pışti hıngê merıv radıke kaxıdeki û datine ser vi qalıbê hıbırkıri û bı pışta kevçiyê xwarınê vi kaxıdê dıdewsine, pêlêdıke. Bı vi awayê ew hıbra lı ser wi şıklê ku me çêkırıbû derbasê ser kaxıd dıbe. Çewa ku merıv bı muhreki dıkare bı sedan caran muhrê lı kaxezeki xe, her bı vi awayi grafikçêker ji bı van qalıban, grafikên xwe lı ser kaxıd bı destan çap dıke û dıkare jı yekê zêdetır jı eyni berhemi çêke.
Grafik ne ew qalıb e, lê ew berhema ku lı ser kaxed hatiye çapkırın e. Pışti ku hunermend grafika xwe çêkır, çend lıb jı wê grafikê çêkırıbe, lı bınê her grafikê hejmara taybeti datine, wek "1/20". Ev tê wê wateyê ku hunermend jı wê grafikê tevihev 20 lıban çêkıriye û a dı destê me da ji hejmara 1 a ye, jı 20 an. Grafikçêker şıklên grafikên xwe lı ser dar, perçeki metal, kevır û gelek madeyên dın çêdıke, paşê ji bı teknikên cûrbecûr lı ser van madeya dıxebıte: dar dıqewêre, metal têdıxe nav asit û teknikên dın û paşê lı ser kaxıd an ji tışteki dın çapdıke.
4- Dı warê huner da gırani û gıringi ya grafike çı ye?
S. Bapir: Dı warê hunerê da, grafik imkanên xwe ifade kırınê bı aweyeki xurt dıde merıv. Bı sedsalan tenê bı rêya grafikan merıv dıkarıbû jı heman berhemi gelek caran çap bıke û bı vi awayi, eyni berhem lı ba gelek kesan peyda bıbe. Grafik jı bo gelek kesan e, jı ber ku jı heman berhemi jı yekan zêdetır heye, bıhayê grafikê ji dıkebe û jı resım erzantır dıbe. Ewên ku taqeta wan tunebû ku jı xwe ra resım bıkırın, dıkarıbûn jı xwe ra grafikan bıkırana. Disa, gelek resım bı hunera grafikê hatın jıbergırtın û her wusa grafik jı ber ku lı ser kaxıd dıhatıne çapkırın dıkarıbû bı reheti jı ci ki, jı bo ci yên dın ra were şandın û bı vi awayê lı dınyayê belav bıbe.
Jı aliyê di va, pışti ku dı sedsala 15 da çapxane hate icad kırın, têkıliyeke xwurt dı navbera grafik û pırtûka çapkıri destpêkır. Dema ku bıxwestana dı nav pırtûkeki da “resım” hebın, mecbûri grafikên ku jı aliyê hunermendan va hatiye çêkırın têdıxıstın nav pırtûkê. Pışti ku dı çarika pêşi a sedsala 19 da teknika fotografê hat icad kırın, ev rola grafikê bere bere kêmtır bû, lê belê vê rewşa nû alikariya grafikê kır da ku grafik zêdetır bıbe hunereki lêgerin, cerıbandın û ifadeya huneri. Êdi, çewa ku resım û heykelsazi beşek jı hunerên sıpehi ne, grafik ji dıbe beşeki serbıxwe a hunerên sıpehi.
5- Kurdan eleqeya xwe ya grafike çıqes e? Hûn çawa dınırxinın? Bı têrayi ye?
S. Bapir: Jı bo eleqeya Kurdan gelo ez çı bêjım? Ez tenê dıkarım jı bo grafikên xwe hın tıştan bıbêjım. Kataloga grafikan a ku mın jı bo pêşengeha mın a yekan (1997) çapkırıbû, dı nav Kurdên Awrupayê da baş hate belav kırın. Her wusa 500 lıb jı wê katalogê wek pêvekeki, dı hejmara 23 a kovara Nûdemê da ji derket. Jı aliyê di va ev grafikên ku dı wê katalogê da weşiyan; bı destûra mın û bê destûra mın dı gelek kovar û malperên interneti yên Kurdan da ji çapbûn, kırın bergê CD. Her wusa hın malper û TV bêy ku navê hunermend ji lı bıni bınivisın jı berhemên mın istifade kırın.
Heta nıha mın jı sedi zêdetır grafik û resımên xwe diyariyê xızm, nas û dostên xwe yên Kurd kıriye. Mıxabın hın jı wan, qet qedrê wan berhemên mın ji negırtıne û çarçove nekırıne û lı mala xwe da daneleqandıne. Tew, hın kes haya wan jı wan berhemên ku mın diyariyê wan kıriye tune ye, nızanın ka avêtıne kê derê û wenda kırıne. Mebesta mın a diyari kırınê ew e, ku ez anagori xwe, Kurdan ber bı cihana hunera nigari va bıkşinım, wana teşwiq bıkım.
Mın got ku heta nıha mın jı sedi zêdetır berhemên xwe diyariya Kurdan kıriye, merıv dıkare bıpırse, ka gelo heta nıha Kurdan qet berhemên mın jı xwe ra kıri ne? Dı despêka sala 2001 ê da, lı Swedê lı Kıtêpxaneya Kurdi a Stockholmê da mın pêşengeheke grafikan çêkır. Mın lı wır 45 grafikên xwe pêşkêş kır. Hemû grafikên mın wek tema lı ser Kurda bû. Gelek kêfa mın dıhat ku ev grafikên ku ev bı salan ın ku mın lı ser Kurdan çêdıkır, mın ê karıbûya nıha nişanê Kurdan bıdaya.
Her çıqas hunermendên weki mın, dıvê ku 1/3 yan destheqên (mıaş) xwe jı bo afırandına hunera xwe xerc bıkın ji, jı bo pêşegeha mın a Stockholmê niyeteki mın ê pere qezanc kırınê tunebû, mın got ku jı bo ên ku bıxwazın jı xwe ra berhemên bıkırın dıvê ez listeya buhayê berhemên xwe derinım. Her çıqas rewşa aboriya mırovan lı Swedê jı ya Yunanistanê gelek çêtır be ji, mın buhayê berhemên xwe, jı bo Kurdên dostê hunerê, mexsus jı yê Yunanistanê kêmtır dani.
Xeyni xwışk û bıra û zavayê mın ku lı Stocholmê dijin û xeyni çend xızmên berpırsiyarê Kıtêpxaneyê, tenê 7 kes beşdarê vekırına pêşengeha mın bûn! Her çıqas sermayeki sırt wan rojan lı Swedê hebû, dıbe ku jı ber sermayê kêm kes hatıbın vekırına pêşengehê, lê dı rojên di da ji, xeyni çend kesan, pêşengeha mın bala tu kesi nekışand.
