Hevpeyvina bı Filimçêkerê Kurd Yuksel Yavûz ra

Filimçêkerê Kurd Yuksel Yavûz, bı filma xwe ya dırêj a dıdoyan “Serbestiya Pıçûk”, lı Yunanistanê beşdarê Festivala Filiman ya Navnetewi ya Saloniki bû. Mın lı ser jiyan û hunera wi û herweha lı ser ditınên wi yên lı ser sinemeya kurdi û pırsgırêkên ku wi mıjûl dıkın, bı pê ra hevpeyvineki çêkır. Her çıqas, Y. Yavûz hındek bı zımanê kurdi zanıbe ji, lı ser ısrar û daxwaza wi, ez mecbûr mam ku beşeke mezın ya vê hevpeyvinê bı zımanê tırki bı wi ra bıkım. Jı bo menfeatê zımanê kurdi, tırkiya vê hevpeyvinê, jı xwe ne hewceye ku ez bıweşinım. Wergera lı ser zımanê kurdi ya hemû vê hevpeyvinê, jı bo xwendevanên hêja ên zımanê kurdi, ez lı vır dıweşinım. Hevpeyvin dı 22/11/2004 a da lı Saloniki çêbû.
Serhad Bapir.

Filimçêkerê Kurd Yuksel Yavûz, (foto: S. Bapir, 2004).

S.Bapir: Belê kekê Yuksel Yavûz, ka pêşi em te nasbıkın, tu ki yi, yani kengê û lı kê derê tu hatiyi dınê û çend sali bûy, wexta ku tu çûy Almanyayê
Y. Yavûz: Serhad, ez nıkarım bı serbesti û xweş bı kurdi bıpeyvım, jı ber vê yekê hêvidarım ku careki dın, em ê karıbın bı kurdi qıse bıkın, jı xwe tu vê hevpeyvinê jı bo malpereki bı kurdi ya İnternetê çêdıki, tu yê wergerini û bı kurdi bıweşini.

S. Bapir: Lê belê dıvê ku bı zımanê xwe yê zıkmaki, em jı ciyeki destpêkın.
Y. Yavûz: Zımanê mın yê zıkmaki ye, lê belê Serhad, tu nıkari jı her Kurdeki bıpırsi ka tu çıma bı zımanê xwe nızani. Em dızanın qedexeyek danine ser zımanê me. Dı wexta xwe da, lı serê te dıxıstın û jı te ra dıgotın ku “tu nıkari bı zımanê xwe yê zıkmaki bıpeyvi”.

S. Bapir: Ev tışt jı bo hemu Kurdan wusa ye, jı bo mın ji wusa ye, ez ji neçûme dıbıstanê, dıvê ku merıv hındek hewl bıde.
Y. Yavûz: Tu neçûy dıbıstanê newsa? Bınêre, ez mecbûr man ku herıme dıbıstanê.

S. Bapir: Çewa ez neçûme dıbıstanê! Ez neçûme dıbıstana kurdi.
Y. Yavûz: Dı ser da ji ez çûme “ yatılı okulları” (Dıbıstanên gırti)* û dı wana da mezın bûm. Dı “yatılı okulları” da, zımanê kurdi lı te qedexe dıkın, te lı dûrê malbata te mezın û perwerde dıkın û salewext neh meh zımanê tırki hinê te dıkın. Ev nêzikê 25 salın ji ku ez lı Almanyayê dıjim. Lı derdora mın da bê guman hevalên mın yên Kurd ji hene, lê zêdetır, ez bı Almanan ra dıpeyvım.

S. Bapir: Kurdi ya te ji baş e, tu kurdiya xwe çıma pıçûk dıhesıbini?
Y. Yavûz: Dızanım, dızanım, ez dızanım ku kurmanciya mın pır baş nine, lê belê idare dıke. Bı kurmanciya Diyarbekırê nıkarım baş qıse bıkım, kurmanciya Hekkariyê ji wusa.

S. Bapir: Qet ferq nake, ya Qereqoçanê ji baş e.
Y. Yavûz: Ya Qereqoçanê ji baş e, lê ya Qereqoçanê pır tırki ketiye navê.

S. Bapir: Tışki na be, ê başe, tu kengê û lı kê derê hatiyi dınyayê?

Y. Yavûz: Baş pê nızanım, dıbe ku sala 1964 an ji 1963 be, çewa ku dı pıraniya Kurdan da ji wusa ne, ez ji tam bı pê nızanım. Dıbe ku dı dawiya 1963 yan, an ji despêka 1964 an be. Ez lı gundeki Qereqoçana Elezizê hatım dınê.

S. Bapir: Yê mın ji wusa ye, nıha merıv tam bı salên xwe nızane, de ica were ka merıv wê çewa bı rojbûna xwe bızanıbe, newsa?
Y. Yavûz: Belê, belê.

S. Bapir: Tu jı kengê va lı Almanyayê dıjiy?
Y. Yavûz: Ez dı sala 1980 ya da çûm Almanyayê, sê hefte beriya 12 İlonê. Bavê mın, mın bır. Pıçkek ji, jı sedema pevçûna çep û rastgıran bû, ku dı nava salên 1970 yan da destpêkırıbû. Herçıqas ez lı Dêrsimê dımam, lê lı wê derê ji hêzên çepgır ketıbûn qırka hevdû. Rewşeki şiddetê hebû.

