31/03/2008

NÛDEM wek mıqnatisekê evindarên zıman, edebiyat û hunera kurdi ber bı xwe va kışand.

Dı warê zımanê kurdi da, nıfşe me bû şahıdê du bûyeran: Yek jı van bûyereke kambax e, wek canewareki tıştê ku derdıkeve pêş dıxwe, dıhêre û dıperçıqine. Eviya politika asimilekırına zımanê kurdi ye. Encamên vê politika kambax êdi lı ber çavan ın. Rêxıstınên Kurdan bı zımanê rojname û kovarên xwe, bı zımanê siyaset û danûsıtendınên xwe, çiqas alikariya vê politika dewleta Tırkan kırın, ev hê ewqas nehatiye gotûbêjkırın. Lewra bı zımanê tırki lı dıj asimilekırına zımanê kurdi derketın û daxwaza rızgarkırına Kurdıstanê anin zıman, bı serê xwe dıjberi û xwexapandıneke mezın e. Çewa ku mıroveki serxweş erebaya xwe dajo û dı heman demê da, ji me ra behsa alozi û tehlûkeya bı serxweşi ajotına erebê bıke.
Ya dınê ji, em şahıdê hın xebatên gıranbuha ne, ku ne bı gotınên vala, lêbelê bı kırınên hêja, anagori xwe lı dıj asimilasyonê dısekının, bı pırsa zıman, edebiyat û hunerê va mıjûldıbın. Ev xebat bı me dan fêhmkırın ku jı bo berdewamiya jiyana gel an ji neteweyeki, hewcedariya me bı edebiyat û hunerê ji heye. Ango gel nıkare bı sloganên tûj jiyana xwe ya hisi û ruhi dagıre û dewlemend bıke, mane û naverok bıde jiyanê. Edebiyat û huner ji dıvê bı zımanê me çêbibin, da ku bıbın mal û mılkê me. Ev xebatên he, dema ku em jı bo 20 milyon Kurdên jı bakûrê welatê me bıfıkırın, gelek hındık dıminın. Lêbelê lı dıji lehiya asimilasyona zıman, hış û mêjiyê Kurdan, ev xebat hındık bın ji, gelek hêja û gıranbûha ne, piroz ın. Dı nava van xebatên xwenasiyê da, bê guman ciyeki taybeti yên kovar û weşanên NÛDEMê heye.
Dı dehsaliyên 80 û 90 an da mıjûlbûna bı zımanê kurdi jı aliyê pıraniya rêxıstınên Kurdan va wek tışteki qor, beredayi û bê wate dıhate ditın. Jı xwe hınekan, her sal jı me ra dubare dıkırın ku jı rızgariya Kurdıstanê ra (ew ji serxwebûna Kurdıstanê bû !) tıştek nemabû, lı ber deri bû. Pırsa zımanê kurdi ji dê pışti serketına şoreşe, bı tevayi dê bıhata çareserkirin. Şoreş ji, jı xwı perwerdekari û danûsıtandınên xwe bı zımanê tırki dıkır. Kurda xwest bı keleşkofa zora F15 yên dıjmın bıbın, lêbelê pıhineki lı çekeki xwe ya ku jı F15 ê bı hêztır e xıstın, ev çeka bı hêz ji, bê guman zımanê kurdi bû. Bı du çekên ku herdu hev temam dıkın ranebûn. Hergav dı deplesmana zımanê dıjmın da xwestın bı holê bıleyzın û xwestın bıserbıkevın. Lê neditın ku jı bo Kurda, berxwedana sıvil ya heri mezın; bı kurdi axaftın û danûsıtandın e. Bê guman dıvê parti û rêxıstın ji hebın.
İroj, êdi pıraniya zarokên Kurdan lı welat û lı dervayê welat jı dê û bavên xwe zımanê kurdı hinnabın. Kurdên welatparêz ku jı dê û bavên xwe yên newelatparêz kurdi hin bûn, lêbelê nıha ew bı vi zımani bı zarokên xwe ra napeyvın, ku jıbirkırıbın, ew bı xwe hinnabın û fêri zarokên xwe nakın. Bı vi awayi naveroka “zımanê zıkmaki” berebere vala û pûç dıbe.
Hê ji gelek ronakbir û nıviskarên Kurda pırsa zımanê kurdi bı serketına şoreşe, ango bı damezırandına dewleta Kurdan va, qenebi bı statuya federasyon an ji otonomiya herema Kurdıstanê va gırêdıdın. Ev ditın şaş û xwexapandın e, bı tıralti û kêmbûna hızra netewi a gel qayilbûn e. Lewra ku Kurd bı xwe bı zımanê xwe nepeyvın, nedın û nestinın, weşanên xwe dernexın û wana nexweynın, guhdari û temaşe nekın, bı kurti ku ew bı xwe lı zımanê xwe xwedi dernekevın, ango ku dı warê zıman da pırani asimile bıbın; Hıngê ne tenê serxwebûna Kurdıstanê an ji federasyon, lêbelê bı destxıstına statuya otonomiya çandi ya çend gundan ji mumkun nine. Zıman; ku lokomotifa çand, huner û mêjiyê Kurditiyê ye, hebûna mafên me dıpejırine, sınorên xwezayi yên welatê me dıde nişan. Lewra cûdatiya me wek gel bı Tırkan ra, ne reng û ne ji ola me ye, lêbelê tenê zımanê me ye. Dema ku em dev jı zımanê xwe berdın, em bı xwe, bı destên xwe mala xwe xıradıkın. Dı vê bûyera kambax da sûc û tewan ne tenê yê dıjmın e, lê para me ji dı vi sûci da heye, lewra dı her maleki Kurdan da cendırmeyeki an ji poliseki Tırkan tuneye, ku zımanê me qedexe bıke.
Wun dıbêjın qê, ew dıjmınên ku bı salan zımanê me qedexe kır, zımanê me jêkır, ê lı me were rehmê û dılovaniyê, jı bo xatırê me ê lı seranserê Kurdıstanê da zımanê kurdi bı zoreki lı ser me ferz bıke? Tıştên ku em jı bona hebûna xwe, ango jı bo zımanê xwe nakın, gelo dê dıjmın jı bo me bıke? Dıvê em jıbirnekın ku lı bakûrê welatê me da, ku pêşeroja zımanê kurdi hebe, ev pêşeroj ê bı destê Kurdan bı xwe were avakırınê. Ku Kurd nebın xwediyê hızreki netewi û zımanê xwe neparêzın; ê bı hêsani dı nava Tırkan da û lı welatê xwe da bıhelın û ê wek geleki cuda wunda bıbın.
Ez behsa van tıştan dıkım, lewra weşanên kurdi û her weha NÛDEM ji dı rewşeki weha dıjwar da derketın û jiyana xwe dıdominın. Lêbelê taybetiyeke NÛDEM ê ji heye. Dı rewşeke ku pıraniya weşanên kurdi bı rêxıstınên siyasi va gırêdayi ne, her weha sazgehên ku xwedigıravi neteweyi ne, ew bı xwe ji bı rêxıstınan va gırêdayi ne û xeta siyasi a rêxıstınê dışopinın; NÛDEM bı xeta xwe ya vekıri ya Kurdıstani, lı dervayi pevçûn û aloziyên dı nav partiyên Kurda, deriyê xwe lı hemû Kurdan ra vekır. Cıvateki wek cıvata NÛDEMê cıvateki zındi û saxlem e. Jı ber ku ditın û ramanên cûrbecûr, carna rıkber têne nıvisin û gotûbêjkırın. NÛDEM liberal e û eviya ji camêrti û dewlemendiya Nûdemê ye. NÛDEM wek mıqnatisekê evindarên zıman, edebiyat û hunera kurdi ber bı xwe va kışand.
NÛDEMê bı me daye ispatkırın ku mıroveki tenê ji, tevi hevkarên rınd, kare karên mezın bıke. Dıbe ku hınki jı me ra bêjın ku bı kulilkeki an ji bı çend kulilkan bıhar nayê, lêbelê dıvê bızanıbın ku, dı seqem û sermaya zıvıstana zımanê kurdi da çend kulilkên wek NÛDEMê, lı derveyê welat be ji, beredayi şinnebûn û nepışkıvin. Eviya nişana xêrê ye, mızginiya berbanga bıhara zımanê kurdi dıde me. Dıvê viya jı bona nıviskar û hunermendên dınê ji bıbe minak, çewa ku afırandına berhemên edebi û huneri xebateke ferdi ye, despêkırın û şopandına kovar û rêxıstınên mesleki ji dıvê bı dest û hevkariya navbera ferdan çêbibe. Ew çax em ê karıbın behsa ferdên xwedi berpırsiyari bıkın.
Kekê Fırat Ceweri destê te sax, pênusa te her rewan û bı hêz be.
05/06/2001.