Dı vê pêşengeha mın da, jı bo cara pêşi û heta nıha jı bo cara dawi, Kurdeki berhemên jı xwe ra kıri, bı fırotına 3 grafikên xwe, mın mesrefa bıhayê bılêta balafırê ya çûndına Swedê derxıst. Ew Kurd ji Kurdeki jı herema we bû, ew Kurdê ku jı herema Konyayê bû, bı vi awayi alikariya hunera mın kır, mala wi ava.
Ne jı bo kırin û fırotınê, jı xwe ev aliyên pêşengehan hewqa bala mın nakşine, dı nav 5 pêşengehên mın ên ferdi da ku mın heta nıha çêkıriye da, ya ku heri kêmtır bala xelkê kışand, pêşengeha mın a Swedê bû. Mın dıgote qê wê grafikên mın bala Kurdân bıkşine. Dı jiyana mın da. jı bo cara pêşi jı bo hunera mın, dılê mın bı mın şewıti û ez ber xwe ketım. Lı Awrupayê bı dehan resamên jêhati ên Kurd hene, ez bawer nakım ku Kurd bala xwe dıdın berhemên wan.
6- Rêxıstın û partiyên Kurdan lı ser xebatên weha çawa ne? Hûn dıxwazın ma çawa bıbe?
S. Bapir: Lı Bakûrê Kurdıstanê rêxıstın û partiyên ku beriya salên 1980 ya bı hêz bûn, eve jı zûva ye ku jı hêz û taqetê ketıne. Wek hêza mezın û tehakumkar tenê PKK ê heye. PKK ji wek partiyeki ne demokratik, totaliter û komunist tu rê neda ramanên serbest û azad. Jı hunermendan hat xwestın ku bıbın koleyên ideolojiya hışk ya marksisti û yên bûn, jı xwe bûn û yên nebûn ji nebûn xwediyê pesn û imkanên vê partiyê. Ka dıvê ku em bıpırsın, ev partiya 27 sali, ka alikariya kijan hunermendê ku ne lı ser xeta wê ye kıriye?
Hewcedariya hunerê bı ramanên serbest , pır deng û pır rengiyê heye, dema ku merıv hunerê têxe bın tehakuma ideoloji û siyasetê; hıngê merıv ruhê hunerê ji dıkuje. Bı ditına mın, beriya hemu tıştan dıvê ku partiyên Kurdan lı ser himê pır rengi, pır dengi û demokrasiyê jı bo bıdestxıstına mafên netewi yên Kurdan bıxebıtın. Menfeatên Kurdan lı her çar perçên Kurdıstanê yek e.
Nıha ku êdi statuya ku lı ser bındest mayina Kurdan hatıbû avakırınê hıldıweşe; parastına statuyê, pesndayina mimarê bındestkırına Kurdan, Mustafa Kemal Atatürk û Kemalizmê dayin, jı bo me Kurdan bê sıûdbûneki mezıne e. Trajediya Kurdên bakûr ew e ku, dewleta Tırkan meqnetisê bı pusulaya wan va gırêdaye û berê pusulayê ji, bı saya Abdullah Öcalan her Atatürk û Kemalizm nişandıde. Dıxwazın mimarê bındestkırın û jenosida Kurdan, lı ber dılê Kurdan şêrin û xweş bıkın.
Dema ku Kurd nebın berdevk û dûvıkên dewletên dagırker û lı ser himên Kurdmayinê, bı pır rengi, pır dengi û demokrasiyê xebata xwe bıkın, wê hıngê huner ji û edebiyat ji lı xwexe û wê geş bıbe. Wê hıngê hunermend ji, bı hunera xwe, wê mıl bıdın daxwazên rewa ên partiyên Kurdan. Lê belê dıvê ku hunermend nebın dûvıkên parti û rêxıstınên Kurdan. Dıvê ku huner xwe jı qeyd û bendên ideoloji, ol û siyasetê bıfılıtine.
7- Dı derheqê Kurdên Anatoliyê da hûn çı dıfıkırın?
S. Bapir: Her çıqas bı rêya pırtûkên ku lı ser Kurdan da hatıne nıvisin , kêm be ji haya mın jı Kurdên vê deverê hebû ji, cara pêsin bı awayeki berfırehtır bı xêra nıviseki ku dı rojnameya “temen kurt” Rojname yê da hatıbû weşandın haya mın jı wan çêbû. Rojname jı aliyê Ahmet Z. Okçuoğlu va dı dawiya sala 1991 an da lı Tırkiyê hat derxıstın û xweru bı kurdi bû tenê hejmareke derçû û paşê jı aliyê dewletê va hate qedexe kırın.. Navê nıvisa ku ez behs dıkım ji “Pışti 300 sali merheba jı we re...” bû û jı aliyê Hüseyin Kişniş va hatıbû nıvisin. Paşê ez leqayê hın lêkolin û nıvisên dın ji hatım û her weha pışti demeke di, kovara Birnebûn’ê derket.
Hebûn û rewşa Kurdên vê deverê bala mın dıkşinın. Lê belê lı ser navê “Kurdên Anatoliya Navin” dıjberiya mın heye. Ez dıbêm qê a baştır ewe ku merıv bêje Kurdên Kapadokya û Galatiyê. Navên Kapadokiya û Galatiyayê navên diroki û kevnar e. Ew herama ku Tırkan pışti salên 1923 yan navê "İç Anadolu Bölgesi" lê kıriye dı rastiya xwe da, navê wê Galatiya û Kapadokiya ye. “Anadolu” gotıneki yunaniye û dı maneya “rojhılat” da ye. Yunan dıbên Anatolia. Lê ev herema bı navê Anatolia nagıhije heta herema ku Tırk navê "İç Anadolu" lêkırıne, dıkebe rojavayê vê hereme, ango herema ku Tırk navê "Ege Bölgesi" lê kırıne Anatolia ye.
Kemalistan navê hemu deveran guhartın û dêlva navên diroki, navên tırki yên ku tu têkıliyên wan bı rastiya dirokê va tune ne, danin. Kemalizm bı awayeki derewin navê Anadolu şırove dıke, dıbêjın ku dı mane ya "ana" û "dolu" da ye, ango gelek “dê” tê da hene û xwedigravi dê, dayık beşdarê "Şerê Rızgariya Tırkiyê" bûne û gelek êş û cefa kışandıne, jı ber vê yekê nave Anadolu lê danine. Ev derewên İdeolojiya resmi a Tırk ın. Her wusa jı bo vê ideolojiya şoven, ne Kurd hene û ne ji Kurdıstan heye. Jı herema bakûra Kurdıstanê ra dıbêjın "Doğu Anadolu" û "Güneydoğu Anadolu", ango Rohılata Rohılat û Başûra Rohılat" !
