Serhad Bapir.
Tiroj: Serpêhatiya te û wênesaziyê çawa dest pê kır? Lı vê herêma ku wêne weki karekî şeytani tê hesıbandiın, te çawa xwe lı vi kari qeliband? Gelo te bı dızi dest pê vi “karê xweliser” kır?
S.Bapir: Jı pıçûkatiya xwe va meyleki mın lı ser resım çêkırınê hebû. Dema ku ez 6 - 7 sali bûm kekê mınê mezın, dı dıbıstana xwe ya navin da carna resımên xweşık çêdıkır, mın ji bala xwe dıda wi. Dema dı sala 1970 yan da mın ji dest bı dıbıstanê kır, êdi mın ji anagora xwe jı xwe ra resıma çêdıkır. Jı vê demê heta sala 1981 an ku mın liseyê qedand, mın bı gor imkanên xwe, lê belê bê rêk û pêk jı xwe ra bı boyaxên erzan ku dıkete destê mın, resıman çêdıkır. Dı sala 80- 82 yan da dema ku ez lı welat dı inşaata da wek boyaxci dıxebıtim, carna mın lı ser kaxıdê çimentoyê, bı boyaxên inşaatê resıman çêdıkır.
Dı salên 1976-77 an da lı Tetwanê çend resamên Kurd hebûn. Hın jı wan mamostetiyê dıkırın. Wana bı navê “As Reklam” jı xwe ra atoliyeki vekırıbûn. Wana lı kêleka resım çêkırınê da, tabelayên dıkanên welatparêzan ji çêdıkırın. Dı tırki da du maneyên “As” ê hebûn, yek “anti sömürgeci” ango “lı dıji kolonyalizmê,” ya di ji, jı xwe, dı maneya “heri baş û xweser” da bû. Wan resamên Kurd tabloyên Yılmaz Guney, gund û gundiyên Kurdan çêdıkırın. Cara pêşin dı camekana atolya “As”ê da wêneyên resaman dit û tablo tesireki xwırt lı mın kırın. Heta wê demê, mın tenê çend resımên wênekarên Awrupi, ku dı salnameyên banqên Tırkan da dıhate weşandın ditıbû.
Jı aliyê di va, bavê mın resım çêkırınê wek kareki beredayi dıhesıband, her çıqas ez şagırteki serkefti û jêhati bûm ji, wi dıxwest ku dıvê ku ez zêdetır bala xwe bıdın dersên xwe. Ne tenê lı ba mın, her wusa lı ba pıraniya 11 xwışk û bırayên mın da ji, qabiliyeta resım çêkırınê heye. Yeki jı wan jı ber sedemên siyasi, akademiya hunerên sıpehi terk kırıye, xwışkek mın ji vê akademiyê qedandiye. Bı awaki rêk û pêk û sistematik, jı sala 1987 an pê va têkıliyên mın bı resım çêkırınê ra çêbû. Dema dı navbera 1987 û 1992 yan da mın akademiya hunerên sıpehi xwend, lı wır, lı kêleka resım, ez jı bo cara pêşin hini hunera grafikê ji bûm.
Lı Kurdıstanê kevneşopiyeki resım çêkırınê tune ye ku hın kes rabın û jê ra bêjın ku ev “kareki şeytani” ye, an ji navê “xweliser”iyê lı wan bıkın. Lı bakûrê welatê me da, 50- 60 sal beriya nıha dıbe ku tu kes resım çênedıkır. Ne ên akademiki û ne ji yên naif hebûne. Çewa ku tê zanin, ola İslamê çêkırına resıman qedexe kırıye, lê ev qedexe dı nav Şiiyan da hınde tune ye. İroj lı İranê, lı bajaran da, jı resımên diktator Xumeyni û hevkarên wi, lı ser diwaran tu ciyên vala nehıştıne. Lı welat hın kes resım çênedıkırın ku , hın kesên dın navê “xweliser”iyê lı wan bıkın. Feqirbûn, şerpezebûna resaman, wek kategori dı cıvata me da tunebûne. Lê ên dengbêjan hebûne. Lı cıvata Awrupayê da, dıbe ku lı kêleka resamên serkefti û bı nav û deng, carna merıv leqayê resamên belangaz ji were.
Tiroj: Me got, ev kar weki kareki rûreş tê hesıbandın. Gelo lı ba şaristaniya Kurdan berhem û keleporeke ku bıkarıbe bıbe bıngehdarê wênesaziyê jı bınî ve tuneye?
