 |
| Vasilis İoannidis |
Jı ber ku ne xusiyeteki jı rêzê ye, gelek zehmetiyên axaftına lı ser hunera
grafiki ya Serhad Bapir hene. Multeciyeki politik yê Kurd, ku dı bist saliya
xwe da, dı sala 1984 a da xwe sıpart Yunanistanê û lı wır bıcıhbû, ku jı wê çaxê
va lı wır dıji û her wusa lı wır, dı beşên resım û grafikê ya Akademiya Hunerên
Sıpehi ya Saloniki da xwendına xwe pêkani, jı aliki va hunera xwe dıafrine û jı
aliyê di va ji wek mamosteyê hunerê dı dıbıstanên navin û liseyê da dersên
hunerê dıde û her wusa ji bı xanıma xwe ya Yunan ra, bınemala xwe ya pênc
endami avakıriye.
Xwıya dıke ku, jı bo ku merıv
bı awayeki rast û baş bala xwe bıde vê meselê, dıvê ku jı aliki va pêşi merıv
bala xwe bıde tarix û hunera Kurdan, bilhasa ya hemdem, ku ev yek ji, jı
imkanên naveroka vê nıvisa hanê gelek derbasdıbın û jı aliyê di va ji, dıvê ku
merıv bala xwe bıde meseleya berfıreh ya wan hunermendên diyasporaya Kurd yên
Awrupayê, ku Serhad Bapir bı xwe ji bı van zehmetiyên fêhmkırına xusisiyeta
xwe, wek beşeki cıhê dı nav vê mıjarê da cıhdıgre.
Jı ber vê yekê, ev nıvisa hanê
wek gaveki pêşi ya qeydkırın û eşkerekırına aliyên heri muhim yên afırandına wi
ya huneri, ra û çavkaniyên wi, awayê avabûna nasnameya wi û têkiliyên wi yên bı
hunera Kurdi, Yunani û Awrupi ra, ye. Da ku karıbe dı çarçoveyeki gışti da
beşdarbûna wi ya vır û xebata wi bıde
xwıyakırınê.
Hın malumat û haydariyên muhim û
her wusa ji bersıvên wi yên izahkar yên jı bo pırsên mınasıb ku dıviya bıhatına
kırın, ku bê wana nıvisandına vê gotarê wê ne mumkun bûya, jı hevpeyvineki
hunermend bı nıviskarê vê gotarê ra, ku dı Gulana 2008 a da hatıbû kırın, hatın
sıtandın.
Serhad, endamê malbateki çardeh
kesi, ya ku xwedi xebatên xwe yên politik û bı qabiliyetên xwe yên huneri, dı
sala 1964 a
da lı Tetwan’a Kurdıstanê hate dınê, bajareki ku nıha bı 80.000 nıfûsi, ku
berê nıfûsa wi 40.000 bû.
Jı ber xebatên xwe yên politiki,
pênc xwışk û bırayên wi lı rojavaya Awrupayê dıjin ku 4 jı wan multeciyên
politik ın û her wusa ji, xwışkeki wi dı zındanên Tırkan yê lı Kurdıstanê da ye
ku cezayê gırtimayina hetahetayiyê lê hatiye bırrin.
Qabiliyeta Serhad ya
resımçêkırınê gelek zû xwıyadıbe, hê jı salên pêşi yên dıbıstana despêkê, her
wusa dı 7 xwışk û bırayên wi da ji em leqayê vê qabiliyetekê tên.
Rewşa politik û cıvatê,
tecrubeyên malbati û ferdi hınde bı hêz ın ku wê bı awayeki xwırt û kataliter
tesir lı zarokati û xortaniya wi bıkın. Jı wan salên pêş û heta hatına wi ya lı
Yunanistanê tu nımuneyên resımên wi negıhiştıne ber destê me, da ku em karıbın
wê tesira rasterast ya cıvat û derdorê, ya lı ser ifadeya wi ya huneri
bışopinın. Ev tesirên he, jı dûr va, bı awayeki xwırt bilhasa jı wê ımbara
serpêhati û biraninan, jı raman, jı şırove û meyandına wan intiba û tesirên
despêkê, wê paşê xwıyabıbın.