S. Bapir: Lı Almanyayê te beşa sinemê ya akedemiya hunerên sıpehi xwend newsa?
Y. Yavûz: Lı wır beşeki bı navê komukasyoniya optikal heye, mın çend demwext beşdariyê wê beşê kır. Lı wê derê, beşeki ku gıraniya xwe dıda lı ser film hebû, mamosteyên wan hebûn, lı ba wan mın wexteki dersan gırt, lê belê zêdetır ji, ez xwe bı xwe fêri sinemayê bûm, her wusa hın tıştan ji, jı mamosteyên xwe hinbûm.
S. Bapir: Heta nıha te kijan filman çêkıri ye, ez bı xwe tenê 2 filmên te dızanım.
Y. Yavûz: Xeyni 2-3 kurtefilmên mın yên temambûyi an ji nivcû mayi yên dema xwendekariya mın, 2 kurte filmên mın ên ku mın bı awayê profesyoneli çêkıriye hene. Yek jı wana , filma mın a dokumenter ya 18 deqiqeyi, ya bı navê “Sed û Yek Mark” e. Ya di ji, kurte filma bı navê “Mırovê bı Qaputê Sıpi” ye ku mın wê, jı kurte çiroka Oğuz Atay şırovekır û çêkır. Mın wê kurte filmê dı sala 1999 a da çêkır. Lê belê dokumentereki mın yê bı navê “Bavê Mın ê Karker yê Mêvan” heye, ku ez gelek jı wê hızdıkım. Dı derbarê dê û bavê mın da bû, jı xwe ev film mın ber bı sinemayê va kışand.

S. Bapir: Yani film behsa jiyana dê û bavê te dıke?

Y. Yavûz: Belê, belê.

S. Bapir: Çend deqiqe ye?
Y. Yavûz: Filmeki dokumenter ya 52 deqiqeyi ye. Lı ser têkıliyên dı navbera dê û bavê mın da ye, bavê mın 16 sal lı Almanyayê ma, diya mın ji dı wê demê da, her lı welat ma û me mezın kır, em çûn dıbıstanan. Paşê dema ku bavê mın dı sala 1984 a da vegeriya welat, hın jı me lı Almanyayê û bajarên cuda man. Yani nêzikbûn û gırêdana mın ya bı dê û bavê mın ra, têkiliyên dı navbera dê û bavê mın bı xwe da, meseleya koçberbûnê û koçberiya Kurdan.

S. Bapir: Jı bo vê dokumenterê wun çun lı Kurdıstanê ji we film kışand?

Y. Yavûz: Belê, belê, jı xwe nivê filmê bı xwe lı Kurdıstanê derbas dıbe. Lı gundeki navçeya Qereqoçanê, ku ew bı xwe ji gırêdayê bajarê Elezizê ye.

S. Bapir: Tu dı filmên xwe da, realite ya cıvata Kurdên Awrupayê tini, datini ber me, nişanê me dıdi. Dema ku vi kari dıki, tu dûrê şablonên ideolojiki û siyaseta Kurdan ya heyi dısekıni, bala xwe zêde nadi van tıştan. Wek zêrevaneki dıçi, dıbini û tu ser mesele û pırsgırêkan dısekıni. Gelo eviya stila te ye? An ji dı vê tespita xwe da ez rast ım an na?
Y. Yavûz: Belê, belê gelek rast e. Jı xwe dı jiyana xwe da, ez tu car beşdarê karên rêxıstıni nebûme û bı sempati mın lı tu rêxıstıni nenıhêrti ye. Her çıqas dı zarokatiya xwe da, dı salên 1970 yan da, mın rêxıstınên bı vi awayi nas kırıbe ji. Lê mın fêhm kır ku dı nav hiyerarşiya jı jor heta xwarê û jı jêr heta jorê ya van rêxıstınan da, merıv nıkare kesayetiya xwe bıpêşvebıbe. Jı seri da mın wusa fêhm kır, jı ber vê yekê ez ne ketım nava tışteki wusa. Jı xortantiya xwe pê va mın berê xwe da hunerê, mın fotograf dıkşand, kovaran derdıxıst.

S. Bapir: Te kijan kovari derdıxıst?
Y. Yavûz: “Almanyadaki Göçmen Gençlik” (Koçberên Cıwan yên lı Almanyayê), ew kovareki lı ser koçberan bû. Mın xebatên kulturi û cıvaki dıkır.

S. Bapir: Gelek normal e ku her mırov lı gor xwe, nasnameya xwe, an ji nijada xwe eşkere bıke. Yani İngilizeki dıbêje ku ew İngiliz e, Almaneki, Almanbûna xwe û Tırkeki ji Tırbûna xwe eşkere dıke. Lê belê dema ku Kurdeki, Kurdbûna xwe eşkere dıke, ango dema ku dıbêje ku ew jı Kurdıstanê hatiye, lı wır hatiye dınê, dema dı filmên xwe da cıh dıde zımanê dê û bavê xwe, yani cıh dıde zımanê kurdi, bıvê nevê xwe dı nav jiyana politik da nabine? Yani dûrê partizancitiyê û mıridbûnê, gelo bı awayeki nerm be ji, siyasetê nakê?
Y. Yavûz: Lı gor ditına mın, huner pıri caran lı gor xwe, dı nava xwe da meyleki siyasi ji temsil dıke. Dema ku tu hın tıştan dıki, ku ew tıştên ku tu dıki huner an ji edebiyat be, tu hıngê ramanên xwe yê lı ser dınyayê ji eşkere dıki. Jı ber vê yekê, dema keseki dıxweyne, an ji temaşevanki ku hunerê te dıbine, filmên te temaşe dıke, tê dıgihije dı derbarê hın tıştan da ka tu çewa dıfıkıri.

S. Bapir: Tu naxwazi realita Kurdên Almanyayê an ji yên Awrupayê makyaj û xweşıktır bıki, çewa ye, tu dıxwazi wusa ji nişanê me bıdi, bı tevi başi û xırabiya xwe. Meyleki me Kurdan heye, ku pıri caran em her tışti idealize dıkın, lê tu wek filimçêkereki bı vi awayi tevnageri, her wusa ji gelo hınki behna dokumenteri ji, jı filmên te nayê?
Y. Yavûz: Despêka mın ya sinemayê jı xwe bı filmên dokumenter bû. Mın bı dokumentera “Bavê Mın ê Karker yê Mêvan” destpêkır. Jiyana mırovan dı jiyana rasti da çewa derbas dıbe, ew karekterên ku dı senaryo mın da derbas dıbın ji, wusa dıjin. Ez çırokên xwe, lı ser wan kesên ku ez dı jiyana rasti da ji wan nasdıkım, an ji leqayê wan têm dıhonım. Lema ji, bûyerên ku dı filmê da dıqewımın, gelek nêzikê rastiyê ne. Ew leyistikvanên ku ez wan dıbjêrım, zêdetır ji ew mırovên ku behsa jiyana xwe bı xwe dıkın û ew kesên ku wê rola hanê baş nasdıkın ın.