S.Bapir: Mın berê ji got, lı Kurdıstanê tu kevneşopiyeki resım çêkırınê tune ye, nızanım tu çıma dıbêji ku resım çêkırın wek “kareki rûreş” tê hesıbandınê. Ez bawer nakım ku dı cıvata me da, ditınên sereke ên lı ser resım bı vi awayi bın. 30 sal beriya nıha , dema ku ez zarukeki deh-yanzdeh sali bûm, mın wênekaran wek leheng û qehremanan û hunera wan ji, wek qabiliyeteki sıhri dıhesıband û xweziya xwe bı wan tani.
Dı medeniyeta geleri a Kurdan da, hın berhem hene ku ew hunera geleri ne. Ev xali û xaliçê, motivên kulav û çitên konên koçeran, motivên ser têêr, heqip, goreyên ris û hın tıştên dın nın. Dıvê merıv behsa hın neqş û Şahmaranê ku jınên Kurdan ku lı ser perdeyan çêdıkın ji bıke. Lê mıxabın ev tışt têrê nakın ku merıv wan wek bıngeha hunera nigarkêşiya Kurdan bıhesibine. Hunermendên Kurd dıkarın jı wan berhemên hunera geleri sıûd bıstinın, lê belê bı jı nû va avakırın û dubare kırına van motifan hunera nûjen çênabe.
Dı nav gelên rojhılatê da hunera minyatoran hebûye, lê ez bı xwe nızanım, ka gelo lı Kurdıstanê ji minyator çêker hebûne an na? Ku hebûne berhemên wan nıha lı kê derê ne? Lı Kurdıstanê dagırkeran medeniyeta Kurdan talan û xera kırıne, hunera heykeltraşi heta dereceki jı xezaba mısılmanan fılıti ye û nıha dı gelek muzexaneyên dewletên dagırker û yên dewletên mezın ên cihanê da, nımuneyên vê hunerê peyda dıbın.
Dı warê resım çêkırın an ji nigarkêşiyê da, lı ber hunermendên Kurd miraseki tune ye, ku nıvşên nû bıdın dû û jê sıûd bıstinın, ew mecbûrın ku xwe bı xwe, rêya lı pêş xwe vekın û bımeşın. Dı warê muzik û edebiyata kurdi da rewş ne wusa ye, jı bo muzikvan û edebiyatvanên Kurdan dewlemendiya muzika geleri û derya bê bıni a zargotına kurdi heye.
Dı vi wari da resamên Kurd hem sêwi ne û hem ji, xwedi pariki avantajın ji, lewra tu xelekeki, an ji zıncireki, dı pıyê wan da tuneye ku wan bı ber hunera kevn va bıkşine. Ew dıkarın yekser jı hunera hemdem a cihanê sıûd bıstinın û bı nasnameya “hunermendê Kurd” tevbıgerın.
Tiroj: Wer xuyaye lı gori welatên islami yên dın, Kurd dı warê wênesaziyê da hınekî dın bêhnfirehtır ın, gelo ev dıkare bıhêle da ku Kurd lı Rojhılata Navin, bıbın serkêşê hunerên cıwan?
S.Bapir: Çend awayên geşbûna hunera nigarkêşiyê hene: Çewa ku dı ola Xristiyanan da heye, ol dıkare jı xwe ra kevneşopiyeke çêbıke, her wusa disa dıkarın çinên dewlemen ên cıvatê hunermendan teşwiq bıkın û re lı pêş hunera ne oli vekın. Dı rewşeki wusa da hunermendên hostê û yên naif dıgıhijın. Û dı dawiyê da ji akademiyên hunerên sıpehi dıkarın roleki mezın bıleyzın. Lı ba me Kurdan bı awaki qels be ji tenê akademi hene. Ango bı sedan hunermendên Kurd dı akademiyên dewletên rojavayê û yên dewletên dagırker da gıhiştıne. Pır kêm be ji ev tışteki baş e, lê belê dema merıv bı gelên ciranên Kurdıstanê ra qiyas bıke, hıngê merıv dıbine ku Kurd dı vi wari da ji, gelek lı paş ın û nıkarın dı vi wari da, lı herema me da pêşengiyê bıkın. Bındest bûna mıletê Kurd, kêmbûna hızra netewi, rê nade, da ku hunera kurdi geş bıbe. Jı aliyê di va dıvê ku em jı bir nekın ku, lı başûrê Kurdıstanê ev gelek salın ku akademi û peymangehên hunerên sıpehi hene. Lı wır bıngeheki hunera nigarkêşi û heykeltraşi êdi heye. Bı demokrasiyê û bı bazara liberal, dıbe ku huner lı wır lı xwe xe û geş bıbe.
