22/12/2011
Dıvê Şêxan - Şengal bıbe parêzgeh û Êzıdi bıbın xwediyê heremeke otonom
Dı tarixa xwe da, bırayê me yên Êzıdi leqayê gelek zulm û qatliaman hatıne। Ev zulm û tevdekuştın, lı kêleka dewletên mısılman ên Ereb û Tırk, pıraniyê cara bı destê beşek jı Kurdên mısılman va hatıne kırın. Ola Êzıdiya ya yek xwedayi, jı aliyê mısılmanên Kurd, Ereb û Tırk va pıçûk hatiye ditın û Êzıdi ji, jı aliyê wan va her dem layıqê zulm û bındestiyê bûne. (Bê guman dı hın hereman da Kurdên mısılman, Êzıdı, Ermeni, Cıhu û Suryaniyan parastıne û bı hev ra dı nav aşitiyê da jiyane.) Beşek mezın jı Kurdên Êzıdi dı netica şer, zulm û zorkeriyê da mecbûr mane û dev jı ola xwe berdane û dı van çend sedsalên dawi da bı awayeki dramatik nufusa Êzıdiyan pıçûk bûye. İroj, gelek kesên jı eşirên Kurdên mısılman behs dıkın ku eşirên wan berê Êzıdi bûne, gelek edet û kevneşapiyên Êzıdıtiyê dı jiyana wan a rojane da xwuya dıkın. Her wusa hın eşir hene ku beşeki wan bûne mısılman û beşê dınê ji Êzıdi mane.
Êzıdi bı nıfusa xwe ya pıçûk, dı sedsala 20 a da nıkarıbûn rêbertiya tevgereki milli bıkın, ew ji bı anagorê xwe beşdarê tevgera milli bûn û weki ku beşek mezın jı Kurdên mısılman kıri, ew nebûn alıgırên dıjmın। (Serokên hereketa milli heta sala 1947 a û qısmen ji heta 1975 a dı destê şêx û meleyên welatparêz da bû.) Lı Ermenıstanê û lı Gurcıstanê jı nav wan ronakbirên mezın yê mıletê me derketın, ew bûn himdarên vejina kurdi lı wan deran û tesira wan gıhışt her çar aliyê Kurdıstanê. Ew Kurdên Êzıdi ku salên 1915-1920 dan da, jı kuştına bı destê leşkerên Tırk û eşirên Kurdên mısılman fılıtin û jı Serhedê revin û çûn, bı rêya Radya Yêrivanê, Rıya Teze ya bı kurmanci, bı rêya Erebê Şemo, Heciyê Cındi, Qanatê Kurdo û gelek ronakbir û zanayên xwe, ku hın jı wana dı sêwixanan da bê dê û bav mezın bûbûn, hatın hewara Kurdên mısılman (yên ku pışti çend salan jı aliyê Tırkên mısılman va hatın şıkandın û bındest kırın). Dema ku dı sala 1963 ya da, dı Radya Yêrivanê da Aslika Qadır a 16 sali, sıtrana “welatê me Kurdıstan e” yê dıgot, ku hıngê ronakbiran jı tesira şoreşa Berzani yê nemır nışka va, dı navxwe da vê sıtrana sıpehi çêkırıbûn, wan daxwaz, xewn û hêviyên xwe dıgıhand bı milyonan Kurdên şıkesti û stuxwarên bakûra Kurdıstanê û yên ku lı başûr serihıldabûn. Wan bı hezaran sıtran, çirok û mirasa me ya tarixi jı mırınê fılıtand û disa bı camêri lı me vegerandın.
Dı Kurdbûn û Kurdmayinê da bırayên me yên Êzıdi jı Kurdên musılman jêhatitır ın. Ka bala xwe bıdıne 200-300 hezar Kurdên mısılman yên Azerbeycanê, gelo çend kes jı wana Kurdiyetiya parast û bı kurmanciya xwe va Kurd man? Pıraniya wan dı nav Azeriyên mısılman da heliyan û wenda bûn. Eyni tışti dewleta Tırkan aniye serê bı sedhezaran Kurdên bakûr. Gelo çıma Kurdên Êzıdi ku wek hıjmar jı Kurdên Azerbeycanê gelek kêmtır bûn ji, lı Ermenistanê û Gurcıstanê bı hemû xusisiyetên xwe va Kurd man. Gelo çıma beşek mezın Kurdên mısılman ên Ermenıstanê dı nav Azeriyên Ermenıstanêda heliyan û wenda bûn. Her çıqas hewqa zulm ku hate serê wan ji, gelo lı ba Kurdên Feyli Kurdbûn û zımanê kurdi muhim e an şiitiya bı zımanê erebi? Ka lı Kurdên mısılman û yên Êzıdi ku lı Almanyayê dıjin bınêrın, gelo ki jı van her du beşên mıletê me bı awayê gışti bı zımanê kurdi dıpeyve?