S. Bapir: Ango mırov behsa jiyana xwe dıkın.

Y. Yavûz: Belê, belê behsa xwe dıkın.

S. Bapir: Gelo jı ber vê yekê tu leyistikvanên amator tercih dıki?

Y. Yavûz: Dı xebatên mın yên heta nıha da her wusa bûye, lê ez pê nızanım ka jı nıha û pê va wê wusa bıbe an na. Yani lı gor çiroka senaryoyê ye.

S. Bapir: Ew karekterên ku tu dı filmên xwe dıbıjêri, dı nav cıvata Almanan û her wusa ji dı dervayê vê cıvatê da ji, ne xwedi tu têkıliyên baş ın. Tu bı zanebûni karekterên wusa jı xwe ra dıbıjêri? Ez hınki pırsa xwe fırehtır bıkım: Lı Almanyayê gelek Kurdên ku dı rewşeki baş da dıjin ji hene, lê belê ew Kurdên ku tu dı filmên xwe da dıbıjêri, mırovên ku bı vi ali û wi ali va dıhejın, yên ku bı wan ra pırsgırêkên ku gırêdayê nasnamê û kesayetiyê ne, hene.

Y. Yavûz: Belê, mırovên ku lı dû hın tıştan nın. Ango, wek nımûne, dema ku ez behsa cıwaneki ku ew dı 9-10 saliya xwe da hatiye Almanyayê, dıkım, ku beriya hatına xwe ji, dê û bavê xwe wenda kıri ye û lı wır çend sal çûye dıbıstanê û dema lı vır ji, çewa ku dıkebe 16 saliya xwe, jı mecbûri dıkebe nav illegaliteyê: tu nıkari wi wek mıroveki xwedi nasnameki xweser, ku dı nav cıvatê da bı rumeti dıji, bıhesıbini. Jı xwe rewşeki wusa ya wi mırovi nine.

Dimeneki jı filma Yuksel Yavûz "Serbestiya Pıçûk", (2003).

S. Bapir: Yani pırsgırêkên wi yên nasnameyi hene.

Y. Yavûz: Belê hene. Dema ku ez behsa wi lawıki dıkım, ez tenê behsa aliyên wi yên Kurd nakım, ew dıxwaze xwe bıguherine, dıxwaze bıbe xwedi kesayetiyeki nû. Jı xwe, mıroveki ku jı ber zulma ku lı welatê xwe da ditiye reviyaye, mecbur maye ku bıreve û hatiye Awrupayê, wê çı bıke? Wê cardi vegere wi welati, wê bıxwaze vegere? Ev pırseki di ye. Em bêjın ku ew lawıkê jı Afrikayê, naxwaze vegere Afrikayê, dıbe ku ew dıxwaze lı Almanyayê bımine. Jı ber ku nahêlın ew lı Almanyayê bımine, ew behsa Awustralyayê dıke, dıxwaze ku here Awustralyayê. Dıbe ku dıfıkıre ku, ew ciyên ku em hê neçûnê ciyên heri xweş ın.

S. Bapir: Kurdıstan dı wan her du filmên te da ji, ango dı “Zarokên Nisanê” û “ Serbestiya Pıçûk” da ji heye, lê belê Kurdıstan jı dûr va heye. Ew pırsgırêkên ku lı Kurdıstanê peyda bûne, tên û lı Almanyayê da ji dıdomın. Dı “Zarokên Nisanê” da, ew sehdıkın ku vayê gundê wan jı aliyê dewletê va hatiye şewıtandın û merıvên wan hatıne kuştın. Dı “Serbestiya Pıçûk” da ji, dırêjayiya şerê ku lı Kurdıstanê hebûye, tê û bı awayeki dın, vê carê ji lı Almanyayê dıdome: Lı wır lı aliki tevgera gerillatiyê heye û jı lı aliyê di ji, cerdevanên ku dewletê wan bı rêxıstın kıriye heye, her du ali ji Kurd ın û mırovên ku dı vê rewşa hanê da asê û dı bın zorê da mane ne. Tu bı van bûyeran çı dıxwazi jı me ra şırove bıki?

Y. Yavûz: Dı wan salên 1980 û 1990 an da lı Kurdıstanê şereki hûr dıqewımi. Dı şıroveya resmi da, jı viya ra navê şer danatanin, jê ra dıgotın ku terorist hene û em lı hımberê wan mucadele dıkın. Lê belê şereki ku 15 salan berdewam kır, çêbû. Dı wi şeri da bı hezaran gund hatın valakırınê, xelk jı ci û warên xwe bûn, jı her du aliyan bı hezaran mırov hatın kuştın û serûbınbûneki cıvati qewımi. Dı nav vê serûbınbûnê da nesleki nû gıhiya, cıwanên 13, 15 û 18 sali,dı nav germayiya şer da mezın bûn, bıvê nevê, gıraniya vi şeri lı ser pışta xwe da his kırın. Dıbe ku ew yekser beşdarê şer nebûbın ji, lê belê wusa mezın bûn û tesireki mezın ya vê rewşê lı ser avakırına kesayeti û karekterê wan da, çêbû. Ew bı vi ali û bı wi ali va belawela bûn, hın jı wan, dı şertên gelek zehmet da ber bı rojavayê û hınên dın ji ber bı Awrupayê va hatın. Mırov mecbûr man da ku bı tevi derd û kulên xwe bıjin û bırinên xwe bı xwe bıkewinın. Mın xwest ku, lı ser tesira ku ev travma (bırin) lı ser mırovên ku dırevın û xwe dıspêrın Almanyayê û lı wır dıxwazın jiyaneki nû jı xwe ra avabıkın, çêdıke, bısekınım. Mın xwest ku, tesira ku wi şeri lı ser mırovên ku jı gelek aliyên dınê hatıne û lı ciyeki da cıviyane, çêdıke, nişan bıdım.