Têbıni: Kekê Fırat Ceweri jı bo 10 saliya weşana kovara NÛDEMê, nıviseki jı mın ji xwestıbû. Haya mın ji jı qerara sekınandına weşana kovara NÛDEMê tune bû. Mın vê nıvisa hanê nıvisi û ev nıvis, dı hejmara paşi (No 39-40, payiz-zıvıstana 2001a) ya kovarê da hat weşandın.

Zozan û Xezal,1996, grafika rengin lı ser dar, 18x11 cm.


29/03/2008

Newroza İsal û Çend Pırs

Dı pirozkırına Newroza isal da hın tışt bala mın kışand. Ez dıbêm qê ev cara pêşi ye ku hınde zımanê kurdi derkete pêş. Mın axaftına Osman Baydemirê serokê bajarvaniya Diyarbekır guhdari kır. Ev cara pêşi ye ku ez wi dıbinım ku wusa bı zımanê kurdi lı pêşberê sedhezaran dıaxıfe. Per û baskên wi bı zımanê kurdi vebûbûn û bı hêz û enerjiya ku zımanê kurdi dıde merıv, wi xitabê xelkê Kurd dıkır. Cıl û lıbasên kurdi ku wi lı xwe kırıbû, bı tevi zımanê kurdi heybeteki dıda wi û ku ez rastiyê bêjım eve car pêşi bû hınde kêfa mın jê ra hat û qedrê wi lı ba mın hınde mezın bû. Çend roj beriya pirozkırına Newrozê, wi bı tevi çend serokên dın yên bajarvaniyên bakûrê Kurdıstanê, başurê welatê me ziyaret kırıbû. Çewa ku me dı TV yên başur da dit, lı wır ji ew xwedi gotıneki xweş û Kurdıstani bû.
Ev saleke ku siyasetvanên Kurd yên jı DTP yê ne, gıraniya xwe dıdın ser zımanê kurdi. Ez dıbêm qê ev wusa bû, ne jı ber ku wan siyaseta xwe guherand, lêbelê ev jı mecbûriyetê tê. Ev mecbûriyet ji ew bû: Partiya İslami ya lı ser iqtidarê dı hılbıjartına parlementoyê ya beriya nıha da, dema ku namzetên xwe yên lı bajarên bakûra Kurdıstanê yên ku hızra Kurdayetiyê bılınd e destnişandkır, hıngê bı pesnê xwe da û got ku “hemû namzetên me yên van hereman baş bı kurdi dızanın”. Ev gotın wek şimaqeki lı rûyê DTP yê ket, lewra gelek namzetên wan hım bı kurdi nızanıbûn û her wusa çend jı wan qet Kurd ji nin bûn. Pışti ku AKP yê lı Kurdıstanê ji bû partiya heri serkefti, vê carê çavê xwe berda wan belediyeyên ku hê destê DTP yê da mane. Heta iddia kır ku, pışti Wan û Sêrtê ew ê Diyarbekırê ji jı destê DTP yê bıstinın.
Dı nav vê pêvajoya tırsa wendakırınê da, DTP bı muhimbûna zımanê kurdi “hısiya”. Hê em baş pê nızanın ka wê bıxwaze zımanê kurdi jı xwe ra bıke zımanê siyasetê û tenê bı vi zımani xitabê mıletê Kurd bıke an na. Lewra aliyeki DTP yê dıgıhije partiyên marjinal yên pıçûk yên çepên Tırkan. Ew têkıli bûn ku dı dawiyê da Tırkên ku dı nav cıvata xwe da serneketi ne, anin û lı bajarên Kurdıstanê û lı Tırkiyê da wan dan hılbıjartın. Ev aliyê PKKê û partiyên legal yên ku gırêdayiyê wê ne her dem heye. Ev aliyê ku ez behsa wê dıkım, berê dı şexsê Doğu Perinçek, Yalçın Küçük, Mihri Belli û gelekên dın da bûbû pratik. Dı dema hılbıjartınan da zêdetır ev aliyê PKKê dertê pêş. Tê bıra me, dı beriya van hılbıjartınên dawi da, hewldaneki nerm dı navbera DTP, HAKPAR û KADEPê da despêkırıbû, kêfa me Kurda bı vê yekê hatıbû ku wê Kurd bı awayeki yekgırti beşdarê hılbıjartınan bıbûna. Lê ev pêk nehat, ew destên dırêj yê marjinalên çepên Tırkan jı vê hevkariyê ra bûn asteng. Yek jı wan aliyên ku dı nav me Kurdan da zımanê kurdi paşdıxe û dıkuje ev têkıliyên bı çepên Tırkan ra ye.
