14/04/2019

Hevpeyvina Cemal Batun jı bo malpera Kurdistan 24 bı Serhad Bapir ra


Lı her çar perçeyên Kurdıstanê û lı diasporayê bı sedan hunermendên şêwekari yên Kurd yên jêhati hene ku hunera wan dı asta cihani da ye.

Mumkin be profilek kurt li ser xwe binivîse…

Anagorê qeyda nıfûsê, ez dı sala 1964a da lı navçeya Tetwanê ku gırêdayiyê Bedlisa bakûrê Kurdıstanê ye hatım dınê. Xwendına mın ya despêkê lı Sıliva ya Diyarbekırê û ya navin û liseyê ji Tetwanê pêkhat. Bı rêya kekên mın, ez dı nava dehsaliya 1970 ya da bı Kurdbûna xwe hısiyam û ketım nav refên tevgera rızgarixwaza Kurdıstanê. Jı ber xebatên siyasi dı sala 1983 ya da sere mın bı cuntaya hıngê ya Tırkiyê ra kete belayê, lı mın geriyan. Derdora sal û niv ez lı Kurdıstanê û lı Tırkiyê fırar mam û paşê jı mecbûriyê dı sala 1984 a da revim û wek penabereki siyasi mın xwe sıpart dewleta Yunanistanê.

Dı sala 1985 a da mın jı Enstituya Kurdi ya Parisê bursa xwendınê sıtand û dı navbera salên 1987-1992 ya da mın beşa nigari (wêne) ya akademiya hunerên cıwan lı bajarê Thessaloniki xwend. Her wusa disa pışti neh salan, mın dı navbera salên 2001-2007 a da wek diploma dıduyan beşa grafikê ya heman zaningehê bı dereceya heri baş qedand.

Jı sala 1997 a û vır va wek mamosteyê hunerê dı dıbıstana navin û liseyê da dıxebıtım. Mın heta nıha lı Yunanistanê 7 û lı Kıtêpxaneya Kurdi ya Stockholmê ji pêşengeheki xwe yê ferdi pêkaniye û her wusa ji lı Yunanistanê û lı hın dewletên dın beşdariyê jı 100 i zêdetır pêşengehên komi bûme. Ez lı Yunanistanê endamê çend yekiti û komeleyên hunermendên şêwekariyê me.
Dı navbera salên 1986-1989 a da ez hevkarê rojnemeya Kurdıstan Press bûm û her wusa dı kovara mizahi ya bı nave Zengıl (1987) da çend karikatorên mın hatıne weşandın. Dı salên 1990-1991 a da lı bajarê Thessaloniki, lı ser pêlên FM, dı Radiyo Kivotos da mın bernameya hefteyi ya 2 sıeti bı nûçe, şırove û muzika kurdi çêdıkır.

Şêwekarî di asta huner de, xwedî çi rol e?

Hunera şêwekari beşeki gırıng ya hunerê ye. Dı diroka mırovatiyê da yek jı awayên derbırina mırovan yên heri pêşi ye. Dıvê em jı bir nekın ku dı dirokê da despêka nıvisandınê bı xwe ji, bı nigaran despêkıriye. Çı wek nigar, çı ji wek heykel û awayên dın jı ber ku bı şıkl û reng têne çêkırınê, tafıl bandorê mırov dıkın. Keseki jı bo karıbe pırtûkeki bıxweyne dıvê xwenda be, lê jı bo wêne an ji heykeleki bıbine tenê ditına bı çavan lazım e. Bê guman jı bo ku em baş jı hunera şêwekariyê fêhm bıkın pêdıviya bı perwerdeya huneri heye.