Tiroj: Wateya huner bo te çı ye? Gelo te bersıva vê pırsê daye ango jıxwe bersıva vê pırsê ne pêwist e?
S.Bapir: Bê guman dıvê ku merıv hewl bıde da ku bersıva vê pırsê bıde. Huner ne tenê şırovekırına jiyana maddi ye, ew her weha şırovekırına his, raman û ruhê merıv e ji. Ew jı yek jı wan tıştan e ku mane û team dıde naveroka jiyanê, alikariya me dıke da ku em baştır jı xwe û jı jiyanê fêhm bıkın. Huner tışteki wusa ye ku bawermendên oli, wan xusisiyetên wê dıdın xwedayan.
Tiroj: Kula te çi ye? Xewn û xeyala te ya mezın çi ye?
S.Bapir: Xewn û xeyalên mın ji, wek ên wan Kurdên welatparêz, lı ser serbestiya sıberoja gelê me yê bındest û şıkesti ye. Sıberoja zımanê kurdi mın pır bala mın dıkşine û mın dıêşine. Wek hunermend ez ji, dı nav şıverêyên hunera cihanê da dımeşım. Wek resam û grafikçêkerek Kurd ez dıxwazım bı hunera xwe mıl bıdım daxwazên rewa ên gelê me.
Daxwaza mın ew e ku lı Kurdıstanê hunerên sıpehi pêşkeve, bı sedan bı hezaran hunermendên serkefti û jêhati bıgıhijın, em ji wek mılet bıbın xwedi muzaxane û galleriyên huneren nûjen, em ji bı rêya hunerên xwe, gelê xwe bı gelên cihanê ra bıdın naskırın û serê me bı hunermendên me bılınd bıbe.
Tiroj: Ekol û tevgera ku tu xwe lê dıgıri kijan e ango gelek ın?
S.Bapir: Dı dawiya sedsaliya bisti û dı despêka a bistûyekan da, gelo merıv çewa dıkare tenê ekoleki bışopine? Hemu tevger û ekolên sedsaliya 19 û 20 i lı ber çavên her hunermendê serwext ın. Ez mane nabinım ku merıv bıde lı ser şopa ekolekê û wê şopê dubare bıke. Ez hunermendeki realist ninım, lê belê realizma xerab a Kurdıstanê, hunermendan ber bı realizmê û sembolizmê va dıkşine.Ez bı xwe, jı hemû ekolên huneri sıûd dıstinım û ya xwe dıafırinım. Be guman rexnegırên hunerê dıkarın, têkıliyên berhemên merıv ên demekê, bı ekolên hunerê ra nişan bıkın.
Tiroj: Tema û mıjarên te?
S.Bapir: Ez jı aliki va lı ser figurên mırovan dıxebıtım, mırovên Kurd ên bı cıl û bergên kurdi bala mın dıkşinın. Her wusa erdnigariya Kurdıstanê, mimariya gundên Kurdan ji bala mın dıkşinın. Jı aliyên dın va berhemên mın yên abstrek û sembolik ji hene.
Tiroj: Wer xuya ye sermıjara berhemên te jın ın? Çıma?
S.Bapir: Dı grafikên mın ên demeki da, jın xwedi ciyeki mezın dıgırtın. Gelek sedemên vi tışti hebûn. Bı salan mın qedıreki mezın dıda jınên Kurd. Jına Kurd lokomotıfa zıman û çanda kurdi bû. Mıxabın ev, ne jı zanebûna jına, lê belê jı rewşa ku jın dı têda bûn dıhat. Jıber ku ew bı tırki nızanıbûn, jı mecbûriyê zarûkên xwe hini zımanê ku dızanıbûn (kurdi) dıkırın. Dı edebiyata kurdi a nûjen da gelek caran dê (jın) bı welat hatiye nasandın û navkırın an ji welat bı dê. Jı aliyê di va motiva jına Kurd, jı boy mın gelek eşkeretır motiva mırovê Kurd dıda nişandan. Dıbe ku jı tesira van tıştan be ku mın lı kêleka figurên mêran, rêzeki mezın grafik û wêneyên xwe lı ser jınên Kurd çêkıriye.
Jınên Kurd mıxabın ew rola lokomotifê ku lı jorê mın behs kır, nıha êdi terk dıkın. Beşek mezın jınên Kurd, wek mêrên Kurd, zarûkên xwe bı zımanê dagırkeran mezın dıkın. Ew ji weki mêrên Kurda ketıne govenda wendakırına zıman û çanda kurdi. Naveroka “ zımanê zıkmaki”, bı xêra jın û mêrên me yên bê xiret, bere bere, pûç û betal dıbe.