Lı perça Kurdıstana dı bın destê Tırkiyê da hıma bêje nıha qet Êzıdi nemane। Ew dı dema şerê PKK ê û dewleta Tırkan da asê man, dev jı gundên xweyên wêrankıri berdan û pıraniya wan çûne Almanyayê. Ew weki Kurdên mısılman nebûn çehş- qorici û wan anagorê taqeta xwe pışgıri dan gerilayên PKKê. Lê ne PKK û ne ji hereketên dın, bı rola muhim ya Êzıdiya nehesiyan. Lewra lı gor peymana Lozanê minoriteyên ne mısılman bûbûn xwedi heqên xwe yên oli. Dı pratikê da Yunan, Cuhû, Ermeni û heta dereceyekê Suryani van heqên xwe bıkartanin. Bı rêya karanina wezifeyên xwe oli, wan dı mabetên xwe da dersên oli bı zımanê xwe dıdan şagırt û bawermendên xwe. Jı xwe mektebên Yunanan (û dıbe ku yên Ermeniyan) ji hebûn.
Ku jı salên 1970 yan pê va -ku hereketên kurdi êdi şaxên xwe vedabûn- hereketa kurdi bı Marksizm-Leninizm, bı aqılê çepê Tırka û bı zımanê tırki gêj nebûya, dıkarıbû bı rêya heqên oli yên Kurdên Êzıdi ji hewl bıda, jı bo derz lı politikaya qedexekırına zımanê kurdi bıxısta. Kurdan dıkarıbû bı alikariya hêzên humaniterên dınê dı mesela ola Êzıdiyan da zorê bıda dewleta Tırka. Çewa ku tê zanin bırayê me yên Êzıdi ol û ayinên xwe bı zımanê kurmanci dıkın, pıraniya kıtêbên wan ên piroz ji disa bı kurmanci ne. Lı ba Kurdên Êzıdi da, du tıştên ku hevdu temam dıkın hene: Netewe û ol. Yani wek mılet ew beşek jı mıletê Kurd ın û wezifeyên xwe yên oli ji bı kurmanci dıkın. Hemû dua, ayin û qewlên wan bı kurdi ne. Belê ew bı kurdi bı Xweda ra dıpeyvın û mabeta wan a piroz ji lı Kurdıstanê ye. Wek hipotez, em bêjın, ku hemû Kurd xwedi ola Êzıdiya bûna û heta Kurd 200 salên di ji bındest bımana, wê wan Kurdbûna xwe bıparasta û wê dı nav Tırk, Ereb, Farıs û Azeriyan da neheliyana.
Lı ba Kurdên mısılman dua, hedis û kıtêba piroz hemû bı zımanê erebi ne û ew weki Tırk, Ereb û Farısan berê xwe dıdın Mekkeyê। Ku dewletên ku Kurdan bındest kırıne û zulım lı Kurdan dıkın ne mısılman bûna, bê guman çewa dı meseleyên Çeçen, Keşmir û Fılıstiniya da ji xwuya dıke, wê ola İslamê dinamizeki bıda hereketa milli ya kurdi. İroj jı Mexreb bıgre heta Endonezyayê, dılxwazi û pıştgıriyeki jı bo Fılıstini, Çeçen û Keşmiriyan heye. Berê, dı dema işgala Sovyetê da, ev tışt jı bo Afganiyan ji wusa bû. Ev pıştgıri hem madi û hem ji manevi ye. Lêbelê berevajiyê vi tışti hatiye serê me: Kurd gelek caran bı navê İslamê jı aliyê dewletên dagırker va hatın xapandın, hereketa milli hate perçekırın û zeyifkırın.
Dema jı aliyê dewletên mısılman va mıletê Kurd hatın bındestkırın û bê heq û huquk hatın hıştın û Kurd hatın kuştın, hemû mıletên mısılman ji çav û guhê xwe lı hewara me gırtın। Gelo jı bo mıletê Kurd ku pıraniya wi mısılman ın, lı kijan dewletê mısılman, jı kijan hereketa İslami dılxwazi û pışgıri hat. Gelo jı bo qurbaniyên bombebarankırına kimyayi ya Helebçe û Enfalê, kijan mıletê mısılman jı bo me Kurdan xwepêşandanegeke pıçûk çêkır. Gelo jı bo heq û serbestiya Kurdan tu qerarên “Rêxıstına Dewletên İslami” hene?
Dewletên dagırker her dem bı rêya ola İslamê (bı şaxên xwe yên sunni û şii) mıletê me dıhêre û jı Kurdbûnê dûr dıxe। Bı rêya ola me ya hevbeş, heta nıha bı sedhezaran Kurd dev jı Kurdbûna xwe berdan û bûn Tırk, Ereb, Farıs û Azeri.