Gelo ev axaftına bı zımanê kurdi yên siyasetvanên Kurd wê karıbe bıbe dayimi û hê ji zêdetır bıbe? Yani bı gotıneki dın, ew kesên ku jı bo bıdestxıstına heqên Kurdan xebatê dıkın wê bıkarıbın qedr bıdın zımanê kurdi, ew zımanê ku dı bın tehdita asimilasyon û wendabûnê da ye? Ku ev siyasetvanên rêber û serokên mıletê me, qedr bıdın zımanê xwe, hıngê wê mıletê me bı xwe ji wê qedr bıde zımanê me.
Felatiya me dı em û ew da ye. Em û ew bıngeha mıletbûnê ye. Em Kurd, ew Tırk. Em bı zımanê Kurdi, ew bı zımanê Tırki. Welatê me Kurdıstan, welatê wan Tırkiye. Ala me ye sor, zer, sıpi û kesk ya wan a sor û sıpi. Ey Reqib’ a me, marşa milli ya wan. Ehmedê Xanê yê me, Atatürkê wan. Tenê ev sınorên dı navbera zıman, mılet, welat, ala, marşên milli û serokên me da, wê me lı serpiya bıhêle û jı bo me sıberojeki ronak û serbest garanti bıke.
Ku em çiroka “bıji bıratiya gelan” a bı Tırkan ra dubare bıkın, hıngê tu qenci û xweşi wê jı me dernekebe, em ê dı nav Tırkan da asimile bıbın û bıkebın nav wê sergoya zıman û mıletên mıri. Lı Tırkiya iroj da dı vê sergoyê da, gelek zıman û mıletên mıri hene, ku êdi zarok û neviyên van mıletên mıri, iroj destê xwe xıstıne gepera me û dıxwazın me ji ber bı wê sergoyê va bıkşinın. Mıletê Tırk mıleteki wusa ye ku merıv hıma bêje jı tu kesi ra nıkare bêje ku bı rasti ji eslê wi Tırk e. Her çiqas rasti ev be ji iroj 40-50 milyon kes xwe wek Tırk an ji versiyonê mıletê Tırk dıbinın. Laz, Çerkez, Gurci, Ereb, Arnawut, Boşnak, Pomak, ûwd û Kurdên asimilebûyi xwe wek Tırk dıbinın.
Gelo em ji wek Kurd em ê bıbın yek jı van versiyonên mıletê Tırk, an em ê Kurd bıminın? Pratika hemû partiyên illegal û yên legal yên Kurdan bı me dıde xwıya kırın ku merıv nıkare bı serbılındi bêje ku, belê em ê dı sıberojê da ji Kurd bıminın, em ê bı zımanê xwe Kurd bıminın û em ê bıgıhijın hemû heq, huquq û mırazê xwe.

Sûra Amedê, 2001,grafika lı ser metal bı asit, 29,5x73 cm.


20/03/2008

Hêvi

Hêvi

Hêviyeki mın heye
dı vê tariya şevê da,
dı vê belengazi û şerpezetiyê da,
dı vê jiyana bêbext da,
a ku jı bo me layiq ditıne.

Erê, hêviyeki mın heye,
wek roja geş,
wek gula bı bin.
Ez wê dı dılê xwe da,
jı zıkreşiya dınyayê,
jı çavên bı kin
û jı destên xırab dıparêzım.
Dıparêzım wek ronahiya çavên xwe.

Hêviya xwe mezın û xwırt dıkım,
da ku dı sıberoja welatê mın da,
hêviya mın, jiyana mın,
wek tava bıharê,
xêr û xweşi
Û serbılındiyê bı xwe ra bine,
lı ser axa welatê mın,
dı Kurdıstana sıberojê da.

Da ku êdi em û zorokên me,
rojên bextreş
ên wek rûpelên diroka rûreş,
wek kabûseki mezın
a ku du hezar sali bû,
bı bir binın.

Û em ê êdi
jı bo bıgıhijın 

şahi û serbılındiya
xwe û welatê xwe,
bı hısreta salan bazbıdın,
da ku jı hewa û ava xwe
û jı xwe û axa xwe teamê bıstinın.



Zıvıstana 1996 a.



NEWROZA WE PİROZ BE !

Hêvi, 2005, pênusên rengin, 17,5x25 cm.

Newroz

Newroz

Mın rojeke geş
a bı hezaran sali,
jı tari
û rûreşiya dirokê derxıst
û ani vır.
Jê ilhamê dıstinım,
jı bo
cardın nejim
zulm û koletiya hezar salan.


Bıhara 1994a.

Serketın, 1994, grafika rengin a lı ser MDF, 26x20 cm.