Lê belê, dıvê em hın haydariyên
lı ser ra û eslê wi, lı ser rewşa cıvat, politiki û çand û hunerê ya warê ku ew
tê da mezınbû, bıdın.
Kurd, mıleteki bı tarixa xwe ya
dûr û dırêj, bı miraseki çand û huneri ya mezın, lı gel hemu derbên muhim ku dı
berdewamiya hebûna xwe da xwarın ji, jı wan hat (karıbûn) ku gelek adet û
kevneşopiyên xwe bıparêzın. Jı sedsala 7 a heta sedsala 10 a ya pışti Zayinê (p.Z.) bı zoreki hatın
musılmankırın û abideyên huneri yên gelek muhim, jı ber ku wek sembolên
baweriya put’an hatın ditın, hatın xırakırın. Paşê dekorasyoneki nebati û
geometriki û her wusa ji hunera resımên minyatori yên bı tesirên Rojhılat û
Hindistanê, lıxwedıxe û geşdıbe. Dı serdema me da, xeyni hunera Kurdan ya
xelkê, ya ku dı xaliyên kevn da, dı kulav û têr û mamulên risi da xwıyadıkın,
resam û resımçêkırın gelek dereng, dı çaryeka dıdoyan ya sedsala 20 an da
xwıyadıbın.
Dı despêkê da, hunermendên ku xwebıxwe
gıhişti an ji mezûnên akademiyên perwerdariyê û paşê ji yên ku dı akademiyên
hunerên sıpehi yên Bexda, Şam, Tehran û Stenbolê û her wusa ji yên Komarên
Sovyeta berê û yên gelek welatên Awrupayê da gıhiştine, berebere profileki
maqûl ya nigarkariya welatê xwe avadıkın. Dı vê dehsaliya dawi da, dı perçeya
Kurdıstana serbest da avakırına du akademiyên hunerên sıpehi û heşt peymangehên
hunerên sıpehi, alikariya avakırına vê profilê kırın. Lı gel vê yekê ji, jı ber
ku Kurd dı navbera Tırkiyê, İran, Suriye û Iraqê da, dı rewşeki bındest, bêpar,
bı yasaxkırın û sınorkırına heqên politiki da dıjin, lı ba wan ew hemû
pırsgırêk û kêmasiyên ku lı ba mıleteki ku hê nekariye dewleta xwe avabıke,
xwıya dıkın û hene.
 |
| Bajar 1, 2005, grafika bı şirêjê ya lı ser linoleum, 32x32 cm. |
Bir an ji hafıza, jı bo tışteki
ku derbasbû û bı tevayi wendabû, wareki nefibûna daimi ye. Serhadê ku du
dehsalan bêy ku imkana serilêdana welat, kes û merıvên xwe bıbine, ku mecbûrma
da ku lı dûrê wan da bıji, du qat nefi ye. Hem nefiyê jı welatê xwe û hem ji
nefiyê warê bêlebıt ya bir û hafızayê ye, ku xwıyadıke ku dı cıheki gelek dûr
yê demabori da asêmaye. Dı vê herema xususi ya gırti ya kakılê biraninê da, ya
ku nıkare xwe nûbıke da, jı ber ku jı tecrube û bûyerên durahati yên ku lı welatê
wi da qewımin, hate bırrin, ew ê dı hundırê xwe da wan tecrubeyên xwe yên
despêkê bı awayeki kêrhati xweyibıke û jı nû va bıde zayin û geşkırınê, Serhad
bı vi awayê wê himê hebûna xwe, nasnameya xwe ya ferdi û politiki dane.