Her çıqas pıraniya Kurdan mısılmanên sunni bın ji, Kurdbûn ne tenê mısılmanti ye, Kurdên Êzıdi, Elewi, Ehlê Heq, Fehli, Cıhu, Xırıstiyan û yên jı baweriyên di û herwusa yên ku baweriyan wan bı tu oli nine ji hemû dıkebın nav malbata mıletê Kurd. Heqê hemûyan heye ku dı nav aşitiyê da bı hev ra bıjin û her kes ji lı ser baweri û ola xwe. Ku ne wusa be hıngê wê Kurd wek mılet her jı hev perçe bıbın û jı hev dûr bıkebın. Çewa ku Kurdên Xırıstiyan bûn Ermeni û Suryani, her wusa Kurdên Elewi wê bıbın Tırk, Kurdên Fehli û Şebek ji wê bıbın Ereb û Kurdên Êzıdi ji wê xwe bek mıletek di bıbinın. Hıngê, çewa ku jı nıha va lı Ermenıstanê û Gurcıstanê beşek Êzıdi bûne para devê misyonerên Yahova û Xırıstiyanên dın, wê Êzıdi ji bı nufusa xwe yê pıçûk bı awayê gışti dı bın gef û muhaceretê da jı hev bıkebın.
Pışti sala 1991 ê, beşek jı deverên ku Êzıdi lê dıjin bı tevi Laleşa Piroz ket nav Herema Kurdıstanê û pışti sala 2003 ya deverên dın ji, jı bındestê dıjmın fılıtin û qedera van deverên nûfılıtandi bı madeya 140 i va hate gırêdan. Lê başûrê Kurdıstanê ne buhışta hızra netewi û demokrasiyê ye. Pışti 1991 ê defakto heremeke ket bın rêveberiya PDK û YNKê. Ku em bala xwe bıdınê, hıngê dı başûrê Kurdıstanênê da ku 8 hezar pêşmergên PDK û YNK hebûn, 180 hezar ji çehş hebûn. Dı sistema pışti sala 1991 ê a bırakuji û ev deh saliyên hevkariyê da ne pırsên cıvaki helbûn û jı xwe ne ji mumkun bû ku cehşên Seddam bıhata wenda kırın(!). Dı van 15 salan da sistema Kurdan dewlemendên xwe yên hızbi ji çêkırın: Ew kesên ku dı rêveberiya her du partiyên sereke da ne, bûn xwedi gelek imtiyazên abori. Tıcaret, projeyên avakırınên mezın, çapemeni û hemû aliyên ku gıraniya wan dı cıvatê da heye bı destê van her du partiyan va tê rêvebırın. Halê kesên ku derdorê van her du partiyan da ne gelek xweş bûye, lê halê xelkê, hındık jı berê baştır bûye. Dı nav xelkê da nerazibûneki cıvati heye, pıraniya kesan gazınd jı bertilxwarınê dıkın.
Dı vê sistema PDK û YNK ê da hereketên islami lı Kurdıstanê rola muhalefetê dıleyzın. Ew dıxwazın jı nerazibûna mılet istifade bıkın û bu rêya rêxıstınên xwe yê legal û illegal hêza xwe mezıntır bıkın. Tunebûna elektrik û benzinê, bêkari û buhabûna tıştan jı bo wan hacetên baş ın da ku dı nav xelkê da propaxanda lı hımber her du partiyên kurdi û hukımeta herema Kurdıstanê bıkın. Wan dı havina derbasbûyi da lı Sılêymani û lı hın bajarên di xwepêşandanên kindar lı hımberê idara kurdi çêkırın. Êrişa lı hımber abideya Helebçeyê yek jı van nımuneya ye. Ew dıji fırotına araq û mey, dıji jınên bê çarşef, dıji qanunen hemdem ên ku heqên jınan tên parastın ın, dıji marşa netewi Ey Reqip û ala kurdi û alfaba kurdi ya bı tipên latini ne. Dılê wan da şerieta İran û Talibana heye. Lı ba wan menfeata ol û alema islami lı ser heq û serbestiya Kurdıstanê da ye.
Çewa ku dı qetliama 1ê sıbata 2004ê lı Hewlêrê da çêbû û dı bûyerên gruba “Şêx Zana” û “Ensar el İslam” û kıryarên vê dawiyê yên rêxıstına “Iraqa İslami” da ji xwıya dıke, tehlukeya heri mezın jı bo başûrê Kurdıstanê jı islamistên Kurd tê. Wan heta sala 2003 ya hın heremên Hewraman da bıngehên xwe danibûn û heta çend sal beriya wê wextê ji lı vê heremê hıkumeteki islami avakırıbûn. Hevkariyeki rasterast dı navbera teroristên islamistên Kurd û El Qaide û dewletên xêrnexwazên Kurdan heye. Ew dıkarın jı bo “menfeatê islamê” bı rıheti dı destê dewleta Tırk, Suriye, İran û Ereban da bıbın qatılê heq û serbestiya Kurdan. Ew ê bı hevkariya dıjmınên Kurdan her hewl bıdın da ku arami û rıhetiya Kurdıstanê xıra bıbe û Kurdıstan bıbe weki Iraqa tevlıhev a dojehi. Êdi eme zêdetır leqayê navên teroristên navnetewi yên esıl Kurd yên weki “Abdul el Heci el Iraqi” werın.