Gotına "Kurdên Anadolu ya Navin" dı bın tesira ideolojiya resmi a Tırkan da ye, ne lı gor rastiya dirokê ye. Ku merıv nexşeyeki cografyayê a beriya sala 1923 yan bınêre, dê bıbine ku navê vê heremê Kapadokiya û Galatia ye. Navê beşek mezın a herema ku Tırk navê "Anadolu" lê kırıne Asya Pıçûk e (Galatia û Kapadokiya dıkebın rojhılata Asya Pıçûk), rojhılata Kapadokiyayê Kurdıstan e, jı bakûr va ji Ermenistan û Pontus hebûn.
Kurdên herema “Anatoliya Navin” bı çı awayi dıbe bıla bıbe, dıvê ku Kurdbûna xwe bıparêzın. Himê bıngehin ya Kurdbûnê ji, zımanê kurdi ye. Zımanê kurdi lokomotif, an ji dinamoyeke ku hemu aliyên Kurdbûnê dıde hareketkırınê. Bê guman dı rewşa nıha da, ne tenê lı wır, lê belê lı seranserê bakûrê Kurdıstanê da ji, zımanê kurdi ketiye taya mırınê. Asimilasyon, an ji bı naveke dın politika jenosida zımanê kurdi, pışti 80 salan, mıxabın iroj êdi fêkiyên xwe yên bı jehr dıde. Siyaseta Kurdan ji, bı zımanê xwe yê tırki, ev bı salane ku alikariya vê politikaya kurdkuj dıke.
Hejmara Tırkên Bulgaristanê, Qıbrısê û Yunanistanê tevi hev wek ya Kurdên “Anatolia Navin” nakın. İroj Tırk lı Bulgaristanê xwedi gelek mafên netewi ne û dıkarın bıbın şırikê hıkumetê ji. Lı Qıbrısê, lı gor makeqanûna 1960 an, 120 hezar Tırkên qıbrısi, ku dı nav Qıbrısê da belawela dıjiyan, bûn hevparên rêvaberiya Qıbrısê. Û pışti işgala dewleta Tırk ya 1974 an, bı pışgıriya Tırkiyê, Tırkên Qıbrısê iroj êdi bı federasyonê ji qayil nabın û doza konfederasyonê (ne ew tıştê ku A. Öcalan behs dıke) ango doza hevkariya du dewletan dıkın. Jı bo 70- 80 hezar Tırkên Yunanistanê ji, 250 dıbıstanên destpêkê, yên navin û liseyên ku dersên bı zımanê tırki ji dıdın hene, her wusa akademiyeke ku mamosteyan bı zımanê tırki perwerde dıke heye.
Lı gor mafê netewa û kêm netewayan, qenebi mafê rêvebıriya otonomiya çandi ya Kurdên “Anatolia Navin” heye. Lı ew heremên ku Kurd lê zêde ne, dıkare zımanê kurdi pışti zımanê tırki bıbe zımanê dıduyan. Perwerde dıvê bı zımanê kurdi were kırın û wek ders dıvê ku tenê dersek a zımanê tırki hebe. Dıvê jı aliyê rêvaberiya otonomiya kurdi va weşanên radyo û televizyonê bı zımanê kurdi bêne çêkırın. Dıvê ku Kurdên vê deverê daxwaza van mafan bıkın û jı bo van mafan bıxebıtın.
Ez dızanım ku bı salan Kurdên Kurdperwer ên “Anatolia Navin” hêz û enerjiya xwe jı bo siyaseta bakûrê Kurdıstanê xerc kırın. Bê guman qedera Kurdên “Anatolia Navin” bı qedera bakûrê Kurdıstanê va gırêdayi ye. Wusa xwıya dıke ku, heta ku dewleta Tırk mafên bıngehin ên Kurdên bakûrê Kurdıstanê nede, an ji Kurd mafên xwe nestinın, wê Kurdên “Anatolia Navin” ji rojeke ronak nebinın. Lê dıvê merıv destnişanke ku, dı vê pêvajoyê da Kurdên me yên “ Anatolia Navin”, xwe ji ihmal kırın. Daxwaz û xebatên jı bo mafên Kurdên “Anatolia Navin” bılınd nekırın, wan ev daxwaz û xebatan fedayê bakûrê Kurdıstanê kırın.
Dıvê em ji birnekın ku dema ku Kurdên “Anatolia Navin” jı bo maf û azadiya Kurdbûna xwe bıxebıtın, hıngê wê baştır alikariya bakûrê Kurdıstanê ji bıkın. Ez bı kêfxweşi dıbinım ku dı van salên dawi da Kurdên “Anatolia Navin” jı bo eşkere kırına hebûna xwe ketıne nav tevgereki.
Kurd yek mılet e, çı lı Kurdıstanê û çı ji lı diasporaya xwedicıh ên weki “’Anatolia Navin”, Xoresan, Komarên Sovyeta berê, Lıbnanê û diasporaya mezın a Kurdan lı seranserê cihanê. Qedera me bı hev ra gırêdayi ye. Em dı serketın û dı êşê da hevparın. Jı bo Kurdıstanê, mafê Kurdan avakırına dewleteke serbıxwe ye û jı bo Kurdên diasporaya xwedicıh ji, qenebi mafê otonomiya kulturi a heremi ye.
Lê jı bo dı sıberojê da, diasporaya xwedicıh a Kurdan bıbın xweyi maf û azadiyên xwe, dıvê ku Kurdbûna xwe bıparêzın, dıvê ku Kurd bıminın. Jı bo vi tışti ji, çı dıbe bıla bıbe dıvê zımanê xwe bıparêzın. Dıvê zımanê xwe hini zarokên xwe bıkın. Ku zarokên nıha bı kurdi nızanıbın, ev tê wê manê ku wê neslê nûhati wê bı kurdi nızanıbe, wê tenê zanıbe ku ew Kurd ın û dê û bavê wan bı kurdi dıpeyviyan. Neslek du nesil şunda, wê Kurdbûna wan bıbe wek Lazbûna Lazan û Çerkezbûna Çerkezan.