Baweriya wi, hem dı sewiya cıvati û hem ji dı sewiya ferdi da, dı pratikê da
hatiye cerıbandın û bıcıhanin, ew ê jı
xwe ra karektereki rastgo, bı namûs, têkoşer, qabiliyeteki xwırt yê
rexnegırtınê, bı ramanên rûnışti û serbıxwe avabıke.
 |
| Serhad Bapir, 2010, foto: Thanasis Raptis |
Hunera wi, bı awayê jiyana wi ra
lıhevhati, wê jı wır hêza xwe bıgre û wê
bı kalite bı naverokeki ideolojiki barkıri, berê xwe bıde ber bı istiqameteki
hevbeş. Resım û grafik jı bo wi dıbın hacet û pergal jı bo ifade û derbırina
huneri, jı bo danûsıtandınê û felata ruhi, her wusa dıbın çeka jı bo xebata
politiki û cıvati, jı bo qeydkırın, pêşkêşkırın û jı bo pesndayina awayê jiyanê
û mucadeleyên mıletê Kurd, an ji dıbın protesyoya lı hımberê hêzên wan
dewletan, yên ku Kurdan bındestkırıne.
 |
| Bindesti, 2005, grafika lı ser bleksiglass û dar, 102x82 cm. |
Serhad bı her du diplomeyên yên
Akademiya Hunerên Sıpehi ya Saloniki, hem resam û hem ji grafikçêker e. Ne jı
ber sedemên pivana kalite û hêjatiyê, lê jı ber ku dı vê hunerê da zêdetır aliyên
nasnameya wi ya huneri şopa xwe dıhêlın, lı vır me xwest em hunera wi ya
grafiki bıdınnasin. Em behsa grafikeki dıkın, ku ew dı aliyên lêgerina derbırin
(ifade) û xwenûkırınê da, bı zêdebûna tema û mıjaran û bı cerıbandıneki
berdewam ya dı bıkaranina materyal û teknikên cıhê da; ku ew jı aliyê hejmari û
kaliteyi da gelek zengin e. Dıvê em hın xususiyetên avantaj’i ya hunera grafikê
jıbirnekın, ku ev ali wê dıkın hunereki bı bereket û neticebar, ku bê guman
grafikçêker bı awayeki ciddi bala xwe dıdê vê yekê. Çapkırına berhemeki bı
gelek nusxeyan, heta dema ku bı hıjmareki pıçûk ji were çapkırınê, vê imkana
bıdestxıstına berhemê dıde zêdetır kesan, yên ku rewşa wan ya abori normal e û
bı awayê ji zêdetır belavbûna berhemê pêktê. Jı cıheki jı bo cıheki dın bı
rıheti şandına grafikan, bı awayeki kêrhati
dıbe sedemê pêşkêşkırına wan, bı eyni berheman pêkanina gelek pêşengehan, dıbe
ku ev pêşengeh dı eyni demê da bın ji, alikariya hunermend dıke da ku ew bı
hunerdostan ra bıkebe nav danûsıtendıneki berfıreh. Xeyni vana, dema ku
hunermend jı her berhemê lıbeki û “mak”’ên (qalıbên) grafikan jı bo xwe dıhêle
û dıparêze, bı vi awayê hemu şıverê û pêvajoya hunera wi her dem lı ber destê
wi da dımine.
Afırandına grafikan yên bı
rengên reş û sıpi, an ji bı rengên sade yê yekrengi, bı aweyeki gelek serketi
mıjarên bı karekterên destani û şini û her wusa ji, rewşên ku bı aweyeki zêde
bı his, ideolojik û politik va barkıri ne, şırovedıkın. Lı ba me gelek
nımuneyên grafikçêkerên Yunan yên çepgır hene ku wan dı periodên kritik û
xırecır yê tarixê da, berhemên bı vi awayê afırandıne.
Jı ber van sedemên jorê, dıbe ku
jı ber hın sedemên dın yên ku me hê behsa wan nekıriye û wê dı berdewamiyê da
werın gotın û bilhasa jı ber ku beşek mezın berhemên wi politikbûyi ne û xwedi
hızreki cıvati û politiki ne, Serhad dı afırandınên xwe da roleki sereke da
hunera grafikê.
 |
| Tadeyi 3, 1991, grafika rengin a lı ser dar, 14,5x32,5 cm |
Têkıliyên wi yên bı grafikê ra, dı
salên despêkê yên xwendına wi ya dı beşa resım ya Akedemiya Hunerên Sıpehi ya
Saloniki da (1987-1992), bı munasebeta dersa mecbûri ya atolya grafikê, bı prf.