S. Bapir: Dı “Serbestiya pıçûk” da , Kurdıstan bı rêya kaseta pıçûk ya kamera videoyê, ku jı Baran ra hatiye şandın, xwıya dıke. Ez dıxwazım lı ser mesela zıman bısekınım, lı ser zımanê kurdi. Dı filmên xwe da tu gelek kêm ci dıdi zımanê kurdi û dema dıdi ji, zêdetır pir û kal bı vi zımani dıpeyvın. Dı “Zarokên Nisanê” da, dê û bavê her du bırayan dı nav xwe da bı kurdi dıpeyviyan, dı “Serbestiya Pıçûk” da ji, kaseta pıçûk a ku jı Kurdıstanê tê, kurdi ji bı xwe ra tine. Dı vê filmê da, her weha tışteki nû ji heye: Kurapê Baran, Heyder bı zanebûni kurdi dıpeyve, lı vır terciheki wi xwıya dıke, bı zanabûni muzika kurdi dıparêze. Dema ku, mêreki, demançe dı dest da, tê loqınteyê û dıxwaze intixar bıke, yani xwe bıkuje, jı Heyderê ku dı loqınteyê da dıxebıte dıxwaze ku jê ra muzika arabesk a Muslum Gursesi dane serê, hıngê Heyder jı garsonê ber destê xwe ra dıbêje “dev jı vana berde, bı kurdi dewam bıke” û muzika kurdi bı dengê xweş yê Eyşe Şanê dıdome. Sahneki gelek xweşe, lê tu dibini ku ev kesê hanê (Heyder) jı aliyê hın berpırsiyarên hêzeki çep a Kurd va, wek xayin tê hesıbandın.!

Y. Yavûz: Na, ew kes ne jı rêxıstına Kurdi ne, jı xwe lı ciyeki da hevalê Heyder jı wi dıpırse “ev ki ne”, ew ji dıbêje ku “ew çepgırên kevn nın, ewên ku jı ber wan mane ne”

S. Bapir: Lê belê ew kes behsa şerê ku lı Dêrsimê dıqewıme dıkın!

Y. Yavûz: Dema em behsa bermayiya hêzên çep dıkın, tu dızani, wexteki grubên pıçûk ên lı çiyê gerilla xweyi dıkırın hebûn, wek “Partizan” û “Dev-Sol”ê.

S. Bapir: Yani ew kes jı wana bûn?

Y. Yavûz: Helbet, dıkarın bıbın.

S. Bapir: Lê çewa ku mın fêhm kır, Heyder berê şervaneki PKKê bûye, her wusa hevalê wi ji. Lê belê ew çepgır çewa dıkarın wusa bela xwe bı wan dın, wan weki xayinan nişan bıdın? Mın wusa fêhm kır, çewa ku hevalên hev ên berê bın û hın jı wan xwedi gıravi dev jı dozê berdabın.

Y. Yavûz: Ne xêr, ew ne jı PKK ne, ew çepgırên kevn nın.

S. Bapir: Lê zihniyet weki hevdu ye ne wusa? Jı bo mın zıhniyet muhim e.

Y. Yavûz: Ez jı vır bı rê ketım: Şervaneki PKKê ku lı çiyê şer kıriye, bê guman ku ew jı aliki va wek gazi û mêrxaseki ye û hatiye ica dıxwaze jiyana xwe ya şexsi nıha jı xwe ra ava bıke. Dıxwaze evindar bıbe, hızbıke û cınsiyetê bınase. Ev rêxıstına çep tê û dıxwaze vi merxasê hanê bı erzani bıdestbıxe, têxe nav refên xwe.

S. Bapir: Lê wi xırab nişan dıdın!

Y. Yavûz: Ew, dı seri da dıxwazın wi bıdestxın, dema ku jı wan nayê ji, vêca dest bı dıjûn û êrışan dıkın.

S. Bapir: Dı “Serbestiya Pıçûk” da, Lawıkê ku rola dıdoyan dıleyze jı Afrikayê ye, her wusa keça ku Heyder jı jê hızdıke ji, jı Saragevoya Bosna Hersekê ye. Em dızanın ku lı wır, artêşa Sırban, artêşa Yugoslavyayê qetliamên mezın lı vi mıleti kır. Lı Afrikayê ji tevdakuştınên mezın dıqewımın, her wusa xelayi û koçberi ji lı wır dıbın. Tu, mırovên ku jı van her sê cıvatên cuda tên, lı Almanyayê tini ba hev û wan bı hevra dıki têkılidar. Gelo bındesti û zulım, rewşa hevbeş ya van mırovan e? Hatına wan ya lı ba hev, dıvê tışteki tesadufi nin be, newsa?

Y. Yavûz: Bê guman pırsgırêk, ne tenê pırsgırêka Kurdan e. Lı gelek aliyên dınyayê ji pırsgırêka netewi ya gelek mıletan heye. Em bêjın, lı gelek deverên Afrikayê da qetliamên mezın çêdıbın û dimenên van tevdakuştınan, dıbe ku jı bo demeki kın dı dezgehên ragıhandınê ya dınyayê da bên xwiya kırın û paşê ji tên jı bir kırınê. Dı van qetliaman da, dıbe ku dı demeki kın da bı sedhezaran mırov tên kuştın. Lı derdora ku ez lê dıjim, ez leqayê mırovên wusa têm, dı taxa St. Pauli da, her gav ez rasti mırovên ku jı gelek aliyên dınyayê hatıne, dıbım. Ev tax, taxeki merkezi ye û nêzikê limana bajarê Hamburgê ye. Lı wır xeyni Almanan, kesên ku jı gelek aliyên cihanê hatıne ji, dıjin.

Dimeneki jı filma Yuksel Yavûz "Zarokên Nisanê", (1998).