17/03/2008

Lı Ser Newrozê

Newroz; jı bo me Kurdan, jı cejneki kevneşop a herema Rojhılata Navin derket, naveroka xwe guhart û bu cejneki serihıldanê û daxwazên jı bo serbestiya Kurdan. Hewcedariya me Kurdan bı cejneki wusa hebû. Çar dewletên ku xırabiya Kurdan dıxwestın dewletên mısılman bûn, idên ola İslamê jı bo raman û hisên milli ên Kurdan tu tışteki ifade nedıkırın. Dema dı 1919 da Komeleya Serxwebûna Kurdıstanê ala Kurdan destnişankır, dı ser vê rêya Kurdayetiyê da, gava pêşin avêt. Lı ser Alaya Rengin tav an ji rojeki hebû. Kurdan wek xelkên dın ên mısılman nekır û hiveki danenin lı ser ala xwe. Jı wê çaxê va Kurd hewl dıdın ku vegerın lı ser reseni û eslê xwe û jı bındestiyê bıfılıtın. Bê guman ku dewletên ku Kurdıstanê xıstıne bındest ne mısılman bûna, ê hıngê idên ola İslamê jı bo me bıbûna xwedi naverokeke di.
Hewcedariya Kurdan bı rojeki an ji cejneki hebû, da ku cudati û fırqeyatiya Kurdan bı mıletên serdest ra baştır xwıya bıke. Xwıya dıke ku, Piremerd lı başûrê Kurdıstanê, jı bo cıl û naverok guhertına cejna Newrozê roleki mezın leyıstiye, reng û hisên netewi daye vê cejna kevnar. Bı vi awayê cara pêşin dı nava salên dehsaliya 1970 ya da, lı bakûrê Kurdıstanê Newroz wek cejneki netewi hate pirozkırın. Jı wê çaxê heta hıha agırê Newrozê her gurr û geştır bû. Newroz bû roja ku Kurd daxwazên xwe yên netewi eşkeredıkın û dıqirın.
Ev pêvajoya ku dı sala 1919 da, bı Ala Rengin destpêkır, her geşbû û naveroka xwe dewlementır kır. Lı başûrê Kurdıstanê ku ev 14 sal ın ku Kurd xwe rêvadıbın û himên avakırına dewleteki kurdi a serbıxwe datinın, çend sal beriya nıha bıryardan û Ala Rengin bı serbesti bılındkırın. Ew ala ku jı aliyê Qazi Mıhemedê nemır va teslimê Mıstefa Berzaniyê nemır hatıbûkırın êdi nıha bı serbesti lı seranserê başûrê welatê me da bı ba dıbe. Lê belê rêveberiya başûrê Kurdıstanê vê carê hejmara tirêjên tavê zêdetırkırın û kırın 21. Newroza 21 ê adarê, ku cejna serihıldana Kurdan e, êdi bû cejna ku dı Ala Rengin da tê temsil kırın. Ala Rengin ku sembola serxwebûna Kurdıstanê ye, bı naveroka Newrozê, lı ber dılê her Kurdê welatparêz, şêrintır û bılıntır bû.
5/3/2005.

Têbıni: Ev nıvis cara pêşi dı malpera http://www.dengedondurma.com/ 'ê da hate weşandın.

13/03/2008

Zarokeki jı Helebçe, 1989, grafika bı asit lı ser metal,14,5x14,5 cm.


Yek jı 5000 an, 1989, grafika bı asit lı ser metal, 14,5x14,5 cm.


Helebçe, 1990, grafika lı ser linoliom, 16x20,5 cm.


Helebçe, 1991, grafika rengin a lı ser dar, 21x30,5 cm.


Helebçe, 1990, grafika lı ser linoliom, ku hatiye bı rengkırın, 17x23 cm.


Helebçe, 1989, grafika lı ser linolium, 12,5x22 cm.


Lı Ser Helebçe

Helebçe bûye sembola zulm û teadiya ku lı Kurdan tê kırın. Bê guman jı aliyê dewletên dagırker va, tevdakuştınên ku jı a Helebçeyê mezıntır ji hatıne kırın. Dı navbera salên 1920 an heta sala 1938 an da jı aliyê dewleta Tırkan a kemalist va qetliamên gelek mezın lı Kurdan hatın kırın, wek Ketliamên Qoçgıri, Zilan û Dêrsimê. Lê belê Helebçe û bı awayeki gışti operasyonên Enfalê, lı demekê rast hat ku hızra netewi dı nav me Kurdan da êdi şax vedabû û ber bı geşbûnê va dıçû. Pıraniya Kurdên xwedi hızra netewi, bı çavên xwe dimenên kimya barandına Helebçeyê û kuştına xelkê sıvil ditıne. Wê demê ev dimen kêm be ji dı çapemeniya cihanê da ji hatın weşandın. Her wusa bı sedhezaran Kurdên başûrê Kurdıstanê jı ber bombabarankırına kimyayi xwe lı sınorên sûni xıstın. Em hemû bûn şahıdên vê trajediya Kurdan. Jı ber van sedaman Helebçe bû roja şinê û roja çalakiyên lı hımber zulım û bındestiya Kurdan. Helebçe, Kurdên her çar perçê Kurdıstanê zêdetır gıhande hev, em hemu baştır tê gıhıştın ku em wek mılet, bı tehlukeyên bı çı rengi va bı rûbırû ne, çarenıvis û qedara me hemû Kurdan, me hemûyan aleqeder dıke. Em wek mılet dı şinê da hevparın.
5/3/2005.

Têbıni: Ev nıvis cara pêşi dı malpera http://www.dengedondurma.com/ 'ê da hate weşandım.

Resımê Feqi Huseyn, 2006, hıbra çini û rengên bı don, 21x14.5 cm.

Feqi  Huseyn, 2006, bi hıbra çini û rengên bı don, 21x14.5 cm.

Çend Gotın Lı Dû Feqi Huseyn

Lı ser koça dawi a zımanzan û welatparêzê hêja Feqi Huseyn Saxnıç da 3 sal derbasbûn.Dı 3 yê çıleya 2004 a da kurê Feqi Huseyn ê mezın Newzad çewa ku jı gelek nas û dostên bavê xwe xwestıbû, her wusa jı mın ji xwestıbû da ku ez ji biranin û serpêhatiyên xwe yên lı ser Feqi bınıvisinım. Biranin û serpêhatiyên lı ser Feqi Huseyn dê jı aliyê zaroyên Feqi va bıhatına berhevkırın û bı zımanên kurdi û tırki, dı du kıtêbên cuda da, dı eyni wexti da bıhatına çapkırın. Lê belê jı ber lı hevnehatına wext û bê serwextbûna mın a jı bo dema berhevkırına nıvisan, mın dit ku vayê ez dereng mame û her wusa kıtêb ji hatiye çapkırınê. Ew tıştên ku mın dıxwest lı ser Feqi Huseyn bınıvisinım lı ser mın bûn weki bareki, weki deyneki.