Şêwekarî ji dema antik ve, ew beşê hunerê, ku bandor li mirovayetiyê kiriye. Şêwekarî bû ye nivîsandina dîrokê ji alî hunerê ve jî, ger nirxandina we di vê mijarê de bigrin…

Dı dirokê da dı navnera ol û hunera şêwekariyê da têkıliyeke xwırt hebûye, ol jı bo fıkrên xwe nigar û heykela bıkaraniye. Bı avabûna dewletan ra û  bı peydabûna çina xwedi mal û mılk ra êdi hunera şêwekariyê kariye hınek jı olê serbıxwe bıbe û pivanên sıpehibûnê ango estetikê hêdi hêdi zêdetır rol leyistıne. Lı parzemina Awrupayê da pışti serdestiya ola Xristiyanetiyê hunera şêwekariyê derbeki mezın xwariye û berhemên huneri yên serdema Yunanistana Antik, Roma û medeniyetên dın wek pût hatıne hesıbandın û hatıne xırakırınê vêca tenê rê daye hunera nigari ya oli ya stilizekıri. Ola İslamê bı xwe ji vê pêvajoyê domandiye û tenê rê daye hunera dekoratif ya geometrik û nexşên nebati û her wusa ji lı hın deverên weki İran, Hindistan, dewleta Osmani û Kurdıstanê da hunera minyatori wek nigar û neqşên ser pırtûkan peydabûye.

 Dı sedsala 15 ya p.Z. da, bı despêka Ronesansê ra hunera şêwekari disa lı xwexıstiye û berebere geş bûye. Dı vê serdemê da çina bazırgan, manifaktor û aristokratan alikariya hemû beşên hunerê kırıne, sipariş dane hunermendan û hın caran ji bune sponsorê hunera wan.

Têkiliyeki yekser dı navbera asta hunerê û avabûna dewletan va heye, dewletên bı hêz hunereki bı hêz avkırıne.

Bê guman dema materyalên pêdıvi ango berhemên şêwekariyê lı ber destan hebın, hıngê merıv dıkare bı van berheman behsa dirokê bıke û dirokê şırove bıke. Dı dirokê da xeyni berhemên nıviski, heta peydabûna teknika fotografiyê (1827) tenê bı rêya wêne û heykelan û her wusa ji şûnewarên kevnar haya me jı serdemên diroki çêdıbe, bı vi awayi vêca em dıkarın şıklên faraûnan, yên İskenderê Mezın, Platon, Aristo û hwd. nasbıkın. Hunera şêwekariyê çavkaniyeki baş yê diroknasinê ye.

Bandora hunerê şêwekarî – di proseya pêşkeftina neteweyî de heye? Nirxandina te çi ye?

Bê guman çewa her aktiviteyê ronakbiri, dıkare bandore hunera şêwakari ji dı pêvajoya pêşkeftına netewi da hebe. Lê ev yek bı xwebıxwe çênabe, jı bo ku heta dereceyekê ev yek pêkwere, pêdıvi bı sazi û bınesaziyê heye. Perwerdeya hunera şêwekari, muzaxaneyên hunerên nûjen, galleriyên hunerê, cıvanbend (koleksion) û hwd. hemû xwediyê rola xwe ne û ev hemû dıvê ne yên dewletên dagırker, lê yên me bı xwe bın, da ku kêri me werın. Kêm jı van tıştan tenê lı başûrê Kurdıstanê hene. Ez meraq dıkım, lı başûrê Kurdıstanê ka dı pırtûkên zıman, edebiyat, cıvatnasi, dirok û hwd, da, çıqas cıh dıdın berhemên huneri yên hunermendên cihani û yên Kurd? Lı vır Yunanistanê da ev pırtûkên dersan tıje bı berhemên huneri ne. 

Hunerê şêwekarî di nav civata Kurd de, li Kurdistanê – kariye bandora xwe ya cîhanî bilîze?

Dı dirokê da dema ku dewletên Kurda hebûne, an ji dı dema mirektiya Kurdan da, Kurdan bı xwe ji hunera şêwekariyê avakırıne. Heykelên metali yên bı hunera dı asta bılınd da, ya serdema Medan dı muzexaneyên dewletên Rojava da hene, heykelên lı ser gor û mabedên lı Kermanşanê û deverên dın yê Kurdıstanê da ku hene disa gelek gırıng ın, her wusa ji minyatorên ku dı pırtûka Şerefxanê nemır Şerefnameyê da hene, ihtimaleki mezın e ku bı destê Kurdeki çêbûne. Disa lı Kurdıstanê lı ser kele, bırc, lı ser kêlên gorıstanan nigarên huneri hene. Dıvê em jıbirnekın ku lı Kurdıstanê gelek paşmayiyên huneri yên dema Yunaniyên Kevnar û imparatoriya Romayê ji hene, wek heykelên qerese yên mitolojiya Yunanan û ya heremê lı çıyayê Nemrûd a Şemsûrê û mozayikên gıranbûha yên lı Zeugma ya kevnar lı perava çemê Fıratê lı bajarê Dilokê.