.
S. Bapir: Do pışti ku filma te hat nişandan, dı nav sinemayê da û lı pêş temaşevanan da ji mın jı te pırsi bû, tu filmên xwe heta nıha lı Awrupayê çêdıki, gelo dı sıberojê da tu dıxwazi filmên xwe lı Kurdıstanê ji bıkşini? Te dı cewaba xwe da gotıbû ku “bê guman ez dıxwazım, lê belê, pêşi ez dıxwazım kurdiya xwe pêşdabıbım û çêtır bıkım”. Lı ser vê meselê, lı ser mesela zıman, tu dıkari fıkrên xwe jı me ra bıbêji? Bê guman zıman wek mıfteyeki ye, jı te ra deriyan vedıke, dema ku tu pê nızanıbi deri gırti dıminın. Jı aliyê di va, zıman dışıbe dareki, dema ku tu wê avbıdi, ew lı xwedıxe û geş dıbe û dema ku tu av nedi, ango bı karneyni, hıngê dıçılmıse û hışk dıbe.

Y. Yavûz: Serhad, ez vana dızanım. Ez heta 6 saliya xwe, bı kurdi dıpeyviyam, dê û bavê mın bı tırki nızanıbûn û mın bı wan ra bı kurdi qıse dıkır. Lê em dı dıbıstanan da, dı “yatılı okullari” da mezın bûn û ez dı 16 saliya xwe da ji hatım Almanyayê. Lı wır ji, ez mecbûr mam ku dûrê der dorên ku Kurd lê dıminın, bıjim. Lê belê dema ku jı du salan careki ez dıçûm gundê xwe, disa zımanê mın vedıbû. Dı van salên dawi da, bı mebesta serilêdana dê û bavê xwe, ez zêdetır caran, salê 2-3 caran dıçım gund, ew nıha lı wır bı tena serê xwe mane. İdeala me ya avakırına sinema kurdi heye, lê hewcedariya me bı zımaneki hevbeş heye, da ku lı ser wi zımani sinema kurdi were avakırınê. Wek minak ku filmek xweru bı kurdi were çêkırın, gelo hemu Kurd wê jı wê kurdiya hanê fêhm bıkın? Wek minak, sala par dema ku ez çûm gund, jı bo qenebi Roj Tv yê temaşe bıkın, mın jı dê û bavê xwe ra sêleki sateliti kıri. Werhasıl, me sêlê bı cıh kır û me televizyonê vekır, dengûbahsên kurdi hebûn, lê belê diya mın jê fêhmnedıkır, Kurd bû, bı kurdi dıpeyivi, lê jê fêhm nedıkır.

S. Bapir: Gelo bı zaravayê Sorani bû?
Y. Yavûz: Na, bı zaravayê Kurmanci bû. Diya mın wê kurdiya xweser ya dengûbehsan fêhm nedıkır.

S. Bapir: Lê pırsgırêkên bı vi rengi lı her derê hene û dı nav Tırkan da ji hene. Her çıqas dirokeki wan ya 700 sali ya dewletbûnê heye ji, yeki jı Qonyayê nıkare baş jı yeki Stenboli fêhm bıke.

Y. Yavûz: Belê, belê lı her deri heye. Ez dıxwazım bêjım ku, ez neçûme dıbıstana kurdi, an ji perwerda zımanê kurdi. Ez mecbûr mam ku, dı 6 saliya xwe da dest bı perwerda zımanê tırki û dı 16 saliya xwe da ji dest bı zımanê almani bıkım.

S. Bapir: Tu çend sal çûy “yatlı okul”ê?

Y. Yavûz: 10 sal, dıbıstana destpêkê, ya navin û heta sınıfa dıdo yan ya liseyê û paşê ji ez çûm Almanyayê. Bınêre, nıha ez jı bo pêşkêşkırın û danasina filmên xwe, beşdarê festivalên navnetewi dıbım û lı wır ji hewcedariyeki mın yê mezın bı zımanê ingilizi xwıya dıke. Jı aliki va dıvê ku ez ingilizi fêr bıbım û jı aliyê di va ji dıvê ku ez kurdiya xwe geş û xweştır bıkım. Bê guman ez dıxwazım herım lı Kurdıstanê filman çêkım, Ez dıxwazım ruyê mırovên ku lı wır dıjin, xwezaya wır û çirokên spehi yên ku lı wır hene nişanê temaşavanên dınyayê bıdım. Çı lı Awrupayê çı jı lı seranserê dınê, me Kurdan zêdetır wek mıleteki ku bındesti û zulmê dıbine, ku bêkes û belangaz e û otobanan dıde sekınandınê, nasdıkın. Mıleteki ku lı Rojhılata Navin dıji û ku nûfusa wi jı 40 milyoni zêdetıre heye. Tê zanin ku pariki mafên wi yên kulturi û yên mayin lı tu dewletê ku lê dıji nine û mucadeleya vi mıleti heye. Dınya zêdetır me wek siyasetvanan nasdıke. Lê dewlemendiyeki me yê kulturi, ku lı ber jıbirkırın û wendabûnê heye. Dıvê ku bı rêya huner, edebiyat, sinema û medyayê, em vê dewlemendiyê bı mırovên Awrupayê, bı mırovên dınyayê ra bıdın naskırın, dıvê ku armanca me ev be.

S. Bapir: Gava dınê te behsa zımaneki hevbeş kır. Zımanê hevbeş û standart, dı jiyana mıletan da pışti demeki, ango dema ku dıbın xwedi dezgehên perwerdeyi û dewleta xwe avadıkın, çêdıbe, dıvê ku merıv jı nıha va hêviya vi zımani nemine.