Giorgios Milios ra, despêdıkın. Hunera
grafikê, dı rewşa sınordar û xenqoki ya perwerdeyiya akademiki da, jı bo wi bû rêya
felatê û warê derbırina serbestiyê. Jı hıngê û pê va, xebata afırandın û baldariya
wi ya mıjûlbûna bı grafikê ra wê bê rawestan bıdomın û wê bıgıhijın wê merhelê,
ku dı van salên dawi yên 2001-2007 an da, dı heman akademiyê da, dı beşa
grafikê da ji xwendına xwe pêkbine û diplomeya xwe bıstine.
 |
| Serhad Bapir li atolyeya zaningeha xwe da, 2005 |
Serhad xwediyê ruheki endişebar û serbest e, ku ew lı ba xwe, baldariya lêkoniner û rexnegır ya zanayeki û pêhısina kûr ya hunermendeki lıhevtine. Jı bo fêrbûn û zaninê keda xwe dıde, ne hêviya çareyên hazır e, lê dı nav lêgerin û lêkolina cerıbandıni da ye. Jı aliki va hem tıştên bıcıhnebûyi, nenas, nediyar û awayên derbırinên nû û materyalên cıhê bala wi dıkşinın û jı aliyê di va ji, ew bı metodolojiyeki hunandi û analitik lêdıxebıte jı bo lêkolina wan. Her gav pırsan dıde pêş û jı bo çare û bersıvên wan dıxebıte. Ew lı du lebatê, xwenûkırınê, bıhurina jı modelên bıcıhbûyi û sabit, ecêbmayinê û tezetiya pêşniyaryeki xweser e. Jı ber vê yekê ji, awayê hızırin, fıkr û ramanên wi, xebata wi ya huneri, jiyana wi bı xwe ji, jı aliyê kesên di va nıkare were bıkaranin an ji kontrolkırın, nakebın bınê nirê û jı bo menfaet û armancan nayête bıkaranin. Her dem amade ye jı bo dıjderketınê, lıhevnehatınê û her wusa ji jı bo guherina ditına xwe, dema ku dıbine ku fıkrên wi yên berê dı rêyek şaş da bûn û êdi kêri wan daxwaz ê armancên xwe nayên.
Grafik, ew warê hevbeş e ku huner
û xebata destkariyê leqayê hev tên, hêz, xususiyet û cûreya derbırina materyal
û teknikên cıhê bı xeyal û qabiliyeta afırandınê ya hunermend ra têne ba hev. Jı
ber gırêdana wan a bı materyalan va, grafik, heta dereceyeki mezın nediyarbûn û
esrara xwe dıparêzın, heta dawiyê hın sırên xwe vedışêrın û tenê pışti
çapkırınê rûyê xwe vedıkın û eşkeredıkın. Dı grafikê da tıştê ku bala Serhad
dıkşine û kêfa wi tine ev pêvajo ye. Hışyari û bı hış tevgerina dı hemû
merheleyên afırandınê da, heyecana beriya çapkırınê, surpriz û şabûna paşê,
dema ku vêca encam bı dılê merıv be, arambûn û kêfxweşiya jı sedema bı kêrhati
û serkefti xebata lı ser materyalan.