Gora Feqi Huseyn lı Gorıstana Tetwana Kevn, payiza 2007 a. Foto: S. Bapir

Pıçûkatiti û xortaniya mın heta ku ez bûm derdorê 19-20 Sali lı Tetwanê derbasbû. Dema ez ji, bı xêra herdu kekên xwe, mın welatparêzti û şoreşgeriyê naskır hê ez 13-14 sali bûm. Yani ez behsa salên 1976-77 an dıkım. Ez heta sala 1982 ya lı Tetwanê mam. Dema ez ji hêdi hêdi ketım nav refê Kurdperweran êdi mın navê Feqi Huseyn ji naskır. Feqi her dem weki gelek kesan bala mın ji dıkşand. Lı anagora rewşa Tetwanê ew mıroveki xweşhal û xwedi xeratxaneyeki bû, paşê ew û bırayên xwe bı hev ra avayiyeki mezın avakırın ku, aliyê xwarê her xeratxane ma, lê qata yeka xıstıbûn dıkaneki mezın a mobilya yan. Jı bo mın tışteki balkêş bû ku mıroveki xweşhal bı kareki tehluke ra rabûbu.Kurdbûn û daxwaza heqên Kurdan hem serê merıv têdıxıst belayê û hemji dıbû ku merıv jı mal û mılkê xwe bıbûya.
Lê dı Feqi Huseyn da tıştê heri zêde bala mın dıkşand hızkırın û hassas bûna wi ya lı ser zımanê kurdi bû. Dı despêkê da, dema ku mın welatparêzan naskır û ez ji bûm yek jı wan, hevalan dıgotın ku tu kes nıkare dı mala Feqi Huseyn da bı zımanê tırki bıpeyve. Dıgotın ku tu kes newêre. Tıştê ku heri zêde bala mın dıkışand ji, jı xwe ev mesela nehıştına zımanê tırki bû. Em welatparêzên aligırên teşkilatên kurdi hıma bêje em hemû Kurdbûn, (lı Tetwanê çend xortên Lazan ji beşdarê hereketa kurdi bûbûn) û her yek jı me baş bı kurdi dızanıbû, lê belê rêber û serokên me yên tırkizıman ên asimile bûyi lı Tırkiyê mezınbûbûn û bı zımanê tırki siyasetê dıkırın. Bı vi awayi zımanê weşan û siyasetê ji bûbû zımanê tırki. Lı malên me da zımanê kurdi û lı mektebên Tırkan, lı komeleyên me da zımanê tırki. Jı xwe hemu karên resmi yên dewletê bı zımanê tırki bû. Bê guman dı siyaset kırınê da otoriteya zımanê tırki lı her derê xwuya dıkır, xeyni çend malên wek mala Feqi.
Lı Tetwanê lı hımbera otoriteya zımanê dewletê û siyasetê, pıçûk be ji otoriteyeki zımanê kurdi hebû û Feqi Huseyn serkêşiya vê otoritê dıkır. Danusıtandıneki xususi dı navbera xortên şoreşger û Feqi da hebû. Mın tu car wi lı komeleya me nedit (T.D.K.D.-Komeleya Çanda Şoreşgeri a Tetwanê û paşê ji A.S.D.K.DER-Komeleya Çanda Demokratık a lı Hımberê Kolonyalizmê). Danûsıtandıneki xwırt dı navbera rêvebırên komela me û Feqi da hebû. Her wusa her sê kurên Feqi, Newzad, Azad û Ferhad ji beşdarê van xebatên komelê dıbûn.
Lı Tetwanê katigoriyeki welatparêzan hebû ku ew dı emrê bavên me da bûn û ne weki me xwendayê mektebên Tırkan, lêbelê jı medresan dıhatın. Hızkırıneki xususi yê van welatparêzan jı bo zımanê kurdi hebû. Ew dı sohbetên xwe da weki me xortan behsa Marks, Lenin, Stalin û ideoloji mideolojiyan nedıkırın. Wan zêdetır behsa Şêx Seidê Pirani û Berzaniyê nemır dıkırın. Beşek jı wan welatparêzan weki Feqe Huseyn dı salên 1965 û şûnda ketıbûn nav xebatên PDK-T (Partiya Demokrata Kurdıstana Tırkiyê). Em bêjın, hê jı despêka salên 1960 i Mele İsmet navê kureki xwe Berzan danibû. Jı sala 1974a û pêva, dema ku hereketa kurdi a çepgır û komunist şaxên xwe veda, PDK-T êdi wê qedrê xwe yê berê wenda kırıbû û ciyê xwe dabû KUK ê (Rızgarixwazên Netewi yên Kurdıstanê). Herçi KUK bû, ew ji bûbû yek jı wan teşkilatên çepgır ên kurdi. Siyaseta çepgır a bı zımanê tırki vêca wan welatparêzên xwedi tecrube û dınyaditi bê fonksiyon hıştıbû. Dı xebata jı bo heqên Kurdan da sermayê me ideolojiya çep, kitabên “Sol Yayınları” (Weşanên Çep) yê bı zıman û mêjiyê tırki bû, lê belê yê wan kıtêbên bı zımanê erebi û Mem û Zin û Nûbara Ehmedê Xani, kıtêbên Melayê Cıziri û klasikên di yên bı zımanê kurdi bû. Ez nıkarım bêjım ku hıngê me hınde jı wan fêhmdıkır, em du dınyayên jı hev cuda bûn. Em tıje enerji, bê tecrube û bê sebır bûn û ew ji têra xwe dınya diti û xwedi tecrube bûn û rayên wan dıgişt kûrahiya urf û edetên kurdi.
Dı nav vê katagoriyê da ciyeki xususi yê Feqi Huseyn hebû. Çewa ku dıhate behskırın Feqe bı zımanê kurdi mıjul dıbû. Lı Tırkiyê û lı perça Kurdıstana ku lı bındestê Tırkiyê da ye heta salên 1977 an, kıtêbên ku bı kurdi hatıbûn weşandın jı tıliyên desteki zêdetır nin bûn. Me hemûyan meraq dıkır ka Feqi çı dınıvise. Jı ber ku me hasasiyeta wi a lı ser zımanê kurdi dızanıbû, me texmin dıkır ku xebat û lêkolinên wi dıbe ku lı ser zımanê kurdi be. Pışti cunta leşgeriya Tırkan a 1980 ya, me gelek caran sehdıkır ku vayê disa avêtıne lı ser mala wi, lı baxçê lı pışt malê da disa erdê kolandıne û lı xebatên wi yên nıviski geriyane. Hın hevalan carna dıgotın ku dewletê tışteki peyda nekıriye, carna ji dıgotın ku hın tıştan bı dest xıstıne.
Wek xorteki her çıqas mın Feqi Huseyn nasdıkır ji, jı bo cara pêşi ez dıbêm qê dı sala 1979 an da, bı tevi çend hevalan ez çûm mala wi. Em lı eywana ku bı qewlê kurdi, bı aristokrati bı xali, minder û balgifan hatıbû raxıstın runıştın. Mın meraq dıkır ka wê jı devê tu kesi jı me gotıneki bı zımanê tırki derkeve an na? Ma ki dıwêrıbû? Feqi xwediyê xezineya zargotına kurdi bû. Dema dıaxıvi, muhaqak wê jı meselok, çirok û jı serpêhatiyên mıletê me, dê nımuneyan bıda. Axaftına xwe bı van tıştan dıxemıland. Wek xort em dıfıkırin ku, gelo çıma ew ji weki me axaftına xwe bı gotınên Marks, Lenin û Stalin naxemıline. Lı anagorê me, gelo rastiyeki bê ku merıv behsa Marks, Lenin û Stalin bıke mumkun bû?