Jı aliyê xêrnexwazên Kurdan va bı karanina terora İslami, me dı despêka salên 1990 i pê va lı bakûrê Kurdıstanê da dit: Rêvebırên dewleta Tırkan ya Kemalist, ku baweriya wan ewqas bı ola İslamê ra tuneye, bı destê xwe lı bakurê Kurdıstanê “Hızbullaha” ku jı Kurdan pêk dıhat avakırın û malık lı me Kurdan xırakırın. Vêca Hızbullahê bı navê Xweda û dinê İslamê, ew xırabiya ku militarizma Tırkan nıkarıbû bine serê Kurdên sıwil, ani serê me. Bı hezaran ronakbir û siyasetvanên welatparêz hatın kuştın, ev dıjmınê ne diyar tırs û xofeki mezın xıst dılê mılet.
İslamistên Kurd û Erebên Kurdıstanê bı hevkariya dıjmın nıha berê xwe dane bırayê me yê Êzıdiya. Ew dızanın ku çewa ku her bı salan wusa bû, Kurdên mısılman bındestê Erebên mısılman da bûn û Kurdên Êzıdi ji dı bındestê herdûyan da ne.
Zımanê kurdi bındestê yê erebi bû û kurmanci (her wusa Êzıdi ji bı kurmanciya xwe) ji bındestê sorani ye. Pıçûkditına zaravayê kurmanci dı jiyana rojane da pıçûkxıstın û rencidekırına Kurdên ku bı kurmanci dıpeyvın e. Dı vê geremola oli û zaravayi da Êzıdi bı ola xwe ya cuda û bı kurmanciya xwe bındestê hemûyan nın.
Dı nav Êzıdiyan da PDK xwedi hêzeki mezın e. Çewa ku pırani Kurmancên başûr, her wusa pıraniya Êzıdiyan ji dengê xwe (dı hılbıjartına cara pêşi da, jı ber ihmalkari û “tırsa teroristan” sındoqên dengdanê negıhiştın heremên Êzıdiyan) dıdın PDKê. Ev pışgıriya mezın a Kurmanc û Êzıdiya jı bo PDK, xemsariyeki jı bo mafên Kurmanc û Êzıdiyan lı ba PDK çêkıriye. PDK dıfıkıre ku çewa be Kurmanc û Êzıdi lı pışt mın ın, nexwe ezê berê xwe bıdım Kurdên Soran, da ku dı nav wan da hêza xwe mezıntır bıkım. Ku ne wusa be, em çewa dıkarın izah bıkın, çewa dıbe ku Barzaniyên Kurmanc bı zaravayê sorani dıpeyvın û jı sistema perwerdayi bıgre heta çapemeni çıma dı bın hukımdariya zaravê sorani da ye? Em nabêjın bıla Kurmanci lı ser Soranan were ferz kırın, berevajiyê wê em dıbêjın ku zarokên Kurmancan bı kurmanci herın mektebên kurdi û Kurmanci lı kêleka Sorani bıbe zaravayê resmi yê herema Kurdıstanê. Ew sistema serdestiya Sorani a lı ser kurmanci ku jı aliyê hıkumetên Iraqê û Seddam va hatıbû danin, (lı ser daxwaza dewleta Tırkan- Tırk pışti avakırına dewleta Iraqê, pışti ku ditın vayê zımanê kurdi wê lı Iraqê serbest be, “hassasiyetên” xwe yên derbarê Kurmanci û Kurmancên bakûrê Kurdıstanê bı Iraqê dan qebûlkırın) dıvê nıha ev sistem de-fakto neyê ditın û neyê qebûlkırın.
Dı nav Kurdıstana azad da, tenê bı avakırına heremeki otonom û bı hêz, bı hemû heq û serbestiya oli û zaravayi, Êzıdi dıkarın xwe dın bın tehdita kuştın û wendabûnê da nebinın. Ew heremên ku pırani Êzıdi lê dıjin bı tevi Laleşa piroz dıvê dı nav vê herema otonom da be. Dıvê Şêxan bıbe navenda parezgeha Şengalê. Dıvê pışti bıcianina maddeya 140i û desnişankırına sınorê Kurdıstana Federal, heq û serbestiya oli ya Êzıdiyan bı vi rengi were qebûl kırın. Dıvê ronakbirên Kurdên Êzıdi bı dengeki bılınd daxwazên bı vi awayi bang bıkın. Dıvê ew fermana kuştına Êzıdiyan a ku dı salên 1915 -1920 dan da dewleta Tırkan da û bı dehhezaran Kurdên Êzıdiyên bakurê Kurdıstanê bı destê leşkerên Tırk û eşirên Kurd yên mısılman va hatın kuştın vê carê dı perçeya Kurdıstana azad da dubare nebe.