Jı nıha va Laz û Çerkez hıma bêje jı bıni va zımanê xwe jıbirkırıne. Yani Tırkan bı wan dan birkırınê. Pışti ku zımanê wan jı destên wan çû, feqirna wê nıha rabın û doza kijan mafi bıkın? Wê ki zımanê lazi û çerkezi disa bı wan bıde hinkırınê. Êm bêjın ku sıbê wê dewleta Tırka ya netewekuj lı wan were rehmê û dılovaniyê û jı wan ra dıbıstanên bı zımanê çerkezi û lazi veke; disa ji gelo wê çıqas jı wan, zarokên xwe bışinın dıbıstanên bı vi rengi û xwe jı nav tora zımanê tırki bıfılıtinın?
Ku Kurdên bakûrê Kurdıstanê û “Anatolia Navin” bı xwırti bala xwe nedın zımanê xwe, pır pır pışti 20-30 salên dın ê bıkebın halê Laz û Çerkezan. Wê hıngê ji, doza maf û serbestiya Kurdan pûç û betal bıbe. Zımanê kurdi heta salên 1970 yan bı awayeki berxwedıda, lê pışti ku televizyon bı awayeki gışti ket nav her mali, tehlukeyên lı pêş zımanê kurdi ji bı qat qat mezıntır bûn. Çerxa hêrandına zımanê kurdi, dı dema me da bı alikariya bı sedan kanalên radyo û televizyonan pır zutır û tehribatkar dızvıre.
Ka bala xwe bıdınê; Lı bakûrê Kurdıstanê, pıraniya Kurdên ku bı Kurdbûna xwe hısiyane û xwedigıravi jı bo mafên Kurdan dıxebıtın û siyasetê dıkın, bı zımanê tırki radıbın û rûdınên û bı zımanê tırki bı zarokên xwe ra dıpeyvın. Lı vır da ihmalkari û bê mesûliyeteki mezın yên Kurdan heye. Ma qê dı her maleki Kurdan da cendırmeyeki Tırk nobedariyê dıgre û zımanê tırki dı nav malê da lı ser wan ferz dıke? Bê guman na.
Lı ba pıraniya Kurdan berxwedana lı hımber politikaya asimilasyonê tune ye. Ew bı xwe hevsarê Tırkitiyê têdıxın stûyê xwe û jı bo sıberoj û mayina zımanê kurdi tu xeman naxwın. Mıxabın pışti politikaya zımankuj a 80 sali, êdi nıha lı bakûrê Kurdıstanê, lı bajarên pıçûk û mezın da, karekterê sereke yên Kurdan bı vi awayi ye. Mıxabın êdi zımanê tırki ketiye gundan ji. Ku lı gundan da ji zımanê tırki bıbe zımanê sereke yê axaftınê û ev rewşa bındest ya Kurdan hê 15-20 salên di ji bajo, Hıngê em Kurd bı destên xwe em ê mala xwe xırabbıkın û xweliyê lı serê xwe bıkın. Ez bawer dıkım ku ev rewş, jı bo Kurdên “Anatolia Navin” ji wusa ye.
Rewşa cihanê û destkeftiyên başûra Kurdıstanê û perspektifa avakırına dewleteki serbıxwe an ji federal lı vê perça welatê me da; plan û nexşên Kurdkuj yên dıjmınên me jı hev tarûmar dıke, xewna tunekırına Kurdan jı nıha va jı bo wan bûye qabûseki. Lê dıvê em Kurd ji bı zımanê kurdi, bı hış û mêjiyê Kurdbûnê û Kurdmayinê, bı hassasiyeta jı bo menfeata Kurdan û Kurdıstanê, bı yekitiya Kurdan, bı pır rengi pırdengi û demokratbûna xwe jı bo guhertınên mezın yên lı herema ma, xwe hazır bıkın.
30/3/2005.
Serhad Bapir.
1-Serhad Bapir ki ye tu dıkari xwe jı me re bıdi nasandın?
Serhad Bapir: Ez dı sala 1964 an da lı bajarê Tetwanê, lı bakûrê Kurdıstanê hatım dınê, lı gor sistema rêveberiya Tırkan, Tetwan gırêdayê bajarê Bedlisê ye. Bavê mın jı gundeki Sılivan û diya mın ji, jı koçerên eşireta Alikan e. Zarokatiya mın dı navbera Tetwanê û Sıliva da derbasbû. Pışti salên 1976 an, dema ku mın dest bı dıbıstana navin kır, ez ji, weki kekên xwe beşdarê tevgera netewi ya kurdi bûm. Cara pêşi beriya cunta leşkeri ya 1980 yan, jı ber beşdarbûna tevgera xwendekarên Kurd dı liseya Tetwanê da, weki gelek hevalan, lı hımber mın ji doz hate vekırın. Pışti cuntaya leşkeri, bı awayeki aktivtır ez beşdarê tevgera netewi ya politik bûm. Dı sala 1983 yan da, serê mın bı cunta Tırkan va kete belayê, lı mın geriyan. Ez mecbûr mam û jı welat derketım û çûm Tırkiyê û jı wır ji, dı sala 1984 an da derbasê Yunanistanê bûm û bûm penabereki politik.
Lı kêlaka xebata politik, mın jı bo xwendınê, dı sala 1985 an da jı Enstituya Kurdi a Parisê bursa xwendınê sıtand û ez çûm bajarê Salonikê. Lı Salonikê dı navbera 1987-1992 yan da, mın dı Zaningeha Aristotelis da, beşa resım ya Akademiya Hunerên Sıpehi da xwend. Dı akademiyê da, lı atolyeyên Pr. D. Kondos û V. Dimitreas mın dersên resım û ya Pr. G. Milios da ji dersa grafikê xwend. Her wusa, ez jı sala 2001 ê û vır va, dı beşa grafika eyni akademiyê da, lı atolya Ksenefon Sahinis da xwendına xwe dıdominım.
Ez resam û grafikçêkerım, heta nıha lı Yunanistanê 4 û lı Swedê ji, mın pêşengeheki ferdi yên resım û grafikan çêkıriye û ez beşdarê jı 60 i zêdetır pêşengehên gışti bûme. Ez endamê Yekitiya Hunermendên Nigari ya Yunanistanê û Komela Hunermendên Nigari ya Bakûra Yunanistanê me. Dı navbera salên 1995-1997 an da mın dı Navenda Çandi a bajarvaniya Stavrupolisê da dersên resım dıda şagırtên pıçûk û mezınan û jı sala 1997 an û vır va ji, ez dı dıbıstana navin da wek mamostê hunerê dıxebıtım.
2- Xebata grafike we lı kudere û lı kijan wexte dest pê kır?