 |
| Serhad Bapir lı atolyeya xwe da, 2010 |
Serhad bı serbori, bı biraninê û
welatê xwe Kurdıstanê va bı şidyayi gırêdayi ye. Çewa ku ew bı xwe ji dıbêje,
dıbe ku wek dareki be ku rayên wê lı Kurdıstanê ne, qurm û şaxên wê lı Awrupayê
û meyweyên wê ji berhemên wi ne, lê belê çavkani, ew axa ku jê rewayê dıgre û
mıjarên berhemên wi hıma bêje tenê jı Kurdıstanê tên. Jiyana wi ya lı Yunanistanê
tu tesir lı kakılê hebûn û rayên hebûna wi nekıriye. Jiyin û tecrubeyên warê nû
bı kakılê despêkê ra nabın yek, wiya naguherinın, wiya temam nakın, profileki
nû bı xusisiyetan zenginbûyi an ji qenebi derbırineki duali ya cot welati pêknaynın,
lê belê ew tên dehfdan û belewela kırın. Awayê jiyanê ya realiteya Yunanistanê,
warê diroki û xwezayi derbasi berhemên wi nabın, teybeti ji berhemên wi yên
grafiki. Tesir û bandorên jı hunera Yunaniya Nû û ya Rojavaya Awrupayê tenê lı
ser awayê avakırına berhemê dıminın, çav û awır çewa ku dı ramanên wi yên gışti
da ji wusa ne, her Kurdi dıminın.
 |
| Zozan û Xezal, 1996, grafika lı ser dar, 18x11 cm. |
Berhemên wi yên grafiki xwedi
nigar ın, bı figur ın, her çıqas afırandınên wi yên van salên dawi ber bı
derbırina bê figuri va dıçe ji, ku dı nav da hın dırûv û formên sereke têne
parastınê, kêmtır tasvir dıkın û zêdetır ji rewşên arketipik yên tipên mırovan
eşkeredıkın (gundi, xulam, jınıka pir, dê û zarok, malbat). Xwebêjên ku bı
karekterên xwe yên gışti abstract ın bı aweyeki sembolbûyi têne çêkırınê û bı
aweyeki sade û zelal dertên pêş (raman, tadeyi, daxwaz, serketın, hewar,
gazınd). Mıjar bı aweyeki realist û bı sembolên bı hêz û eşkere, yên ku zêdetır
jı kevneşopiya Kurdan tên, têne avakırınê. Hın jı vana û her wusa ji xusûsiyetên
stilisti gelek caran eşkeredıbın, weki tav (roj) ku dı Zerduştiya kevnar da
nişana başi û qenciyê ye lı hımberê tariyê û xırabiyê, qulıng ku teyr ın,
mızginiya hatına bıharê dıdın, dar wek sembola jiyanê û serbılındiyê û her wusa
ji wek sembola bındestiya qulıngan bı şaxên xwe, dest, têlên rısandi, şıklên
mırovan yên bı dıruvên hunandi, wek sembolên têkoşinê, serketınê, bındestiyê û
gırtibûnê, zulım û êşê.
Hın mıjar, wek figurên mırovan û
dimen (manzara) hergav dı berhemên wi da leqayi hev tên û bı awayeki dırêjki dı
hemû peryodên afırandına wi da têne xwıyakırınê.
Wek mıjar û morfoloji – stil, sê
beşên sereke yên ku dı nav xwe da jı hev cudadıbın, têne ditın, ku ew dı periodên
demên pê hev da xwıyadıbın, ku ew bı raserasti dı pêşberê bûyer, bir, serbori,
xwendekari, tesirên huneri, pêvajoya afırandınê û kamılbûn û gıhiştınê da ne.