Ku bırayên me yên Êzıdi dı heremeki otonom da negıhijın serbestiya xwe, dı parlementoya Kurdıstanê da gruba parlementerên Êzıdi neyê avakırınê û nebın wezirên hıkumeta Kurdıstanê û dı ya Iraqa federal da (ku Iraqa yekgırti bımine) ji parlementer û wezirên Êzıdi tunebın, wê hıngê her dem Êzıdi bıbın hedefa İslamistên Ereb, Kurd û Tırkan. Wê pıçûk werın ditın û wê hergav werın rencidekırın û wê hebo hebo, kom bı kom werın kuştın. Ewçax ji Êzıdiyên ku bıxwazın jı vê hovitiyê bıfılıtın wê jı Kurdıstanê barbıkın û herın ba bırayên xwe yên ku lı Almanyayê dıjin.
Dıvê rêveberiya başûrê Kurdıstanê rê nede vê trajediyê.
Serhad Bapir, 17ê Gulana 2007a.
Têbıni: Ev nıvis cara pêşi dı malpera rizgari.com ê da hate weşandın.
Êzıdi bı nıfusa xwe ya pıçûk, dı sedsala 20 a da nıkarıbûn rêbertiya tevgereki milli bıkın, ew ji bı anagorê xwe beşdarê tevgera milli bûn û weki ku beşek mezın jı Kurdên mısılman kıri, ew nebûn alıgırên dıjmın। (Serokên hereketa milli heta sala 1947 a û qısmen ji heta 1975 a dı destê şêx û meleyên welatparêz da bû.) Lı Ermenıstanê û lı Gurcıstanê jı nav wan ronakbirên mezın yê mıletê me derketın, ew bûn himdarên vejina kurdi lı wan deran û tesira wan gıhışt her çar aliyê Kurdıstanê. Ew Kurdên Êzıdi ku salên 1915-1920 dan da, jı kuştına bı destê leşkerên Tırk û eşirên Kurdên mısılman fılıtin û jı Serhedê revin û çûn, bı rêya Radya Yêrivanê, Rıya Teze ya bı kurmanci, bı rêya Erebê Şemo, Heciyê Cındi, Qanatê Kurdo û gelek ronakbir û zanayên xwe, ku hın jı wana dı sêwixanan da bê dê û bav mezın bûbûn, hatın hewara Kurdên mısılman (yên ku pışti çend salan jı aliyê Tırkên mısılman va hatın şıkandın û bındest kırın). Dema ku dı sala 1963 ya da, dı Radya Yêrivanê da Aslika Qadır a 16 sali, sıtrana “welatê me Kurdıstan e” yê dıgot, ku hıngê ronakbiran jı tesira şoreşa Berzani yê nemır nışka va, dı navxwe da vê sıtrana sıpehi çêkırıbûn, wan daxwaz, xewn û hêviyên xwe dıgıhand bı milyonan Kurdên şıkesti û stuxwarên bakûra Kurdıstanê û yên ku lı başûr serihıldabûn. Wan bı hezaran sıtran, çirok û mirasa me ya tarixi jı mırınê fılıtand û disa bı camêri lı me vegerandın.
Dı Kurdbûn û Kurdmayinê da bırayên me yên Êzıdi jı Kurdên musılman jêhatitır ın. Ka bala xwe bıdıne 200-300 hezar Kurdên mısılman yên Azerbeycanê, gelo çend kes jı wana Kurdiyetiya parast û bı kurmanciya xwe va Kurd man? Pıraniya wan dı nav Azeriyên mısılman da heliyan û wenda bûn. Eyni tışti dewleta Tırkan aniye serê bı sedhezaran Kurdên bakûr. Gelo çıma Kurdên Êzıdi ku wek hıjmar jı Kurdên Azerbeycanê gelek kêmtır bûn ji, lı Ermenistanê û Gurcıstanê bı hemû xusisiyetên xwe va Kurd man. Gelo çıma beşek mezın Kurdên mısılman ên Ermenıstanê dı nav Azeriyên Ermenıstanêda heliyan û wenda bûn. Her çıqas hewqa zulm ku hate serê wan ji, gelo lı ba Kurdên Feyli Kurdbûn û zımanê kurdi muhim e an şiitiya bı zımanê erebi? Ka lı Kurdên mısılman û yên Êzıdi ku lı Almanyayê dıjin bınêrın, gelo ki jı van her du beşên mıletê me bı awayê gışti bı zımanê kurdi dıpeyve?
Lı perça Kurdıstana dı bın destê Tırkiyê da hıma bêje nıha qet Êzıdi nemane। Ew dı dema şerê PKK ê û dewleta Tırkan da asê man, dev jı gundên xweyên wêrankıri berdan û pıraniya wan çûne Almanyayê. Ew weki Kurdên mısılman nebûn çehş- qorici û wan anagorê taqeta xwe pışgıri dan gerilayên PKKê. Lê ne PKK û ne ji hereketên dın, bı rola muhim ya Êzıdiya nehesiyan. Lewra lı gor peymana Lozanê minoriteyên ne mısılman bûbûn xwedi heqên xwe yên oli. Dı pratikê da Yunan, Cuhû, Ermeni û heta dereceyekê Suryani van heqên xwe bıkartanin. Bı rêya karanina wezifeyên xwe oli, wan dı mabetên xwe da dersên oli bı zımanê xwe dıdan şagırt û bawermendên xwe. Jı xwe mektebên Yunanan (û dıbe ku yên Ermeniyan) ji hebûn.