S. Bapir: Cara pêşi dı sala 1988 an da, lı akademiya hunerên sıpehi da ez fêri çêkırına grafikan bûm. Her çıqas beşa ku mın lê dıxwend beşa resım bû ji, dersên me yên mecbûri ên wek grafik û fotografê ji hebûn. Kêfa mın jı grafikê ra ji gelek hat. Lı ser texte û plastikên kevn ku mın vır da wur da peyda dıkır, mın grafikên xwe çêdıkır û bere bere ez fêri teknikên nû yên grafikê bûm.
3- Grafik çı ye? Dı navbera grafik û wêne da çı ferq heye, bı çı jı hev cuda dıbın?
S. Bapir: Her çıqas dırûvê grafik û wêneyan bı hev dıkebın ji, dı navbera wan da cudatiyên mezın hene. Wêne, yekser jı aliyê hunermend va lı ser kaxıd an ji caw tê çêkırın, jı heman resımi tenê yek lıb heye, lê çêkırına grafikan bı awayeki dın e. Jı eyni grafikê dıbe ku jı yeki zêdetır hebe. Hunera grafika lı ser dar, a ku bı qewartına texte çêdıbe, dı sedsala 15 da, jı Rojhılatê Asyayê gıhişte Rojavaya Awrupayê. Wê demê tenê bı rêya grafikan merıv dıkarıbû jı heman berhemi gelek caran çap bıke, ango ne teknika fotograf û ne ji hê çapxane hebûn. Çapxaneya ku jı aliyê Gutenberg va hate icad kırınê bı xwe ji, bı metoda grafikan dıxebıti: Dêlva şıkl û resıman, vê carê herfan lı ser dar qewartıbû û bı vi awayi dıkarıbû jı eyni nıvisê gelek caran çap bıke.
Xêzık û şıkıl ku bıngeha resım çêkırınê ne, dı grafik çêkırınê da ji roleke sereke dıleyzın. Dı grafıka ser dar an ji linolium (plastik) da, dıvê ku ruyê vi madeyê he, ku lı serê şıkl hatiye çêkırın, bı hın kêr û cûzanên taybeti were qewartın da ku resımê ku lı serê hatiye çêkırın lı jorê “bısekıne”, ciyên ku xêzık û resım lê tuneye werın kûr kırın, bı vi awayi qalıb tên çêkırınê. Paşê bı bageraneki pıçûk yê plastikê hındık nerm, rûyê texte an ji linolium tê hıbır kırın. Ev hıbır, murekepa çapxana ya bı don e. Dema ku bagerana hıbırkıri lı ser texte ra derbas dıbe, ciyên ku hatiye qewartın û kûr kırın hıbrê nagre, tenê ciyên ku me lı jorê hıştiye, ew ciyên ku me lı serê şıklê xwe çêkıriye bı hıbrê dıkebe. Pışti hıngê merıv radıke kaxıdeki û datine ser vi qalıbê hıbırkıri û bı pışta kevçiyê xwarınê vi kaxıdê dıdewsine, pêlêdıke. Bı vi awayê ew hıbra lı ser wi şıklê ku me çêkırıbû derbasê ser kaxıd dıbe. Çewa ku merıv bı muhreki dıkare bı sedan caran muhrê lı kaxezeki xe, her bı vi awayi grafikçêker ji bı van qalıban, grafikên xwe lı ser kaxıd bı destan çap dıke û dıkare jı yekê zêdetır jı eyni berhemi çêke.
Grafik ne ew qalıb e, lê ew berhema ku lı ser kaxed hatiye çapkırın e. Pışti ku hunermend grafika xwe çêkır, çend lıb jı wê grafikê çêkırıbe, lı bınê her grafikê hejmara taybeti datine, wek "1/20". Ev tê wê wateyê ku hunermend jı wê grafikê tevihev 20 lıban çêkıriye û a dı destê me da ji hejmara 1 a ye, jı 20 an. Grafikçêker şıklên grafikên xwe lı ser dar, perçeki metal, kevır û gelek madeyên dın çêdıke, paşê ji bı teknikên cûrbecûr lı ser van madeya dıxebıte: dar dıqewêre, metal têdıxe nav asit û teknikên dın û paşê lı ser kaxıd an ji tışteki dın çapdıke.
4- Dı warê huner da gırani û gıringi ya grafike çı ye?
S. Bapir: Dı warê hunerê da, grafik imkanên xwe ifade kırınê bı aweyeki xurt dıde merıv. Bı sedsalan tenê bı rêya grafikan merıv dıkarıbû jı heman berhemi gelek caran çap bıke û bı vi awayi, eyni berhem lı ba gelek kesan peyda bıbe. Grafik jı bo gelek kesan e, jı ber ku jı heman berhemi jı yekan zêdetır heye, bıhayê grafikê ji dıkebe û jı resım erzantır dıbe. Ewên ku taqeta wan tunebû ku jı xwe ra resım bıkırın, dıkarıbûn jı xwe ra grafikan bıkırana. Disa, gelek resım bı hunera grafikê hatın jıbergırtın û her wusa grafik jı ber ku lı ser kaxıd dıhatıne çapkırın dıkarıbû bı reheti jı ci ki, jı bo ci yên dın ra were şandın û bı vi awayê lı dınyayê belav bıbe.
Jı aliyê di va, pışti ku dı sedsala 15 da çapxane hate icad kırın, têkıliyeke xwurt dı navbera grafik û pırtûka çapkıri destpêkır. Dema ku bıxwestana dı nav pırtûkeki da “resım” hebın, mecbûri grafikên ku jı aliyê hunermendan va hatiye çêkırın têdıxıstın nav pırtûkê. Pışti ku dı çarika pêşi a sedsala 19 da teknika fotografê hat icad kırın, ev rola grafikê bere bere kêmtır bû, lê belê vê rewşa nû alikariya grafikê kır da ku grafik zêdetır bıbe hunereki lêgerin, cerıbandın û ifadeya huneri. Êdi, çewa ku resım û heykelsazi beşek jı hunerên sıpehi ne, grafik ji dıbe beşeki serbıxwe a hunerên sıpehi.
5- Kurdan eleqeya xwe ya grafike çıqes e? Hûn çawa dınırxinın? Bı têrayi ye?