 |
| Hewar 1, 1989, grafika lı ser linoleum, 30x16,5 cm. |
Beşa yekê ku dı serdema salên
1988-1996 an da ye, gelek zelal û vekıri bı naverokeki mırovnavendi, cıvati,
têkoşeri ye, ku bı derbırineki bı hêz û gurr e û bı karektereki destani û
dramatiki ye. Ev salên pêşin yên bıcıhbûna wi ya lı Yunanistanê ne û biraninên
jı Kurdıstanê hê teze ne. Têkoşinên cıvati û şoreşgeri yên welatê wi, gelek
nêzıkê wan serdemên diroka hevdem ya
Yunanistanê ne, yên weki işgal (a Almanya û İtalyaya faşişt yên salên 1941-1944
an – Têbıniya Werger: T.W.), şerê navxweyi yê bırakûjiyê (1944-1949 - T.W.),
serdema pışti şerê navxweyiyê, diktatori (ya salên 1967-1974 - T.W.), salên
pêşi yên pışti diktatoriyê ne, ku grafikçêkerên Yunan yên weki Tassos,
Farsakidis, Semertzidis, Katraki, Sikeliotis, û hwd bı aweyeki gelek baş rewş û
atmosfera van serdeman bı berhemên xwe ifadekırın û derbırin. Grafika Serhad ji
dı heman sewiyê da dıçe û tê, gelek xususiyetên hevbeş yên wê bı berhemên
grafikçêkerên Yunan yên navbori ra hene, lê belê ew bı xwe ra muhra kevneşopi û
nasnameya Kurdi tine. Μetoda qewartınçap *1 ya lı ser dar û linοleumê, pergal û wasıteya sereke ye ku dı vê beşa yekê da
hatıne bıkaranin. Dı vê serdemê da, dı navbera salên 1987-1992 yan da, dı beşa
resım ya Akademiya Hunerên Sıpehi ya Zaningeha Aristoteles ya Saloniki da
perwerdeya xwe ya pêktine.
 |
| Serketin, 1994, grafika rengin a li ser MDF, 26x20 cm |
Beşa dıduya ya berhemên wi, dı
nav xwe da nêzikbûn û meyleki ber bı manzereya xwezayê dıparêzın, carna bı
sahneyên jiyana mırovên wê va, carna ji bı sembolizekırıneki bı hêz, bı pêkanina
teknikeki hûrêhûr û bı karektereki lirik (helbestane) û bêrikırınê (hesret). Ev
serdema salên 1997-2000 an nın. Her ku sal dıbuhırın, ew biraninên wi yên teze
yên despêkê despêdıkın dûrdıkevın û sipiçolki dıbın, ew derbırina destkari ya
bı tansiyon, teqini û rasterastiya hisan, nıha êdi dı nav dereceyên rengên êş û
bêrikırınê da danbûyi (filtrebûyi) ciyên xwe dıdın biranineki jıtaqetketi û kerr.
Naveroka cıvaki û şoreşgeri vedıkışe û bı pê ra ew tesira jı grafikçêkerên
Yunan yên bı heman mıjaran, nıha êdi bı dengeki nızm û bı awayeki pesndari
afırandına dimenên welatê wi, kevneşopiya mıleti, jiyana mırovan ya lı gund û
zeviyan, ciyê wan dıgre. Teknikên nû xwıyadıbın, bı aweyeki kûr imkanên
derbırin û afırandınê ya van teknikan tên lêkolin û lêgerin da ku reng û pêlên heri
nazık yên hisan werın dayin. Serhad, imkanên derbırina kûr ya derece û perdeyên
tonên rengan yên asitnıvisê (etching) *2
û kolandına lı ser bleksiglass’ ê bı aweyeki kêrhati bıkartine, bı xêra hunandın
û rêstıneki hûr wek ya lı ser neqşan, encameki xwırt ya bı hassasiyet
bıdestdıxe.
 |
| Bırca Bêdengiyê, 2001, grafika bı asit ya lı ser metal, 22χ31 cm |
 |
| Bırca Zembilfıroş, 1998, grafika bı asit yalı ser metal, 19,5x17,5 cm |
 |
| Sura Amedê, 2001, grafika bı asit ya lı ser metal, 29x73 cm. |
Beşa sısêya ya berhemên wi, ku
yên van salên heri nêz ın, wek dem rasti xwendına wi ya lı ser grafikê ya salên 2001-2007 an ya lı Akademiya Hunerên
Sıpehi ya Zaningeha Aristoteles ya Salonikê, tê, xwedıcerıbine û her ku dıçe
bere-bere ber bı derbırina bênigar (abstract) va dıçe, lê belê bı tevi hın formên
şıkılsıtandi – mıfteyan, yên ku nişanên hın rewş û xwebêjên taybeti ne. Bı abstract’tiyeka
lirik, bı baldariya plastiki û rındıtiyê, bı zelali û ronaktiyê, derketına jı
dramatikbûnê û bı derbırineki xewnebari dertê pêş. Her çıqas tesira mamosteyê
wi yê lı Akademiyê, Ksenis Saxinis dı van berheman da baş tê ditın ji, disa ji
muhra wi ya ferdi nayê guherin, baş dıxwiyê û her dımine.