Xwıya dıkır ku tesira ku serokên me yên asimilebûyi ku lı Enqere û Stenbolê dıman lı me dıkır, jı ê Feqi Huseyn mezıntır bû. Dıbe ku imkanên Feqi jı bo tesireki wusa xwırt tunebû. Jı xwı zımanê tırki siyaseta kurdi baş pêçabû, me dıgot qê bı zımanê kurdi merıv nıkare behsa siyasetê bıke. İca siyaset ji ser gotınên weki ideoloji, politika, kapitalizm, sosyalizm, faşizm, oportunizm, revizyonizm, reformizm û gelek mizmên dın avabûbû. Me van gotınan hemû bı rêya zımanê tırki hinkır û em qet nekın şıkê ku, ma qe ev gotın hemû malê zımanê tırki ne an na? Kesi jı me ra negot ku, çewa ku Tırk dıkarın van gotınên jı zımanên xerib dı nav zımanê xwe da bıkartinın, em ji bı rıheti, eyni weki wan dıkarın van gotınan dı nav kurdiya xwe da bıkarbinın, û bı vi awayi hem merıv bı kurdi dıpeyve û hem ji dıkare bı vi zımanê siyasetê bıke. Çı heyf ku kesi jı me ra vê rastiya pıçûk, lêbelê pır muhim negot. Xwıya dıke ku imkanên Feqi ji tunebû ku xwe bıgıhanda me.
Lê belê Feqi virus an ji antibiyotika qenc a zımanê kurdi derbasê gelek jı me kırıbû. Pışti gelek salan be ji, ev hızkırın û eşqa zımanê kurdi dı gelek xortên Tetwani da bışkıvi û şax veda. Muhaqak gelek kesên jı mıntıqa me û jı gelek deverên dınê ku iroj bı zımanê kurdi dıpeyvın dıxweynın û dınıvisiın heta dereceyeki deyndarên Feqi ne.
Kengê ez û Feqi Huseyn em leqayê hev dıhatın, bı zımanê xwe yê şêrin û bêhna xwe yê fıreh ger gav hal û xatırê me dıpırsi û disa bı baldari mın gohdar dıkır. Wi qedır dıda aila me. Bereket dı nav da be, em qederek xwışk û bıra bûn û yên hınki mezın bûyi tev mensubên hereketa kurdi bûn.Kekê mınê mezın hıngê lı Stenbolê zaningehê da tıbê dıxwend, her çıqas ew aligırê hereketeki dın ê kurdi bû ji, disa ji Feqi halê wi jı mın dıpırsi, kêfxweşiya xwe eşkere dıkır ku jı nav me Kurdên welatparêz da merıvên zana û xwenda derdıkevın.
Lı Tetwanê limaneki heye û feribotên ku dı navbera Tetwan û Wanê dıçın û tên lı wır gırêdıdın, lı wır dıhewinın. Carna wexta pêl bı behrê (xelk jı gola Wanê ra dıbêje behra Wanê) dıket, feribot bı zehmeti xwe dıgıhande iskela limanê, hıngê çavên me zarok û xortan ji lı ser behrê bû. Feribot xwe lı kêranên - darên derdora iskelê dıxıst û te dit ku vayê disa çend heb jı wan daran jı iskelê fılıtine û ber bı devê behrê va tên. Mala me hıma bêje lı devê behrê bû. Ku havin bûya bı sobali em dıçûn pêşiya wan darên stur û me xwe davête ser û ber bı keviya behrê va dıani, ku dınya sar bûya hıngê bı sebr em hêviya van dara dıman, heta ku dıhat ba me. Gelek caran mın û brayên mınên pıçûktır me van daran dıbır xeretxana Feqi Huseyn da ku jı mere bıkın zûl û textên tenıktır. Carna Newzat ji lı wır dıxebıti. Tu cari jı bo vi kari tu peran jı me nedıstand. Jı xwe me ji newêrıbû behsa heqê wan bıkıra, wê bı me ra bıxeydiya. Tenê jı me dıpırsin ka gelo tu bızmal lı ser an ji nav daran da hene an na? Lewra bızmalan çerxa xizarê xıradıkır. Bı van textan ez û bırayê xwe, me jı xwe ra erebe û paxêla barkêşandınê çêkırıbû û me lı ber erasa Tetwanê hemalti dıkır.
Em nıha pê dızanın ku xebatên Feqi Huseyn ên lı ser zımanê kurdi dıçın gelek sal beriya nıha. Hê dı salên 1977 a da haya mın jı kıtêba “Parastına D.D.K.O. (Navenda Şoreşgeri û Kulturi a Rojhılat)” ku weşanxana Komalê weşandıbû, hebû. Kurdan dı mehkemên Tırkan ên lı Diyarbekırê da hebûna zımanê kurdi parastıbûn. Ez dıbêm qê roleki berbıçav ê Feqi dı vê parastına zımanê kurdi da hebû ye. Her wusa kovara Rızgari dı 21ê adara 1976 a da dest bı weşana xwe kır. Dı her du hejmarên pêşi da kovar bı zımanên tırki û kurdi derket. Bı hejmara 3 yan pê va, bı navê “avakırına ideolojiyê” malık lı zımanê kurdi xera kırın û zımanê kurdi vêca tenê dı sloganên rûpela pêşi û carna yê dawi da ci dıgırt. Kovara ku bı iddiayeki mezın derketıbû, jı bo siyaseta bı zımanê tırki hate gori kırın. Ez dıbêm qê dı beşên kurdi yên van herdu hejmarên pêşi ya kovara Rızgari da roleki berbıçav yê Feqi Huseyn hebû ye. Dı hejmara 1a da, wek naverok û usluba nıvisandınê, nıvisa bı navê “ZMANÊ KURDİ” ku jı rûpela 78 ê despêdıke û dıgıhije heta rûpela 106 a (xeyni wan her du helbestên Cegerxwin), dışıbe wê xebata Feqi Huseyn a ku dı 21ê adara 1978 a da qedandıbû û pışti 14 salan, bı navê “Hêmana Rêzımanê Kurdi” dı sala 1991 a da wek kıtêb, jı aliyê weşanên “Melsa”yê va hatıbû weşandın. Bêguman ew kesên ku hıngê dı nav redaksiyona kovara rızgariyê da bûn, lı ser van nıvisên bı zımanê kurdi xwedi zanebûnê ne. Her wusa pışti gelek salan be ji, ku wan sedemên sekınandına beşa kurdi jı me ra eşkere bıkırana dê baş bıbûya, dê beşek jı tarixa me ya hevdem roni bıkırana.
Heta nıha tenê du kıtêbên Feqe ketıne destê mın, xeyni kıtêba ku mın lı jorê behs kır, kıtêba dın, ya bı zımanên kurdi û tırki a bı navê “Peşeriya hewısina zmanê kurdi-Kürtçe öğrenme metodu” ye, ku disa jı aliyê weşanên “Melsa”yê va derketi ye.