Ku jı salên 1970 yan pê va -ku hereketên kurdi êdi şaxên xwe vedabûn- hereketa kurdi bı Marksizm-Leninizm, bı aqılê çepê Tırka û bı zımanê tırki gêj nebûya, dıkarıbû bı rêya heqên oli yên Kurdên Êzıdi ji hewl bıda, jı bo derz lı politikaya qedexekırına zımanê kurdi bıxısta. Kurdan dıkarıbû bı alikariya hêzên humaniterên dınê dı mesela ola Êzıdiyan da zorê bıda dewleta Tırka. Çewa ku tê zanin bırayê me yên Êzıdi ol û ayinên xwe bı zımanê kurmanci dıkın, pıraniya kıtêbên wan ên piroz ji disa bı kurmanci ne. Lı ba Kurdên Êzıdi da, du tıştên ku hevdu temam dıkın hene: Netewe û ol. Yani wek mılet ew beşek jı mıletê Kurd ın û wezifeyên xwe yên oli ji bı kurmanci dıkın. Hemû dua, ayin û qewlên wan bı kurdi ne. Belê ew bı kurdi bı Xweda ra dıpeyvın û mabeta wan a piroz ji lı Kurdıstanê ye. Wek hipotez, em bêjın, ku hemû Kurd xwedi ola Êzıdiya bûna û heta Kurd 200 salên di ji bındest bımana, wê wan Kurdbûna xwe bıparasta û wê dı nav Tırk, Ereb, Farıs û Azeriyan da neheliyana.
Lı ba Kurdên mısılman dua, hedis û kıtêba piroz hemû bı zımanê erebi ne û ew weki Tırk, Ereb û Farısan berê xwe dıdın Mekkeyê। Ku dewletên ku Kurdan bındest kırıne û zulım lı Kurdan dıkın ne mısılman bûna, bê guman çewa dı meseleyên Çeçen, Keşmir û Fılıstiniya da ji xwuya dıke, wê ola İslamê dinamizeki bıda hereketa milli ya kurdi. İroj jı Mexreb bıgre heta Endonezyayê, dılxwazi û pıştgıriyeki jı bo Fılıstini, Çeçen û Keşmiriyan heye. Berê, dı dema işgala Sovyetê da, ev tışt jı bo Afganiyan ji wusa bû. Ev pıştgıri hem madi û hem ji manevi ye. Lêbelê berevajiyê vi tışti hatiye serê me: Kurd gelek caran bı navê İslamê jı aliyê dewletên dagırker va hatın xapandın, hereketa milli hate perçekırın û zeyifkırın.
Dema jı aliyê dewletên mısılman va mıletê Kurd hatın bındestkırın û bê heq û huquk hatın hıştın û Kurd hatın kuştın, hemû mıletên mısılman ji çav û guhê xwe lı hewara me gırtın। Gelo jı bo mıletê Kurd ku pıraniya wi mısılman ın, lı kijan dewletê mısılman, jı kijan hereketa İslami dılxwazi û pışgıri hat. Gelo jı bo qurbaniyên bombebarankırına kimyayi ya Helebçe û Enfalê, kijan mıletê mısılman jı bo me Kurdan xwepêşandanegeke pıçûk çêkır. Gelo jı bo heq û serbestiya Kurdan tu qerarên “Rêxıstına Dewletên İslami” hene?
Dewletên dagırker her dem bı rêya ola İslamê (bı şaxên xwe yên sunni û şii) mıletê me dıhêre û jı Kurdbûnê dûr dıxe। Bı rêya ola me ya hevbeş, heta nıha bı sedhezaran Kurd dev jı Kurdbûna xwe berdan û bûn Tırk, Ereb, Farıs û Azeri.
Her çıqas pıraniya Kurdan mısılmanên sunni bın ji, Kurdbûn ne tenê mısılmanti ye, Kurdên Êzıdi, Elewi, Ehlê Heq, Fehli, Cıhu, Xırıstiyan û yên jı baweriyên di û herwusa yên ku baweriyan wan bı tu oli nine ji hemû dıkebın nav malbata mıletê Kurd. Heqê hemûyan heye ku dı nav aşitiyê da bı hev ra bıjin û her kes ji lı ser baweri û ola xwe. Ku ne wusa be hıngê wê Kurd wek mılet her jı hev perçe bıbın û jı hev dûr bıkebın. Çewa ku Kurdên Xırıstiyan bûn Ermeni û Suryani, her wusa Kurdên Elewi wê bıbın Tırk, Kurdên Fehli û Şebek ji wê bıbın Ereb û Kurdên Êzıdi ji wê xwe bek mıletek di bıbinın. Hıngê, çewa ku jı nıha va lı Ermenıstanê û Gurcıstanê beşek Êzıdi bûne para devê misyonerên Yahova û Xırıstiyanên dın, wê Êzıdi ji bı nufusa xwe yê pıçûk bı awayê gışti dı bın gef û muhaceretê da jı hev bıkebın.