Tiroj: Bı bir û baweriya te, danûstandına huner û siyasetê dıvê çawa be? Û di vî warî de tu serpêhatiya Kurdan çawa dınırxıni?
S.Bapir: Lı ba me Kurda, dema behsa têkıliyên huner û siyasetê tê kırın, pıri caran mebest têkıliyên huner û siyaseta bı ideolojiya çepgır e. Xeleti û nezantiya me Kurdan ji, jı xwe dı vır da ye. Siyaseta kurdi a çepgır, bı qalıbên ideolojiya beton a Marksizmê, ku ev 150 salın ku hatıne danin, dıxweste danûsıtandına hûner û siyasetê şırovê bıke. Ango hunerê bıke koleyê siyasetê. Wan qet ne dit û jı xwe ne pırsi; gelo çıma dı welatên sosyalist da huner pêş neket? Gelo çıma hunerên “sıpehi” û mimariya ên dema Stalin, dışıbe huner û mimariya İtalya û Almanya ya dema Mussolini û Hitler?
Bê guman mesele dızıvıre û tê lı ser serbestiya bir û baweriyê. Dema ku wun mırovan têxın nav qalıban û bir û baweriya, jı a yek partiyeki cuda lı wan qedexe bıkın, êdi wun ruhê hunerê ji dıkujın. Lı ciyên ku pırrengiya bir û baweriyan lê tuneye, ne siyaset, ne edebiyat û ne ji huner pêşve dıçe. Lı bakûrê Kurdıstanê cıvata siyasiya Kurdan, kopyaki xırab a sosyalizma diktator Stalin bû. Jı hunermendan ji, mıridbûna vê siyasetê dıhate xwestın: Hın teslim bûn, hınên dın nebûn û lı ser piyên xwe man.
Lı bakûrê Kurdıstanê her tıştê ku bı Kurdbûnê va gırêdayi ye, mıxabın bı siyasetê va ji hatiye gırêdan. Tu Kurdeki ku ne xwedi zanebûna Kurdayeti ye, ranabe jı naseki xwe ra, bı kurdi nameyek an ji e-mail’ek nanıvise. Dema ku rewş wusa be û her tıştê Kurdbûnê dı bın zulmê da be, yek rabe û beje ku ez resam an ji helbestvaneki Kurdım, hıngê, bıvê nevê siyasetê ji dıke. Bı ditına mın, dıvê huner jı qeyd û bendên ideoloji, ol û siyasi bıfılıte, dıvê ku serbest be da ku lı xwexe û geş bıbe.
Tiroj: Her weki dıyar e grafiksazi lı ba Kurdan zêde xurt nebûye, jı te pê ve dı vi wari de kesıne dın hene?
S.Bapir: Belê rast e, çêkırına grafikan lı ba me Kurdan jı resım ji nûtır e. Dı çapemeniya kurdi da, ez leqayê grafikên çend hunermendên dın ji hatıme.
Tiroj: Têkılıya te lıgel hunermendên kurd yên dın heye? Dı vi wari da tu rewşa Kurdan çawa dıbini? Dıvê çı bê kırın?
S.Bapir: Jı ber ku Yunanistan dıkebe quncıkeki Awrupayê, mıxabın tu danûsıtendınên mın ên rasterast bı hunermendên Kurdan ra tune ye. Ez tenê çend kesan jı berhemên wan nas dıkım. Lı Awrupayê hunermendên Kurd ên jehati û çalak hene. Jı ber ku yekiti, akademi û pıraniya enstituyên Kurdan ne lı ser himên netewi, lê belê wek şubeyeki partiyan tên avakırın, pıraniya hunermendên Kurdan ji, xwe nêzikê wan sazgehan nakın. Ku dı navbera hunermendên Kurdan da lı ser himê serbestiya bir û baweriyê platformeki bıhata avakırın ê baş bıbûya. Ê hıngê hunera kurdi baştır bıbûya aligırê diplomasi û lobiya kurdi.
Tiroj: Sırgûn çı tesirê lı hunera te dıke? Ma tenê dezavantajên sırgûnê hene?