S. Bapir: Jı bo eleqeya Kurdan gelo ez çı bêjım? Ez tenê dıkarım jı bo grafikên xwe hın tıştan bıbêjım. Kataloga grafikan a ku mın jı bo pêşengeha mın a yekan (1997) çapkırıbû, dı nav Kurdên Awrupayê da baş hate belav kırın. Her wusa 500 lıb jı wê katalogê wek pêvekeki, dı hejmara 23 a kovara Nûdemê da ji derket. Jı aliyê di va ev grafikên ku dı wê katalogê da weşiyan; bı destûra mın û bê destûra mın dı gelek kovar û malperên interneti yên Kurdan da ji çapbûn, kırın bergê CD. Her wusa hın malper û TV bêy ku navê hunermend ji lı bıni bınivisın jı berhemên mın istifade kırın.
Heta nıha mın jı sedi zêdetır grafik û resımên xwe diyariyê xızm, nas û dostên xwe yên Kurd kıriye. Mıxabın hın jı wan, qet qedrê wan berhemên mın ji negırtıne û çarçove nekırıne û lı mala xwe da daneleqandıne. Tew, hın kes haya wan jı wan berhemên ku mın diyariyê wan kıriye tune ye, nızanın ka avêtıne kê derê û wenda kırıne. Mebesta mın a diyari kırınê ew e, ku ez anagori xwe, Kurdan ber bı cihana hunera nigari va bıkşinım, wana teşwiq bıkım.
Mın got ku heta nıha mın jı sedi zêdetır berhemên xwe diyariya Kurdan kıriye, merıv dıkare bıpırse, ka gelo heta nıha Kurdan qet berhemên mın jı xwe ra kıri ne? Dı despêka sala 2001 ê da, lı Swedê lı Kıtêpxaneya Kurdi a Stockholmê da mın pêşengeheke grafikan çêkır. Mın lı wır 45 grafikên xwe pêşkêş kır. Hemû grafikên mın wek tema lı ser Kurda bû. Gelek kêfa mın dıhat ku ev grafikên ku ev bı salan ın ku mın lı ser Kurdan çêdıkır, mın ê karıbûya nıha nişanê Kurdan bıdaya.
Her çıqas hunermendên weki mın, dıvê ku 1/3 yan destheqên (mıaş) xwe jı bo afırandına hunera xwe xerc bıkın ji, jı bo pêşegeha mın a Stockholmê niyeteki mın ê pere qezanc kırınê tunebû, mın got ku jı bo ên ku bıxwazın jı xwe ra berhemên bıkırın dıvê ez listeya buhayê berhemên xwe derinım. Her çıqas rewşa aboriya mırovan lı Swedê jı ya Yunanistanê gelek çêtır be ji, mın buhayê berhemên xwe, jı bo Kurdên dostê hunerê, mexsus jı yê Yunanistanê kêmtır dani.
Xeyni xwışk û bıra û zavayê mın ku lı Stocholmê dijin û xeyni çend xızmên berpırsiyarê Kıtêpxaneyê, tenê 7 kes beşdarê vekırına pêşengeha mın bûn! Her çıqas sermayeki sırt wan rojan lı Swedê hebû, dıbe ku jı ber sermayê kêm kes hatıbın vekırına pêşengehê, lê dı rojên di da ji, xeyni çend kesan, pêşengeha mın bala tu kesi nekışand.
Dı vê pêşengeha mın da, jı bo cara pêşi û heta nıha jı bo cara dawi, Kurdeki berhemên jı xwe ra kıri, bı fırotına 3 grafikên xwe, mın mesrefa bıhayê bılêta balafırê ya çûndına Swedê derxıst. Ew Kurd ji Kurdeki jı herema we bû, ew Kurdê ku jı herema Konyayê bû, bı vi awayi alikariya hunera mın kır, mala wi ava.
Ne jı bo kırin û fırotınê, jı xwe ev aliyên pêşengehan hewqa bala mın nakşine, dı nav 5 pêşengehên mın ên ferdi da ku mın heta nıha çêkıriye da, ya ku heri kêmtır bala xelkê kışand, pêşengeha mın a Swedê bû. Mın dıgote qê wê grafikên mın bala Kurdân bıkşine. Dı jiyana mın da. jı bo cara pêşi jı bo hunera mın, dılê mın bı mın şewıti û ez ber xwe ketım. Lı Awrupayê bı dehan resamên jêhati ên Kurd hene, ez bawer nakım ku Kurd bala xwe dıdın berhemên wan.
6- Rêxıstın û partiyên Kurdan lı ser xebatên weha çawa ne? Hûn dıxwazın ma çawa bıbe?
S. Bapir: Lı Bakûrê Kurdıstanê rêxıstın û partiyên ku beriya salên 1980 ya bı hêz bûn, eve jı zûva ye ku jı hêz û taqetê ketıne. Wek hêza mezın û tehakumkar tenê PKK ê heye. PKK ji wek partiyeki ne demokratik, totaliter û komunist tu rê neda ramanên serbest û azad. Jı hunermendan hat xwestın ku bıbın koleyên ideolojiya hışk ya marksisti û yên bûn, jı xwe bûn û yên nebûn ji nebûn xwediyê pesn û imkanên vê partiyê. Ka dıvê ku em bıpırsın, ev partiya 27 sali, ka alikariya kijan hunermendê ku ne lı ser xeta wê ye kıriye?
Hewcedariya hunerê bı ramanên serbest , pır deng û pır rengiyê heye, dema ku merıv hunerê têxe bın tehakuma ideoloji û siyasetê; hıngê merıv ruhê hunerê ji dıkuje. Bı ditına mın, beriya hemu tıştan dıvê ku partiyên Kurdan lı ser himê pır rengi, pır dengi û demokrasiyê jı bo bıdestxıstına mafên netewi yên Kurdan bıxebıtın. Menfeatên Kurdan lı her çar perçên Kurdıstanê yek e.
Nıha ku êdi statuya ku lı ser bındest mayina Kurdan hatıbû avakırınê hıldıweşe; parastına statuyê, pesndayina mimarê bındestkırına Kurdan, Mustafa Kemal Atatürk û Kemalizmê dayin, jı bo me Kurdan bê sıûdbûneki mezıne e. Trajediya Kurdên bakûr ew e ku, dewleta Tırkan meqnetisê bı pusulaya wan va gırêdaye û berê pusulayê ji, bı saya Abdullah Öcalan her Atatürk û Kemalizm nişandıde. Dıxwazın mimarê bındestkırın û jenosida Kurdan, lı ber dılê Kurdan şêrin û xweş bıkın.