Pışti sala 1991 ê, beşek jı deverên ku Êzıdi lê dıjin bı tevi Laleşa Piroz ket nav Herema Kurdıstanê û pışti sala 2003 ya deverên dın ji, jı bındestê dıjmın fılıtin û qedera van deverên nûfılıtandi bı madeya 140 i va hate gırêdan. Lê başûrê Kurdıstanê ne buhışta hızra netewi û demokrasiyê ye. Pışti 1991 ê defakto heremeke ket bın rêveberiya PDK û YNKê. Ku em bala xwe bıdınê, hıngê dı başûrê Kurdıstanênê da ku 8 hezar pêşmergên PDK û YNK hebûn, 180 hezar ji çehş hebûn. Dı sistema pışti sala 1991 ê a bırakuji û ev deh saliyên hevkariyê da ne pırsên cıvaki helbûn û jı xwe ne ji mumkun bû ku cehşên Seddam bıhata wenda kırın(!). Dı van 15 salan da sistema Kurdan dewlemendên xwe yên hızbi ji çêkırın: Ew kesên ku dı rêveberiya her du partiyên sereke da ne, bûn xwedi gelek imtiyazên abori. Tıcaret, projeyên avakırınên mezın, çapemeni û hemû aliyên ku gıraniya wan dı cıvatê da heye bı destê van her du partiyan va tê rêvebırın. Halê kesên ku derdorê van her du partiyan da ne gelek xweş bûye, lê halê xelkê, hındık jı berê baştır bûye. Dı nav xelkê da nerazibûneki cıvati heye, pıraniya kesan gazınd jı bertilxwarınê dıkın.
Dı vê sistema PDK û YNK ê da hereketên islami lı Kurdıstanê rola muhalefetê dıleyzın. Ew dıxwazın jı nerazibûna mılet istifade bıkın û bu rêya rêxıstınên xwe yê legal û illegal hêza xwe mezıntır bıkın. Tunebûna elektrik û benzinê, bêkari û buhabûna tıştan jı bo wan hacetên baş ın da ku dı nav xelkê da propaxanda lı hımber her du partiyên kurdi û hukımeta herema Kurdıstanê bıkın. Wan dı havina derbasbûyi da lı Sılêymani û lı hın bajarên di xwepêşandanên kindar lı hımberê idara kurdi çêkırın. Êrişa lı hımber abideya Helebçeyê yek jı van nımuneya ye. Ew dıji fırotına araq û mey, dıji jınên bê çarşef, dıji qanunen hemdem ên ku heqên jınan tên parastın ın, dıji marşa netewi Ey Reqip û ala kurdi û alfaba kurdi ya bı tipên latini ne. Dılê wan da şerieta İran û Talibana heye. Lı ba wan menfeata ol û alema islami lı ser heq û serbestiya Kurdıstanê da ye.
Çewa ku dı qetliama 1ê sıbata 2004ê lı Hewlêrê da çêbû û dı bûyerên gruba “Şêx Zana” û “Ensar el İslam” û kıryarên vê dawiyê yên rêxıstına “Iraqa İslami” da ji xwıya dıke, tehlukeya heri mezın jı bo başûrê Kurdıstanê jı islamistên Kurd tê. Wan heta sala 2003 ya hın heremên Hewraman da bıngehên xwe danibûn û heta çend sal beriya wê wextê ji lı vê heremê hıkumeteki islami avakırıbûn. Hevkariyeki rasterast dı navbera teroristên islamistên Kurd û El Qaide û dewletên xêrnexwazên Kurdan heye. Ew dıkarın jı bo “menfeatê islamê” bı rıheti dı destê dewleta Tırk, Suriye, İran û Ereban da bıbın qatılê heq û serbestiya Kurdan. Ew ê bı hevkariya dıjmınên Kurdan her hewl bıdın da ku arami û rıhetiya Kurdıstanê xıra bıbe û Kurdıstan bıbe weki Iraqa tevlıhev a dojehi. Êdi eme zêdetır leqayê navên teroristên navnetewi yên esıl Kurd yên weki “Abdul el Heci el Iraqi” werın.
Jı aliyê xêrnexwazên Kurdan va bı karanina terora İslami, me dı despêka salên 1990 i pê va lı bakûrê Kurdıstanê da dit: Rêvebırên dewleta Tırkan ya Kemalist, ku baweriya wan ewqas bı ola İslamê ra tuneye, bı destê xwe lı bakurê Kurdıstanê “Hızbullaha” ku jı Kurdan pêk dıhat avakırın û malık lı me Kurdan xırakırın. Vêca Hızbullahê bı navê Xweda û dinê İslamê, ew xırabiya ku militarizma Tırkan nıkarıbû bine serê Kurdên sıwil, ani serê me. Bı hezaran ronakbir û siyasetvanên welatparêz hatın kuştın, ev dıjmınê ne diyar tırs û xofeki mezın xıst dılê mılet.