Dema ku dewleta te tunebe, çewa ku tu ne xwediyê welatê xwe yi her wusa ji wek mılet tu ne xwediyê berhemên paşmayiyên diroka xwe yi ji. Ev paşmayiyên huneri ji dıkebın ber xezeb û talana dagırkeran.

Diroka hunera şêwekariya nûjen ya Kurdan nagıhije 100 sal beriya nıha. Mezûnên Kurd yên akademiyên Stenbol, Bexda, Tehran û Şamê, zêdetır ji pışti niva sedsala 20 an berhemên huneri afırandıne. Lê jı ber ku nasnameya netewi ya Kurdan lı Tırkiyê, İran û Sûriyê qedexe bûye, kêm hunermendan mehrumiyet, bar û berdêla Kurdbûnê hılgırtıne ser xwe. Ev tışt heta dereceyekê lı Iraqê ji wusa bûye.

Herçi mıletê Kurd e, jı bındestiyê nıkaribûye bı awayeki baş û xwurt lı bıngehên xwe yên mıletbûnê xwedi derkebe, vêca wê çewa karıbe lı hunermendên xwe xwedi derkebe.

Lı welatên Rojava, dı serdema berê da hebûna çina bazırgan, manifaktor û aristokrasiyê rewşeki baş jı bo geşbûna hunerê avakıriye, dı serdema dewletên modern da vêca dewlet bı xwe şert û mercên afırandın û geşkırına hunerê avakırıne, çina burjuvaziyê ji pışgıriyê daye vê pêvajoyê, akademiyên hunerên cıwan, muzaxane hatıne avakırınê, gelek dewlemend cıvanbendên xwe yên ferdi avakırıne.
Jı aliyê di va, jı bo hunera şêwekari pêşkeve, pêdıviya vê hunerê bı rexnegır û dirokvanên hunêrê ra heye. Ev zana û pısporên hunerê bı pivanên navnetewi hunera ku hatiye afırandın analiz û şırove dıkın, vê hunerê bı cıvat, buyer, serdem û dirokê va gırêdıdın, hurguli û têkıliyan derdıxın meydanê. Mıxabın lı ba me Kurdan ne rexnegır û ne ji dirokvanên hunerê hene, ku hebın ji mın hê ne bıhistiye.
3 perçeyên Kurdıstanê bındest ın, lê lı ser nivê başûrê Kurdıstanê da ev 27 sal ın ku desthılatdariya kurdi heye, dıbêjın bı dehan milyarder (dolar) û bı hezaran ji milyonerên Kurd hene, ev baş e. Lê lı nık wan ne fehma hunera şêwekariyê heye û ne ji hınde hızra netewi ya xwırt heye: Pışti ku bı dewlemendiya xwe vê dınya hanê garanti kırıne, dıçın mızgefteki dıdın avakırınê jı bo dınya di ji mısoger bıkın! Aso û fehma wan hınde ye, jı wan nayê herın dıbıstan an ji pırtûkxaneyeki jı bo xelkê xwe avabıkın. Bê guman dıbe ku hın istisna hebın, lê bı awayê gışti wusa ye. Tê gotınê ku lı başûrê Kurdıstanê anagorê nispeta nıfûsê jı Erebistana Sıûdi zêdetır mızgeft hene û pıraniya wan ji dı van 27 salan da hatıne lêkırınê!

Dı dewletên mezın û pıçûk yên xelkê da, ev çina dewlemend jı xwe ra cıvanbendên bı hunera hunermendên mıletê xwe avadıkın, dıbın sponsorên pêşengehan, katalogan dıdıne çapkırınê, alikariya dewleta xwe dıkın da ku muzexaneyên hunera nûjen were avakırınê û hwd.

Bi taybetî di salên dawî de – li diaspora, Kurd serkeftinên mezin di gelek babetan bidestxistin e. Di edebiyatê de, di werziş de, di beşên zanyarî de… Di ast a şêwekariyê de çawa ye?