Y. Yavûz: Belê dıbe ku wusa bıbe.

S. Bapir: Dı filmên kurdi da, zarava û devokên cuda yên zımanê kurdi tên bı karanin. Ez dıfıkırım ku, bı kijan zarava an ji devok dıbe bıla bıbe, dıvê merıv bı kurdiya heyi bıke. Her zıman sıpehi ye, kurdi ji sıpehi ye, tırki ji û erebi ji. Zarava û devokên kurdi, xweşıkayi û dewlemandiya kurdi ne. Dıvê ku merıv hêviya kurdiya standart nesekıne, her tışti bı kurdiya heyi bıke.
Y. Yavûz: Zımaneki ideal, dı nav pêvajoya sıberojê da çêdıbe. Ku em jı Yekitiya Awrupayê wext bıstinın, hıngê wê reformên mezın yên jı bo Kurdan çêbıbın.Wê Kurd vana bıxwazın. Bê guman ev ê ne tışteki hınde hêsan be.

S. Bapir: Lê em karekterê dewleta Tırkan dızanın. Dewleta tari, ya ku leşker û kemalist bırêvadıbın heye. Peymanên navnetewi û yên Awrupayê wê çewa bıkarıbın da ku bıkebın jiyana pratik?

Y. Yavûz: Hêdi hêdi ew ê were şıkestın. Wek minak, dı salên 1970 yan da, lı vır (Yunanistan), lı İspanya û Portekizê ji rejimên diktator hebûn, lê ew neman û çûn.

S. Bapir: Lê wan, mıleteki dı bındestiyê da nedıgırtın. Dema ku tu mıleteki dıpelçıqini û bındestdıgri, wê hıngê hergav hewcedariya te bı leşkeran hebe.
Y. Yavûz: Temam, tu nıkari vê zulmê lı ser xelkê Tırk bıki, lê belê lı Tırkiyê rıhetiyeke leşkeran heye. Lı Tırkiyê zêdetır ji, du xelk hene: Xelkên Tırk û Kurd, lê tu dema wek diktatoriyeta leşkeri lı ser serê Kurdan hegemonya xwe avadıki, hıngê tu jı gelê Tırk ji desteka xwe dıgri. Ku te lı xelkê xwe ji zulm bıkıra, ewçax te yê nıkarıbûya jê destekê bıstanda. Dı ev 80 salên derbasbûyi yên Komara Tırkiyê da her wusa çêbû. Leşker meclisê avakıriye, leşker dewletê avakıriye, xebatên jı bo avakırına cıvateki sıwil çêbûna, lê leşker rê lı ber vê yekê gırtiye. Dı nav sistema parlementeri da ji, bê destûra leşkeran tu tıştek pêk nehatiye. Dıbe ku dı salên 1950 yan da, dı dema Menderes da xwestın da ku hın gavan bavêjın, hıngê ji leşkeran wi lı sêdarê xıstın. Her çıqas kevneşopiyeki wi yê wusa tunebe ji, dıbe ku jı ber zextên Awrupayê leşker xwe bıkşine bargeha xwe.

S. Bapir: Em vegerın ser filmên te, gelo Kurd tên filmên te temaşe dıkın?

Y. Yavûz: Lı gelek ciyên Awrupayê, lı Berlinê, lı Zurih û Londrayê da Festivalên Filmên Kurdi çêdıbın. Ya heri mezın lı Berlinê tê çêkırın, ev festival çendeki beriya nıha bı filma mın destpêkır, beriya nıha ji bı filma Behman Ghobadi vebûbû. Xweska festivaleki filman lı Diyarbekırê ji bıhata çêkırın, dı havina derbasbûyi da, ez lı wur bûm û mın jı wan ra got ku dıvê festivalek kulturi lı vır ji were avakırın û pêşdebırın. Tenê ne wek festivala filiman, dıvê ew xebateki bı navê Festivala Film ya Navnetewi ya Diyarbekırê be. Ango dıvê sinemaya dınyayê ji were vêdê û dı nav hefteki-deh rojan da hem sinemaya kurdi wê bı dınyayê were naskırın û hen ji sinemaya dınyayê bı Kurdan. Tıştên bı rengi, dı pêvajoya sıberojê da dıbe ku bıkebın jiyanê. Ku mafên kulturi bên sıtandın, hıngê ku bı çavkaniyên abori yên Awrupayê xebateki kulturi yên bı vi rengi çêbıbın wê pır sıpehi be. Em Kurd mırovên wusa nın ku, heta nıha her bı siyasetê mıjul bûne û huner ji lı paş va maye, jı ber vê yekê ez nızanım ka ev tıştê ku ez behs dıkım wê çıqas bıserbıkeve.

S. Bapir: Dı nav me Kurdan da gotûbêjeke heye: Sinemaya Kurdi heye an filimçêkerên Kurd hene? Tu çı dıbeji, Sinema Kurdi hatiye avakırınê an na?

Y. Yavûz: Lı gor mın, Sinemeyeki ku hê êşa zayinê dıkşine heye. Ez hê nıkarım bêjım ku Sinema Kurdi avabûye, lewra pırs, ne ya malzeme û teknikê ye, dıvê ku merıv wê bı cıh ji bine. Jı ber vê yekê, ne tenê filimçêkerên ku bı kurdi baş dıpeyvın lazım ın, her wusa leyistikvanên ku baş dıpeyvın ji dıvê ku bıgıhijın. Dıvê tiyatroyên kurdi bên avakırınê, dıvê leyistıkvanên ku jı van tiyatroyan gıhiştıbın, hebın. Wek minak, ew lawıkê ku dı filma mın ya paşi da rola sereke dıleyze; bı eslê xwe Kurd e, lı gund hatiye dınê, herçıqas dê û bavê wi bı kurdi dıpeyvın ji, ew lı Stenbolê mezınbûye û dı 9 saliya xwe da ji hatiye Almanyayê, kurdi fêhm dıke û lı gor senaryoya ku mın nıvisibû, mın wi bı kurdi da axaftınê, lê ew keseki ku ewqas bı kurdi dıpeyve ji nine. Pırsgırêkên me yên bı vi rengi hene. Lê belê dema ku bı zımanê xwe, bı zımanê kurdi film dı sinemeyan da werın nişandan, hıngê em ê bı rasti ji dıkarın behsa Sinema Kurdi bıkın. Jı aliyê di va, sinemeya ku Behman Ghobadi çêdıke bı sorani ye. Bı vê ditınê, gelo Sinema Kurdi ya bı sorani heye? Lı Tırkiyê hê ev tışt çênebûye. Wek minak, mın vê filmê (Serbestiya Pıçûk) yekser bı sermayeya Almanan çêkır, ne jı Tırkiyê û ne ji jı Kurdan qurışeki negıhişte mın.