İslamistên Kurd û Erebên Kurdıstanê bı hevkariya dıjmın nıha berê xwe dane bırayê me yê Êzıdiya. Ew dızanın ku çewa ku her bı salan wusa bû, Kurdên mısılman bındestê Erebên mısılman da bûn û Kurdên Êzıdi ji dı bındestê herdûyan da ne.
Zımanê kurdi bındestê yê erebi bû û kurmanci (her wusa Êzıdi ji bı kurmanciya xwe) ji bındestê sorani ye. Pıçûkditına zaravayê kurmanci dı jiyana rojane da pıçûkxıstın û rencidekırına Kurdên ku bı kurmanci dıpeyvın e. Dı vê geremola oli û zaravayi da Êzıdi bı ola xwe ya cuda û bı kurmanciya xwe bındestê hemûyan nın.
Dı nav Êzıdiyan da PDK xwedi hêzeki mezın e. Çewa ku pırani Kurmancên başûr, her wusa pıraniya Êzıdiyan ji dengê xwe (dı hılbıjartına cara pêşi da, jı ber ihmalkari û “tırsa teroristan” sındoqên dengdanê negıhiştın heremên Êzıdiyan) dıdın PDKê. Ev pışgıriya mezın a Kurmanc û Êzıdiya jı bo PDK, xemsariyeki jı bo mafên Kurmanc û Êzıdiyan lı ba PDK çêkıriye. PDK dıfıkıre ku çewa be Kurmanc û Êzıdi lı pışt mın ın, nexwe ezê berê xwe bıdım Kurdên Soran, da ku dı nav wan da hêza xwe mezıntır bıkım. Ku ne wusa be, em çewa dıkarın izah bıkın, çewa dıbe ku Barzaniyên Kurmanc bı zaravayê sorani dıpeyvın û jı sistema perwerdayi bıgre heta çapemeni çıma dı bın hukımdariya zaravê sorani da ye? Em nabêjın bıla Kurmanci lı ser Soranan were ferz kırın, berevajiyê wê em dıbêjın ku zarokên Kurmancan bı kurmanci herın mektebên kurdi û Kurmanci lı kêleka Sorani bıbe zaravayê resmi yê herema Kurdıstanê. Ew sistema serdestiya Sorani a lı ser kurmanci ku jı aliyê hıkumetên Iraqê û Seddam va hatıbû danin, (lı ser daxwaza dewleta Tırkan- Tırk pışti avakırına dewleta Iraqê, pışti ku ditın vayê zımanê kurdi wê lı Iraqê serbest be, “hassasiyetên” xwe yên derbarê Kurmanci û Kurmancên bakûrê Kurdıstanê bı Iraqê dan qebûlkırın) dıvê nıha ev sistem de-fakto neyê ditın û neyê qebûlkırın.
Dı nav Kurdıstana azad da, tenê bı avakırına heremeki otonom û bı hêz, bı hemû heq û serbestiya oli û zaravayi, Êzıdi dıkarın xwe dın bın tehdita kuştın û wendabûnê da nebinın. Ew heremên ku pırani Êzıdi lê dıjin bı tevi Laleşa piroz dıvê dı nav vê herema otonom da be. Dıvê Şêxan bıbe navenda parezgeha Şengalê. Dıvê pışti bıcianina maddeya 140i û desnişankırına sınorê Kurdıstana Federal, heq û serbestiya oli ya Êzıdiyan bı vi rengi were qebûl kırın. Dıvê ronakbirên Kurdên Êzıdi bı dengeki bılınd daxwazên bı vi awayi bang bıkın. Dıvê ew fermana kuştına Êzıdiyan a ku dı salên 1915 -1920 dan da dewleta Tırkan da û bı dehhezaran Kurdên Êzıdiyên bakurê Kurdıstanê bı destê leşkerên Tırk û eşirên Kurd yên mısılman va hatın kuştın vê carê dı perçeya Kurdıstana azad da dubare nebe.
Ku bırayên me yên Êzıdi dı heremeki otonom da negıhijın serbestiya xwe, dı parlementoya Kurdıstanê da gruba parlementerên Êzıdi neyê avakırınê û nebın wezirên hıkumeta Kurdıstanê û dı ya Iraqa federal da (ku Iraqa yekgırti bımine) ji parlementer û wezirên Êzıdi tunebın, wê hıngê her dem Êzıdi bıbın hedefa İslamistên Ereb, Kurd û Tırkan. Wê pıçûk werın ditın û wê hergav werın rencidekırın û wê hebo hebo, kom bı kom werın kuştın. Ewçax ji Êzıdiyên ku bıxwazın jı vê hovitiyê bıfılıtın wê jı Kurdıstanê barbıkın û herın ba bırayên xwe yên ku lı Almanyayê dıjin.
Dıvê rêveberiya başûrê Kurdıstanê rê nede vê trajediyê.
Serhad Bapir, 17ê Gulana 2007a.
Têbıni: Ev nıvis cara pêşi dı malpera rizgari.com ê da hate weşandın.
Subscribe to:
Posts (Atom)