Gora Feqi Huseyn lı Gorıstana Tetwana Kevn, payiza 2007 a. Foto: S.Bapir

Her çıqas ku dı warê zımanzaninê da zanabûna mın hınde zêde nin be ji, dema ku merıv bala xwe dıdê van her du kıtêbên Feqe Huseyn, lı gor ditına mın Feqe zorê dıde ser zımanê kurdi (zaravayê kurmanci). Yani jı bo kurdiyeke “paqıj” bı karbine, heta dereceyeki jı kurdiya ku xelk pê dıaxıve dûr keti ye. Ev pırsgırêk bê guman lı ba gelek nıviskarên dın ji hebû ye û hê ji heye. Hıma wek nımune ka em lı navê kıtêba “Peşeriya hewısina zmanê kurdi-Kürtçe öğrenme metodu” bınêrın, ez ji weki gelek Kurdên dın ên kurdizıman, bı gotınên “Peşeriya hewısina” nızanım û fêhm nakım ku çıma negotiye “Metoda fêrbûna (an ji hinbûna) kurdi”. Herçi gotına “metod”e, ew gotıneki yunani ye (methodos) û dı warê etimolojiyê da, jı gotınên “meta” û “odos” ê peyda bûye (“pışti” û “rê”). Gotınên rê û rêbaza kurdi gelek nêzikê “metod”a yunani ye.
Ez dıbêm qê Feqe dıxwest, ku mumkun be, kurmanciyeki xwerû bı kurdi bı karbine. Ev jı hassasiyeta wi ya lı ser zımane kurdi dıhat. Lı ba wi, gotınên ku dı heremeki teng da tên axaftın, zêde hene. Jı aliyê di va ez dıbêm qê hınde bala xwe nedayê weşanên ku bı zımanê kurdi derketıne. Dıbe ku imkanên wi tunebû xwe bıgıhanda weşanên ku dı salên 1970-80 yan da lı Awrupayê derdıketın an ji, jı nû ve hatıbûn weşandın, weşanên wek Hawar, Ronahi, Çıya, Hêvi, Berbang û gelek kovar û kıtêbên dın. Dı van weşanan da munaqaşeyên dûr û dırêj lı ser rêzıman, rastnıvis û pırsgırêkên dın ên zımanê kurdi hene.
Lı gor ditına mın, dı dema me ya nazık da, ku zımanê kurdi lı bakûrê welatê me da ketiye taya mırınê, dıvê ku wek siyaseta zıman, em kurdiya heyi hê ji “paqıjtır” nekın û jı kurdiya ku xelk pê dıpeyve dûr nekebın. Dema ku em kurdiya xwe da gotınên nûçêkıri û sorani bıkarbinın, hıngê baweriya xelkê bı kurdiya wan wê bışkê, wê bêjın ku em baş bı kurdi nızanın û dev jı kurdi berdın. Dıvê ku em jı bir nekın ku, ku Kurd bıxwazın, ne tenê bı kurdiya Hekkari, Diyarbekır û Mêrdinê, lê belê bı kurdiya Mareş û Meletiyê ji dıkarın bıgıhijın heqên xwe û dewleta xwe avabıkın û kurdiya van deveran jı xwe ra bıkın zımanê resmi. Zımanê kurdi ku lı deverên Mareş û Meletiyê tê axaftın, jı tırkiya dema ku wek berdewamiya dewleta Osmani, “cumhiriyeta” Tırkiyê hat avakırın gelek “paqıjtır” e. Tırkan bı wê tırkiya xwe ne tenê dewleta xwe jı nû va avakır, dı eyni wexti da stuyê me Kurdan û zımanê me ji şıkênandın. Kurdiya ku em jı dê û bavê xwe hinbûne, têra me û sertêra me dıke ku em wek zımanê xwe bıkarbinın û vi zımani bıkın lokomotifa kultur, siyaset û her tıştê xwe.
Çı heyf ku serok û siyasetvanên Kurdan guh nedan hewara Feqe Huseyn. Heta jı wi hat, wi xwest Kurdan jı lehiya wenda kırına zıman û kesayetiya kurdi bıparêze. Lı Kurdıstanê û lı Tırkiyê ku jı aliyê dıjmın û Kurdên “welatparêz” va bêhn lı zımanê kurdi hatiye çıkandın, wi bı hemû hêza xwe xwest bı zımanê kurdi derdora xwe roni bıke.
Ew yek jı wan kêm kesan bû ku, dı warê welatparêzi û xwenasina mıleti da, muhim bûna zımanê kurdi bı me da zanin. Wi bı me da zanin ku, bı kurdi peyivin, xwendın û nıvisandın himên bıngehin ên kurdperweri û welatparêziyê ne. Lewra cudatiya me ya berbıçav wek mılet, bı xelkên serdest ra tenê zımanê me ye.Ku em bıxwazın wek mıleteki cuda, jiyana xwe berdewam bıkın û bıgıhijın heqên xwe, hıngê dıvê em xwedi lı zımanê xwe derkevın.
Feqe Huseyin lı dûrê welatê xwe, ew ji weki pıraniya ronakbır û siyasetvanên Kurdan lı dûrê Kurdıstanê, dı nav xebat, hesret û bı hêviya bı dest xıstına heqên me yên rewa, jı nav me bar kır û çû.
Wi bı me da zanin ku, dı vê rêya dırêj a welatparêztiyê da, jı bo mıletê me yê bındest û şıkesti, dıvê em bê sekınandın, dı her rewş û mercan da mucadele bıkın û bıxebıtın.
Çewa ku Feqi ji jı me ra dıgot, zulım û bındesti dê nıkarıbe jı bo hetahetayiyê lı ser welatê me tehakum bıke. Berbanga mızginiya serbestiya welatê me ne dûre, statukaya ku lı ser bındest xıstına Kurdan hatıbû lêkırın, nıha êdi derz lê keti ye, dı demeki ne hınde dûr da wê hılweşe. Çı heyf û mıxabın ku, Feqi bı saxi negıhışt ew roja piroz.
Bı xebat, hevkari û dılxwaziyê em ê bıgihijın daxwaza Feqi Huseyin.
12 ê adara 2006 a.