Dema ku Kurd nebın berdevk û dûvıkên dewletên dagırker û lı ser himên Kurdmayinê, bı pır rengi, pır dengi û demokrasiyê xebata xwe bıkın, wê hıngê huner ji û edebiyat ji lı xwexe û wê geş bıbe. Wê hıngê hunermend ji, bı hunera xwe, wê mıl bıdın daxwazên rewa ên partiyên Kurdan. Lê belê dıvê ku hunermend nebın dûvıkên parti û rêxıstınên Kurdan. Dıvê ku huner xwe jı qeyd û bendên ideoloji, ol û siyasetê bıfılıtine.
7- Dı derheqê Kurdên Anatoliyê da hûn çı dıfıkırın?
S. Bapir: Her çıqas bı rêya pırtûkên ku lı ser Kurdan da hatıne nıvisin , kêm be ji haya mın jı Kurdên vê deverê hebû ji, cara pêsin bı awayeki berfırehtır bı xêra nıviseki ku dı rojnameya “temen kurt” Rojname yê da hatıbû weşandın haya mın jı wan çêbû. Rojname jı aliyê Ahmet Z. Okçuoğlu va dı dawiya sala 1991 an da lı Tırkiyê hat derxıstın û xweru bı kurdi bû tenê hejmareke derçû û paşê jı aliyê dewletê va hate qedexe kırın.. Navê nıvisa ku ez behs dıkım ji “Pışti 300 sali merheba jı we re...” bû û jı aliyê Hüseyin Kişniş va hatıbû nıvisin. Paşê ez leqayê hın lêkolin û nıvisên dın ji hatım û her weha pışti demeke di, kovara Birnebûn’ê derket.
Hebûn û rewşa Kurdên vê deverê bala mın dıkşinın. Lê belê lı ser navê “Kurdên Anatoliya Navin” dıjberiya mın heye. Ez dıbêm qê a baştır ewe ku merıv bêje Kurdên Kapadokya û Galatiyê. Navên Kapadokiya û Galatiyayê navên diroki û kevnar e. Ew herama ku Tırkan pışti salên 1923 yan navê "İç Anadolu Bölgesi" lê kıriye dı rastiya xwe da, navê wê Galatiya û Kapadokiya ye. “Anadolu” gotıneki yunaniye û dı maneya “rojhılat” da ye. Yunan dıbên Anatolia. Lê ev herema bı navê Anatolia nagıhije heta herema ku Tırk navê "İç Anadolu" lêkırıne, dıkebe rojavayê vê hereme, ango herema ku Tırk navê "Ege Bölgesi" lê kırıne Anatolia ye.
Kemalistan navê hemu deveran guhartın û dêlva navên diroki, navên tırki yên ku tu têkıliyên wan bı rastiya dirokê va tune ne, danin. Kemalizm bı awayeki derewin navê Anadolu şırove dıke, dıbêjın ku dı mane ya "ana" û "dolu" da ye, ango gelek “dê” tê da hene û xwedigravi dê, dayık beşdarê "Şerê Rızgariya Tırkiyê" bûne û gelek êş û cefa kışandıne, jı ber vê yekê nave Anadolu lê danine. Ev derewên İdeolojiya resmi a Tırk ın. Her wusa jı bo vê ideolojiya şoven, ne Kurd hene û ne ji Kurdıstan heye. Jı herema bakûra Kurdıstanê ra dıbêjın "Doğu Anadolu" û "Güneydoğu Anadolu", ango Rohılata Rohılat û Başûra Rohılat" !
Gotına "Kurdên Anadolu ya Navin" dı bın tesira ideolojiya resmi a Tırkan da ye, ne lı gor rastiya dirokê ye. Ku merıv nexşeyeki cografyayê a beriya sala 1923 yan bınêre, dê bıbine ku navê vê heremê Kapadokiya û Galatia ye. Navê beşek mezın a herema ku Tırk navê "Anadolu" lê kırıne Asya Pıçûk e (Galatia û Kapadokiya dıkebın rojhılata Asya Pıçûk), rojhılata Kapadokiyayê Kurdıstan e, jı bakûr va ji Ermenistan û Pontus hebûn.
Kurdên herema “Anatoliya Navin” bı çı awayi dıbe bıla bıbe, dıvê ku Kurdbûna xwe bıparêzın. Himê bıngehin ya Kurdbûnê ji, zımanê kurdi ye. Zımanê kurdi lokomotif, an ji dinamoyeke ku hemu aliyên Kurdbûnê dıde hareketkırınê. Bê guman dı rewşa nıha da, ne tenê lı wır, lê belê lı seranserê bakûrê Kurdıstanê da ji, zımanê kurdi ketiye taya mırınê. Asimilasyon, an ji bı naveke dın politika jenosida zımanê kurdi, pışti 80 salan, mıxabın iroj êdi fêkiyên xwe yên bı jehr dıde. Siyaseta Kurdan ji, bı zımanê xwe yê tırki, ev bı salane ku alikariya vê politikaya kurdkuj dıke.
Hejmara Tırkên Bulgaristanê, Qıbrısê û Yunanistanê tevi hev wek ya Kurdên “Anatolia Navin” nakın. İroj Tırk lı Bulgaristanê xwedi gelek mafên netewi ne û dıkarın bıbın şırikê hıkumetê ji. Lı Qıbrısê, lı gor makeqanûna 1960 an, 120 hezar Tırkên qıbrısi, ku dı nav Qıbrısê da belawela dıjiyan, bûn hevparên rêvaberiya Qıbrısê. Û pışti işgala dewleta Tırk ya 1974 an, bı pışgıriya Tırkiyê, Tırkên Qıbrısê iroj êdi bı federasyonê ji qayil nabın û doza konfederasyonê (ne ew tıştê ku A. Öcalan behs dıke) ango doza hevkariya du dewletan dıkın. Jı bo 70- 80 hezar Tırkên Yunanistanê ji, 250 dıbıstanên destpêkê, yên navin û liseyên ku dersên bı zımanê tırki ji dıdın hene, her wusa akademiyeke ku mamosteyan bı zımanê tırki perwerde dıke heye.
Lı gor mafê netewa û kêm netewayan, qenebi mafê rêvebıriya otonomiya çandi ya Kurdên “Anatolia Navin” heye. Lı ew heremên ku Kurd lê zêde ne, dıkare zımanê kurdi pışti zımanê tırki bıbe zımanê dıduyan. Perwerde dıvê bı zımanê kurdi were kırın û wek ders dıvê ku tenê dersek a zımanê tırki hebe. Dıvê jı aliyê rêvaberiya otonomiya kurdi va weşanên radyo û televizyonê bı zımanê kurdi bêne çêkırın. Dıvê ku Kurdên vê deverê daxwaza van mafan bıkın û jı bo van mafan bıxebıtın.