Lı her çar perçeyên Kurdıstanê û lı diasporayê bı sedan hunermendên şêwekari yên Kurd yên jêhati hene ku hunera wan dı asta cihani da ye. Her yek jı wan bı anagorê imkanên xwe hunera xwe dıafrinın û wek hunermendên mıleteki bındest û bê dewlet layıqê çı bın vêca ew tê sere wan. Dema dewleta te tunebe, ê hıngê saziyên te yên peywendidar ji tunebın, hıngê ne tenê dı hunera şêwekariyê da, her wusa ji dı hunera muzikê û gotınê da, ango dı edebiyatê da ji per û baskên Kurdan qusandi be.
Lı diasporayê Kurd nıkarın bı nave welatê xwe beşdari tu aktiviteyi bıbın, jı ber ku hê dewleta me tuneye. Ast û menzila aktiviteyên Kurdan nagıhije wê sewiya mıleteki xwedi dewlet ya bı nıfûsa 1 milyon kesi ji. Ka bıfıkırın, ev nêziki 70 sal ın ku bı sedhezaran Kurd lı Almanyayê dıjin, hê nû dı van rojan da wergera almani ya Mem û Zinê hate çapkırınê, baş e, lê wê Mem û Zin, wek berhemeki edebi yê mıleteki pıçûk yê xwedi dewlet ji lı Almanyayê leqayi eleqeyê neyê, lewra dewletên mezın û pıçûk, bı sazi, dıbıstan, diplomasi û bı hêza xwe ya abori politikaya xwe ya rewşenbiri û kulturi dı nav xwe da û lı dervayê dewleta xwe da dıkın. 

Kek Serhad, hunermendê şêwekarên Kurd li diaspora – xwedî çi eleqeyêtê? Gava tê zanîn – hûn Kurd in, ev yek di nêzîkahiya beramberî hunerê we de – rolek erênî yan neyênî dilîze?

Çewa ku mın got dema dewleta te tunebe hıngê rewşeki anormal peydadıbe. Fenomena hın hunermendên ecêb yên ku lı ba Kurdan Kurd, lê lı ba Tırkan dıbın Tırk û her bı vi awayê dıbın Ereb û Farıs jı vê bêdewletbûnê ye. Gunê kesên demokrat û mırovhız bı Kurdan tê, jı ber ku Kurd bındest ın. Kes din nine ku xweziya xwe bı Kurdan û bı bêdewletbûna wan bine. Eleqe ji wê anagorê vê yekê be. Lı Awrupayê kêm hunermendên şêwekariyê yên Kurd hene ku bêyi ku kareki dın bıkın, dıkarın debara xwe bı fırotına berhemên xwe dıkın. Pıraniya hunermendên Kurd  jı bo debara xwe bıkın û hunera ku dıafrinın xwedi bıkın mecbûr ın dı kareki da bıxebıtın.

Nebûna dewleta Kurd – li gor baweriya te – astengiyan li pêşpêşkeftina Hunerê Şêwekarî jî – peyda dike?

Bê dewletbûn gelek deriyên pêşveçûnê lı ser rûyê merıv dıgre. Dı seranserê cihanê dema statuya mıletê te tunebe hıngê ne tenê statuya hunermendên şêwekariyê yên Kurd û  her wusa ji statuya tu tışteki dın yê Kurd ji wê tune be. Her çend salan carek lı gelek dewletên cihanê lûtkeyên hunera şêwekari yên bı navên Biennale, Trienalle û bı navên dın çêdıbın, dı van aktiviteyan da her dewlet xwediyê cıheki ye û lı wê derê hunera şêwekari ya heri balkêş ya welatê xwe nişanê cihanê dıdın. Her wusa ji galleri yên hunerê yên jı gelek dewletan dı navbera xwe da tor û peywendiyên pêdıvi avadıkın da ku hunermend û hunera mıletê xwe derinın pêş.

Çi xebat-projeyên ber destên te de, hene?