S. Bapir: Dı vi wari da, dı warê abori da, filmên te dıkarın mesrefa xwe derinın, ango tu bı çı dıji?

Y. Yavûz: Na, ne xêr, jı xwe ev film dı produktura mın da çênebûye. Ez bı pereyên ku fonên teşwikê û televizyonê dıdın projeya mın, radıkım û dıçım ba produktureki, ew ji produkturtiya filmê dıgre ser xwe.

S. Bapir: Ew ji beşeki mezın yê wi pereyi jı xwe ra hıldıde newsa?

Y. Yavûz: Belê, belê. Jı xwe bı pereyeki hewqas mezın ji ev kar çênabe, bı pereyeki gelek kêm ev xebat dıçın seri.

S. Bapir: Maliyeta Serbestiya Pıçûk çıqas bû, tu dıkari jı me ra bêji?

Y. Yavûz: Maliyeta filmê 750.000 euro bû. Dı rastiyê da jı bo filmeki wusa, hewcedariya bı 1.200.000 euroyi hebû.

S. Bapir: Leyistıkvanên filmê heqdestê xwe dıstinın?

Y. Yavûz: Belê, belê dıstinın.

S. Bapir: Lı anagorê standartên Almanyayê, an dı çarçova dostantiyê da?

Y. Yavûz: Na, na ne anagorê standartê Almanan. Dı çarçova dost û hevaltiyê da. Jı ber ku butça filmê kêm e, wek filimçêkereki, dıvê ku beşeki perên ku dıdın mın ji, ez disa razinım jı bo mesrefên filmê. Jı ber vê yekê, 2-3 milyon euroyi jı bo filmeki bı naveroka hanê nadın.

S. Bapir: Jı bo tıştên weha fonên yekitiyê Awrupayê hene newsa?
Y. Yavûz: Na, fonên Almanyayê hene, ez jı fonên Almanyayê istifade dıkım. Ez ê hewl bıdım da ku jı bo filma xwe ya nû, jı fonên Yekitiya Awrupayê istifade bıkım, ka em ê bıbinın.

S. Bapir: Tu dı peydakırına leyistıkvanên xwe da, tu tengasiyê dıkşini?
Y. Yavûz: Bê guman merıv dıkşine. Her çıqas dı nav wan da çendên profesyonel hebûn ji, heta nıha zêdetır ez bı leyistıkvanên amator ra xebıtim. Mesele gırêdayiyê çirokê ye, dı senaryo da ku qala mırovên cıwan bê kırın, merıv bı reheti nıkare mırovên wusa peyda bıke. Ez wusa leyistıkvanên ku jı tiyatroyan gıhiştıne ji ewqas tercih nakım. Lewra cudatiyên mezın dı navbera awayê leyistıkvaniya tiyatro û ya sinemayê da hene. Heta dereceki, dı dema kışandına filmê da, ez bı xwe, leyistıkvanên xwe dıgihijinım, ez wan perwerde dıkım. Gelek zehmetiyên vi tışti hene; jı bo karektereki, tu nıkari lı 20, 30 an ji 40 mırovan temaşe bıki û yeki jı nava wan jı xwe ra hılbıjêri, ev alternatifa mın nine.

S. Bapir: Dı nav cıvata Kurdên Almanyayê da, hın Kurdên ku gelek baş bı kurdi dızanın ji hene.

Y. Yavûz: Raste hene, lê leyistıkvan ninın. Çend ciyên ku bı awayê amatori tiyatro dıkın hene, lê belê mamosteyên wan ne hınde baş ın. Gelek zehmet e ku tu leyistıkvaneki ku lı wur gıhiştiye, paşê bıguhırini. Jı seri da, jı bıngeh dıvê ku merıv leyistıkvanan bıgıhijine û fêrbıke.

S. Bapir: Ez tışteki tekniki bıpırsım, jı bo filma xwe ya 98 deqiqeyi, te çed saet film kışand?

Y. Yavûz: Ez filmên xwe bı nispeta 1 lı gor 10 an, an ji 12 an dıkşinım, ango jı bo 1 deqiqeyi ez 10 deqiqan dıkşinım. Ev tê wê maneyê ku tu ne 10 caran, lê sê çar caran sahneki dubare dıki.

S. Bapir: Ez pırseki xususi bıpırsım: Filimçêkereki Kurd ku tu filmên wi dıecıbini heye?
Y. Yavûz: Ez gelek Behman Ghobadi dıecıbinım. Ez dıbêm qê Behman gelek jı sinemayê fêhmdıke, sinemayê dı nava xwe da hisdıke û her wusa pır serkefti ye, zêdetır ji filma Hespên Sermest. Hê mın Û Kûsel Ji Dıfırın neditıye, sıbê em ê bı hev ra filma wi ya sısêyan bınêrın. Lê filma wi ya dudıyan, mın wek ya yeka neecıbandıbû. Merıv dıgot qê lı wır hındek durıvê Kusturiça pê dıket, lê Hespên Sermest zehf serkefti bû. Ez bala xwe dıdımê ku, ew pır baş jı zımanê sinemayê fêhmdıke. Dı herıkandına şıroveya jiyana wan zarokên pıçûk da, ew pır serkefti ye. Ez bawer dıkım ku Behman Ghobadi geleki dinamik û jêhati ye, her weha, ew jı sinema İranê gelek tıştên qenc hinbûye. Ew anagorê imkanên xwe, bı kesên lı derdora xwe, bı bıra û merıvên xwe, bı gelek pereki kêm filmên xwe çêdıke. Ez bawer dıkım ku, ew keseki wusa ye ku, dıkare muhra xwe lı Sinema Kurdi ya sıberojê bıxe.