S.Bapir: Çewa ku tê zanin sırgûn hesreta merıv zêdetır dıke. Hesreta ci û warê ku merıv lê hatiye dınê, ya nas û dostan. Dema ku merıv bê daxwaza xwe, dûrê welatê xwe yê bındest be, hıngê merıv her melûl û sıtûxwar e. Ku merıv bıkarıbê bı kêrbine, aliyên baş ên sırgûnê ji hene: Merıv dıkare mıletên dın ji nas bıke, asoya bir û ramanên xwe fırehtır bıke, merıv dıkare dıbıstan û zaningehan da bıxweyne, lı ser babeteki da bıbe pıspor. Bı vi awayi merıv dıkare hem kêri xwe û hem ji baştır kêri mıletê xwe were.
Tiroj: Hunermend, konsantreya bir û wıjdanê gel e, gelo gel çı qas lı hunermendên xwe dıbe xwedi?
S.Bapir: Tu dıbêji ku “hunermend konsantreya bir û wıjdana gel e”, ez weki te nafıkırım. Ez bı xwe, baş nızanım ka “bir û wıjdana” gelê me çewa ye. Ka bala xwe bıdınê; Lı bakûrê Kurdıstanê û Tırkiyê, dı navbera 20-25 milyon Kurd dıjin. Beşek jı wan Kurdan asimile bûne, xwe dı nav Tırkan da nependi dıkın û Kurdbûna xwe inkar dıkın. Dı beşek mezın Kurdên dın da hızra netewi a Kurditiyê tune ye, ew ketıne dûvê şêx, axa û partiyên nıjadperestên Tırkan. Tu dıbini partiya heri mezın a Kurdan, jı 10-12 milyon dengên Kurdan, dı hılbıjartınan da tenê derdorê 2 milyon dengan dıgre. Û ew bı xwe ji dıxwaze bıbe partiyeki Tırkiyeyi.
Jı aliyê di va merıv dıbine ku zımanê kurdi ketiye taya mırınê û Kurd (yên “welatparêz” û yên ne welatparêz) du qurışan bı zımanê xwe nadın, bı zımanê dagırkeran axaftınê acız nabın û jı bo sıberoja zıman û mıletê xwe tu xeman naxwın. Ma ez wek hunermend, çıma bıbım “bir û wıjdana” Kurdên wusa? Ku ez bıbûma “bir û wıjdana gel”, dıviyabû ku mın vê hevpeyvinê bı zımanê tırki bıkıra, dıviya ku mın zarûkên xwe bı tırki mezın bıkıra. Ez bı hunera xwe dıkarım tenê bıbım berdevkê bir, wıjdan û berpısiyariya xwe. Lê belê ez duxwazım bıbım pıştgır, aligır û heyranê wan Kurdên ku qedır dıdın zımanê xwe, yên ku jı welatê xwe hızdıkın, yên ku destkeftiyeki Kurdan a lı kijan perçeya Kurdıstanê dıbe bıla bıbe, wek serkeftın û destkeftiyê hemû mıletê Kurd dıhesıbinın, yên ku yekiti, bırati û menfeatên Kurdan lı ser hemû ideoloji, ol û siyasetê dıgrın.
De ica gel çıqas lı hunermendên xwe xwedi derdıkebe; Baştıre ku merıv vê pırsê, jı gel bı xwe bıke. Ez dıkarım dı derbarê wan Kurdên ku xwedigravi bı Kurdbûna xwe hısiyane, hın tıştan bêjım: Haya pıraniya wan jı hunera wênekariyê tune ye. Herçi lı ba dewlemendên Kurd, kultureki bı vi awayi hê çênebûye ku bıbın pıştgırên hunera kurdi. Em bêjın ku tenê lı Awrupayê bı hezaran Kurdên ku halê wan xweşe hene, heta nıha mın qet nebıhistiye ku yek jı wana bûye sponsorê pêşengeheki hunermendeki Kurd, jê ra katalogeki çêkırıbe an ji lı ba yeki jı wan cıvanbenda ( koleksiyona)berhemen hunermendên Kurd hebe. Dı nıvisgeh û malên pıraniya wan da, afişên resamên Awrupi û resımên bê qalite û yên erzan ên resamên Awrupi hene! Lı Awrupaya ku yek milyoni zêdetır Kurd lê dıjin da, dema pırtûkeke ku bı zımanê kurdi dertê nıkare hezar lıb were fırotın, dema ku kovar û weşanxanên kurdi jı bê aleqederiyê tê gırtın; ma ê rewşa wênekariya kurdi ê çewa be?
14/10/2004
Mazlûm Doğan
Têbıni: Ev hevpeyvin, paşê bı vi awayê jorê, bı tevi çend berhemên mın, dı adara 2005 a da, dı hejmara 62 ya malpera Mehname'yê da hate weşandın. Bınêre: mehname
No comments:
Post a Comment