Na tune ne!
Ev pırsên ku tu jı mın dıki hemû pırsên gışti ne, lê ez beni nıha ez pêşengeheki gelek mezın çêdıkım û ev pêşengeh heta 29ê Adarê dıdome, dıviya çapemeniya kurdi bala xwe bıdaya vê pêşengehê û her wusa ji naveroka berhemên vê pêşengehê, mıxabın ev pêşengeh dı çapemeniya kurdi da nebû nûçeyeki pıçûk ji û vayê pışti 4 rojên dın ji ev pêşengeh dıqede. Tu nabe, mın van berheman ilahi jı bo bıbın nûçe, bername û reportaj çênekırıne, jı mın hatiye û bêy ku xema tu tışti bıxwım mın çêkıriye.

Beriya ku pêşengeha mın destpêbıke, mın jı kanala Kurdıstan 24 ê ra û jı pıraniya çapemeniya kurdi ra “Daxwiyaniya Çapemeniyê“ bı tevi fotografên çend berhemên xwe şandıbû. Paşê mın jı te ra ji şand. Dı vê daxwiyaniyê da hın ramanên mın yên lı ser vê pêşengehê hene, gelo te xwend? 

Dı du salonên ku tevi hev jı 250 m2 zêdetır ın da, ez 172 wêne û installation (bıcıhanin) eki xwe, yên ku mın dı van 5-6 salên dawi da çêkırıne, nişanê xelkê dıdım.

Vêca hemû berhemên mın ji, çewa ku xwıya dıkın, lı ser xelkê ku lı ser rûyê Merihê dıjin ın! Dıbe jı ber vi sedemi çapemeniya kurdi bala xwe nedabê vê pêşengehê! Nızanım tışteki dın bêjım.

Ya aktuel ev pêşengeh bû û dêlva pırsên gışti yên lı ser hunerê, dıviyabû pırs lı ser berhemên vê pêşengehê bûna.


09/04/2019

TV 100 Lı ser pêşengeha Serhad Bapir ya Lı Navenda Çand û Hunerê ya Vafopuliu lı Thessaloniki




Hunermendeki Kurd yê bı navûdeng ku lı Thessaloniki dıji û dıxebıte. berhemên xwe yên nû yên ku bı awayeki gelek politikbûyi û bı tıje serpêhatiyên ferdi ne lı Navenda Çand û Hunerê ya Vafopulio nişan dıde.

Serhad Bapir:  Ez jı Kurdıstanê me, ez Kurd ım. Kurdıstan wek welat hatiye perçekırın. Vê pırsgırêkê İngiliz û Fransızan dı despêka sedsala 20 a da wek yek jı pırsgırêkên neçareserkiri yê dirokê hıştıne. Jı aliyê çar dewletan va hatiye perçekırınê: Tırkiye, İran, Iraq û Sûriye. Laşê Kurdıstanê bı têlên resandi, bı sınoran jı hev hatiye veqetandın. Bı vê wateyê, ku sınorên te bı xwe tune ne, lê sınorên biyani lı ser laşê welatê te ne û ku welatê te perçe dıkın.

Dirokvana hunerê Thalia Stefanidu bı xwendekarê xwe serbılınd dıbêje:

Thalia Stefanidu: Ez lı vê derê me da ku qedr bıdıme wi, xwendekarê mın bû, dı fêrbûna zımanê yunani da ji xwendekarê mın bû. Em behsa mıroveki xwediyê kesayetiyeki bı nırx dıkın ku bı gelek hestyari û bı rûmet biranin, welat û temenê zarokatiya xwe bı hunereki bılınd, bı rêya dimenên xwe û installationa ku wun ê lı salona tenıştê bıbinın, dıafrine.

Petros Dimitrakopulos: Dı 20 saliya xwe da tê Thessaloniki, dı Akademiya Hunerên Cıwan da dıxweyne, 2 diplomeyan dıstine, hem ya wêne û hem ji ya grafikê û êdi lı Yunanistanê dıxebıte, lê belê bal û awırên xwe lı pışt lı welat dıhêle. Ev berdewamiyeki ye, Yunanê diasporayê û nıha ji penaberê politik, ku ew bı xwe ev 20 sal ın ku mamosteyê dıbıstana navin e, bı awayeki gelek sıpehi vêca qedr dıde welatê xwe yê nû.

Pêşengeh lı Navenda Çand û Hunerê û ya Vafopulio, jı bo her kesi belaş vekıriye.

TV 100 27ê Adara 2019