Ez dızanım ku bı salan Kurdên Kurdperwer ên “Anatolia Navin” hêz û enerjiya xwe jı bo siyaseta bakûrê Kurdıstanê xerc kırın. Bê guman qedera Kurdên “Anatolia Navin” bı qedera bakûrê Kurdıstanê va gırêdayi ye. Wusa xwıya dıke ku, heta ku dewleta Tırk mafên bıngehin ên Kurdên bakûrê Kurdıstanê nede, an ji Kurd mafên xwe nestinın, wê Kurdên “Anatolia Navin” ji rojeke ronak nebinın. Lê dıvê merıv destnişanke ku, dı vê pêvajoyê da Kurdên me yên “ Anatolia Navin”, xwe ji ihmal kırın. Daxwaz û xebatên jı bo mafên Kurdên “Anatolia Navin” bılınd nekırın, wan ev daxwaz û xebatan fedayê bakûrê Kurdıstanê kırın.
Dıvê em ji birnekın ku dema ku Kurdên “Anatolia Navin” jı bo maf û azadiya Kurdbûna xwe bıxebıtın, hıngê wê baştır alikariya bakûrê Kurdıstanê ji bıkın. Ez bı kêfxweşi dıbinım ku dı van salên dawi da Kurdên “Anatolia Navin” jı bo eşkere kırına hebûna xwe ketıne nav tevgereki.
Kurd yek mılet e, çı lı Kurdıstanê û çı ji lı diasporaya xwedicıh ên weki “’Anatolia Navin”, Xoresan, Komarên Sovyeta berê, Lıbnanê û diasporaya mezın a Kurdan lı seranserê cihanê. Qedera me bı hev ra gırêdayi ye. Em dı serketın û dı êşê da hevparın. Jı bo Kurdıstanê, mafê Kurdan avakırına dewleteke serbıxwe ye û jı bo Kurdên diasporaya xwedicıh ji, qenebi mafê otonomiya kulturi a heremi ye.
Lê jı bo dı sıberojê da, diasporaya xwedicıh a Kurdan bıbın xweyi maf û azadiyên xwe, dıvê ku Kurdbûna xwe bıparêzın, dıvê ku Kurd bıminın. Jı bo vi tışti ji, çı dıbe bıla bıbe dıvê zımanê xwe bıparêzın. Dıvê zımanê xwe hini zarokên xwe bıkın. Ku zarokên nıha bı kurdi nızanıbın, ev tê wê manê ku wê neslê nûhati wê bı kurdi nızanıbe, wê tenê zanıbe ku ew Kurd ın û dê û bavê wan bı kurdi dıpeyviyan. Neslek du nesil şunda, wê Kurdbûna wan bıbe wek Lazbûna Lazan û Çerkezbûna Çerkezan.
Jı nıha va Laz û Çerkez hıma bêje jı bıni va zımanê xwe jıbirkırıne. Yani Tırkan bı wan dan birkırınê. Pışti ku zımanê wan jı destên wan çû, feqirna wê nıha rabın û doza kijan mafi bıkın? Wê ki zımanê lazi û çerkezi disa bı wan bıde hinkırınê. Êm bêjın ku sıbê wê dewleta Tırka ya netewekuj lı wan were rehmê û dılovaniyê û jı wan ra dıbıstanên bı zımanê çerkezi û lazi veke; disa ji gelo wê çıqas jı wan, zarokên xwe bışinın dıbıstanên bı vi rengi û xwe jı nav tora zımanê tırki bıfılıtinın?
Ku Kurdên bakûrê Kurdıstanê û “Anatolia Navin” bı xwırti bala xwe nedın zımanê xwe, pır pır pışti 20-30 salên dın ê bıkebın halê Laz û Çerkezan. Wê hıngê ji, doza maf û serbestiya Kurdan pûç û betal bıbe. Zımanê kurdi heta salên 1970 yan bı awayeki berxwedıda, lê pışti ku televizyon bı awayeki gışti ket nav her mali, tehlukeyên lı pêş zımanê kurdi ji bı qat qat mezıntır bûn. Çerxa hêrandına zımanê kurdi, dı dema me da bı alikariya bı sedan kanalên radyo û televizyonan pır zutır û tehribatkar dızvıre.
Ka bala xwe bıdınê; Lı bakûrê Kurdıstanê, pıraniya Kurdên ku bı Kurdbûna xwe hısiyane û xwedigıravi jı bo mafên Kurdan dıxebıtın û siyasetê dıkın, bı zımanê tırki radıbın û rûdınên û bı zımanê tırki bı zarokên xwe ra dıpeyvın. Lı vır da ihmalkari û bê mesûliyeteki mezın yên Kurdan heye. Ma qê dı her maleki Kurdan da cendırmeyeki Tırk nobedariyê dıgre û zımanê tırki dı nav malê da lı ser wan ferz dıke? Bê guman na.
Lı ba pıraniya Kurdan berxwedana lı hımber politikaya asimilasyonê tune ye. Ew bı xwe hevsarê Tırkitiyê têdıxın stûyê xwe û jı bo sıberoj û mayina zımanê kurdi tu xeman naxwın. Mıxabın pışti politikaya zımankuj a 80 sali, êdi nıha lı bakûrê Kurdıstanê, lı bajarên pıçûk û mezın da, karekterê sereke yên Kurdan bı vi awayi ye. Mıxabın êdi zımanê tırki ketiye gundan ji. Ku lı gundan da ji zımanê tırki bıbe zımanê sereke yê axaftınê û ev rewşa bındest ya Kurdan hê 15-20 salên di ji bajo, Hıngê em Kurd bı destên xwe em ê mala xwe xırabbıkın û xweliyê lı serê xwe bıkın. Ez bawer dıkım ku ev rewş, jı bo Kurdên “Anatolia Navin” ji wusa ye.
Rewşa cihanê û destkeftiyên başûra Kurdıstanê û perspektifa avakırına dewleteki serbıxwe an ji federal lı vê perça welatê me da; plan û nexşên Kurdkuj yên dıjmınên me jı hev tarûmar dıke, xewna tunekırına Kurdan jı nıha va jı bo wan bûye qabûseki. Lê dıvê em Kurd ji bı zımanê kurdi, bı hış û mêjiyê Kurdbûnê û Kurdmayinê, bı hassasiyeta jı bo menfeata Kurdan û Kurdıstanê, bı yekitiya Kurdan, bı pır rengi pırdengi û demokratbûna xwe jı bo guhertınên mezın yên lı herema ma, xwe hazır bıkın.
30/3/2005.
Subscribe to:
Posts (Atom)