S. Bapir: Navbera te û pırtûkan çewa ye, gelo tu dıkari navê pırtûka ku te dı vê dawiyê da xwendi ye, jı me ra bêji?

Y. Yavûz: Edebiyat jı berê va bala mın dıkşine, ez gelek jı xwendına kıtêban hızdıkım. Beriya ku ez werım vır (Yunanistanê) mın pırtûka Mehmet Uzun ya bı navê “Benim Dengbêjlerim” (Dengbêjên Mın) xwend.

S. Bapir: Tu dınıvisini ji?
Y. Yavûz: Heta nıha her mın senaryoyên filmên xwe nıvisiye, lê mın tu pırtûk an ji roman nenıvisiye.

S. Bapir: Heta nıha mın bırrek pırsan jı te kır, gelo tışteki dın ku te dıxweste bêji heye?
Y. Yavûz: Na tıştek tune ye.

S. Bapir: Spas jı bo vê hevpeyvinê, careki dınê ji tenê bı kurdi em bıkın.

Y. Yavûz: Ez ji sıpas dıkım.

S. Bapir: Cara were em bı kurdi bıpeyvın.

Y. Yavûz: Başe, başe.

S. Bapir: Kurdi ya te başe, tu neheqi lı kurdi ya xwe dıki.

Y. Yavûz: Dızanım, dızanım.

S. Bapir: Bı xwe bı xwe venabe, dema ku merıv dıpeyve, hıngê zımanê merıv vedıbe.

Y. Yavûz: Sala bê ezê lı Kurdıstanê qederek bıxebıtım, lı wır ez ê zımanê xwe pêşdabıbım.



*Têbıni:
Yatılı Okulları: Yan ji Yatılı Bölge Okulları, dewleta Tırkan, bı mebesta asimilekırına zarokên Kurdan (ez dıbêm qê jı salên 1950 yan û şûn da) lı gelek deverên Kurdıstanê, dıbıstanên gırti ( gotına “yatılı” dı zımanê tırki da tê wateya “bı tevi razan û xwarınê”) yên bı vi navi vekırın. Ev dıbıstan dı dervayê bajêr û navçeyên Kurdıstanê da, wek taxeki mezın hatıne avakırınê û dışıbın bargehên leşkeri. Dı her yek jı van dıbıstanên gırti da, anagorê dıbıstanê hezar û pêncsed û zêdetır şagırtên Kurd perwerde dıbın. Gundiyên Kurdan, çı jı zext û zora dewletê û çı ji jı belangazi û feqiriyê mecbûr dıminın da ku zarokên xwe bışinın van dıbıstanan. Zarok jı 6-7 saliya xwe pê va salawext jı bo 9 mehan, jı dê û bavên xwe, jı gund û cıvata kurdi dûr tên perwerde kırın. Tenê havinê jı bo 3 mehan destûr dıdın zarokan da ku herın gundên xwe.Lı van dıbıstanan da xeyni razanê, xwarın û cılan ji dıdın zarokan. Zarok dema ku dıgihijın 18 saliya xwe, ango dema ku êdi liseyê ji dıqedinın jı van dıbıstanan dertên.

Yatılı Bölge Okulları lı gor sistemeki taybeti ya dewletê tê rêvabırın. Mamosteyên ku wê lı van dıbıstanan da dersan bıdın, hebo-hebo jı aliyê dewletê va tên hılbıjartın. Armanca van dıbıstanan, wenda kırın û xerakırına kesayetiya zarokên Kurdan e. Zarokên ku bı gotınek tırki nızanın, dı 6-7 saliya xwe da dıkebın van dıbıstanan û vêca bı şexsiyeta tırki, bı zıman û kultura tırki jı wê derê dertên.

Yek jı sedemên muhim ya tehribata ku dı cıvata kurdi da çêbûye, ev dıbıstanên bı navê “Yatlı Bölge Okulları” bı xwe ne. Nıha lı Kurdıstanê jı 50 yan zêdetır dıbıstanên bı vi rengi hene. Pêrar dema dı erdheja Çewlıkê (Bingol) da yek jı van dıbıstanan hılweşiya, gelek zarokên Kurdan tê da mırın. Dı van selexaneyan da, heta nıha bı milyonan zarokên Kurd derbasbûne û jı zıman û kultura kurdi hatın dûrxıstınê, kêm jı van zarokan Kurditiya xwe, kesayeti û zımanê xwe parastıne. Gelek Kurdên ku iro eslê xwe inkar dıkın û dı nav burokrasiya dewleta işkalkar da gıhiştıne ciyên bılınd, jı van dıbıstanan derketıne. Ne dûrê aqılan e ku, hın rêber û qadırên tırkizıman yên tevgera Kurdi ya bakûrê Kurdıstanê ji, jı van deran derketıbın. Merıv wê çewa karıbe bê alaqederi û heta dereceki ji dıjmıntiya wan ya ku bı zıman û kultura kurdi ra heye, izah bıke?

Yatılı Bölge Okulları, bırina reş ya cıvata Kurdan e. Ew wek qanserê cıvata Kurdan xera û pûç dıke, ew kurmê darê ye, ku cıvata me jı hev dıxe û tarûmar dıke. Ew jı Helepçe û Enfalan kêmtır nine.

Kurdên tırkizıman yên çep, heta nıha lı ser Marksizmê û Leninizmê bı hezaran pırtûk û kovaran derxıstın, heta deh sal beriya nıha derdê wanê sereke ev bû. Heta nıha lı ser Yatılı Bölge Okulları, çı bı kurdi û çı ji bı tırki, ez leqayê tu pırtûk an ji lêkolineki berfıreh nehatıme, tu dıbêy qêy pırsgırêkeki Kurdan yê bı vi awayi tuneye.

Gelek tışt hene ku koleti û bındestiya me û her wesa nezanti û nexweşiyên me nişanê me dıdın û lı ruyê me dıxın. Yek jı wana ji, pırsgırêka Yatılı Bölge Okulları ye.

Serhad Bapir.

Têbıni: Ev hevpeyvin cara pêşi dı malpera Rızgariyê da hate weşandın.