Têbıni: Ev nıvis cara pêşi dı malpera Rızgari'yê da (http://www.rizgari.com/) hate weşandın.

Lı Ser Ziyareta C. Talabani ya Tırkiyê

Celal Talabani wek serokdewletê Iraqa Federal bê guman dıkare were Tırkiyê ziyaret bıke. Merıv dıkare bêje ku, dı dema ku hê ji eskerên Tırkan lı başûrê Kurdıstanê bı temami nekışiyane û Tırkiye 200 hezar leşkeran lı ser “sınor” hazır dıde sekınandın û herwusa tehditên xwe yên lı ser statuya başûrê Kurdıstanê û bıcıhanina maddeya 140 ya destura Iraqê berdewam dıke, ev serilêdana wi ya Tırkiyê, wek dem dıbe ku ne bı isabet be.
Lê, çı ser lı ser daxwaza wi be, an ji ser daxwaza dewleta Tırkan bı xwe be, ziyareta wi ya ser gora Atatürk, me hemû Kurdan alaqeder dıke. Ku em anagorê aqılê Celal Talabani hereket bıkın, hıngê, dema ku em dıçın başûrê Kurdıstanê û Iraqê, dıvê em neçın lı Berzan, gora Berzani’yên nemır û her wusa gorên şehidên oparasyonên Enfalan ziyaret nekın, dıvê pêşi em herın gora Seddam Huseyin ziyaret û teafbıkın!
Bı vê ziyareta lı ser gora Ataturk C. Talabani şimaqeki lı rûyê Kurdên bakûra Kurdıstanê û yên ku lı Tırkiye dıjin dıxe û tıfdıke rûyê me hemûyan. Ataturk mimarê bındestkırın û tevdakuştına Kurdan e. Em jı ber sedemên ku Ataturk bı xwe bû sebep, ev 85 salın ku bındest, şıkesti û stûxwar mane. Bı vê karaktera xwe, C. Talabani gelek dışıbe Abdullah Öcalan, ku A. Öcalan nıha bıhata berdan, bı van pesındayinên xwe yên lı ser Atatürk û kemalizmê, ne dûrê aqılan e ku karê wi yê pêşi, wê ziyareta gora Atatürk bûya.
Jı berê va, C. Talabani bı gotınên xwe yên ne lı ci, yên weki “ku demokrasiya lı Tırkiyê heye lı Iraqê hebûya me yê şer nekıra”, “xeyal û daxwaza mın ew e ku, dema ku êz jı kar û barên xwe destbıkışinım û teqawut bıbım, bêm lı Stenbolê bıjim”, dılê me dışkand û zırarê dıda doza me. İcar ev çar sal ın ku wek serokdewletê Iraqê dıxwest Tırkiyê ziyaret bıke û jı bo pêkanina ziyareteki wusa gelek caran beyanên ku dılê Tırkan xweşdıkır û dılê me Kurdan ji dışkan , dıda. Xwıya dıke ku C. Talabani dıxwaze lı ba dewleta Tırka, wek serokdewlet meşrûbûna xwe bıde xwıyakırınê!
Ku bı rasti ji C. Talabani dıxwaze lı ba me Kurdên bakûr û perçeyên dın yê Kurdıstanê ji were hızkırın, û alikari bıde doza me ya rewa, dıvê neçe gora Ataturk ziyaret neke. Dıvê bı rêvebır û çapemeniya tırki û navnetewi ra bı kurmanci bıpeyve. (Ew baş bı kurmanci ji dızane), dıvê bı parti û teşkilatên Kurdan yên legal ra ji hevditınan çêke û here Diyarbekırê serokbelediyeyên Kurdan ziyaret bıke.
Û eger dıvê gor werın ziyaretkırın, hıngê bıla here gorıstanên Diyarbekırê ziyaret bıke. Lı wır bı hezaran mırıyên mucadela me radızên, lı wır bı hezaran welatparêzên ku jı aliyê dewleta Tırkan va bı awayê “failê wan ne xwıya” hatın kuştın hene û ev manzere jı bo her bajar û gundê bakûrê Kurdıstanê kêmzêde wusa ye. Belê C. Talabaniyê serokê YNK û serokdewletê Iraqa Federal, ev ji Helebçe û Enfalên bakûrê Kurdıstanê ne. Ku bı rasti ji em jı eyni mıleti bın, hıngê dıvê dı êş û dı şahiyê da ji dıl û aqılê me wek hev tevbıgere. De kerem ke.

Tebini: Ev nıvis beriya ziyareta Celal Talabani ya Tırkiyê hate nıvisin. Lêbelê, jı ber ku hıngê komputera mın xırabûbû, mın nıkarıbû têxısta nav bloga xwe.