 |
| Bihar, 2004, grafika rengin ya lı ser linoleum, 17x11 cm. |
 |
| Çarenivis 2, 2006, grafika lı ser bleksiglass û linoleum, 82x56 cm. |
 |
| Vejin, 2005, grafika bı şirêjê ya lı ser linoleum, 32x32 cm. |
Her sê beşên xebata wi ne warên
jı hev izolebûyi ne û ne ji periyodên ku dema xwe tijidıkın û dıqedın. Pêvajoyeki
pêşveçûnê pêktinın, mıldıdın hev, bı hêz yek dıkebe nav yê dınê, dıbın yek laş.
Dıhêlın da ku xwıyabıke ku, dı sıberojê da ji, -dıbe ku kêmtır beşa yekê- dı
nav pêvajoyên cerıbandınê da xwenûkıri wê gelek caran cardi werın û stuna
sereke ya grafika Serhad pêkbinın. Berewami, tenê karê hunermend bı xwe ye.
Heziran-Tirmeha 2008 a . Vasilis İoannidis
Resam, wêjekar
Jı kovara Eneken – Kovara Kulturi, hejmara12, Zıvıstana 2008 a.
Wergera jı zımanê yunani: Serhad
Bapir
Têbıniyên Werger:
*1 Qewartınçap: metoda heri kev ya çêkırına
grafikan e ku mıjar an ji nigara grafikê
wek muhreki lı ser materyalên weki dar, (dı dema me da) linoleum (ku ew bı
xwe ji madeyeki plastik e) û tıştên bı vi rengi têne kolandın û qewartın, jı
viya ra “qalıb”, “mak” an ji “deq” tê gotın, paşê bı bageraneki plastik an ji
kaucıq yê ku ne zêde nerm e, ev maka hanê bı hıbra çapxaneyi tê hıbırkırın û
paşê ji ev maka hıbırkıri lı ser kaxıd tê çapkırınê. Berhema grafiki ne ew mak e, lê ew nigara ku lı ser kaxıd hatiye
çapkırın e.
*2 Asitnıvis (etching): Metodeki grafikêye, ya ku
jı bo çêkırına wê, asitên cûrbecûr lı ser metalên anagor (sıfır, çınko, hesın,
tunç, pola û hwd.) tên bıkaranin. Hunermend nigarên xwe bı alikariya asitê lı
ser metal çêdıke, asit tenê ew ci û awayên ku hunermend dıxwaze metal dıxwe û
dıhımine. Maka (qalıba) metal lı vır berevajiyê qewatınçapê, ne weki muhreki
qewarti ye lê weki dest an ji diwareki bı xêz û terkên kûr e. Hıbr tenê wê
bıkebe nav wan terk û xêzıkan. Hunermend bı press’eki ku bı destan tê bıkaraninê
wê vê maka metal lı ser kaxıdeki taybeti çapbıke.
*3 Şirêjnıvis (collagraph): Medodeki nû ya grafikê ye. Nigar
bı alikariya şirêzê (zamq) lı ser makê (qalıbê) tê çêkırınê. Lı vır, mak dıkare
mışambe, dar, kaxıdê qarton an ji tışteki dın be. Encama çapê dışıbe metoda asitnıvisê (etching). Jı bo
çapkırına vê metodê ji pêdıvi bı press’eki desta û bı kaqıdên taybeti heye.
*4 Teknika tevlihev: Dı berhemên
bı vi rengi da jı yeki zêdetır teknik û materyalên çêkırına berheman têne
bıkaranin.
*5 Kolaj: Dı berhemên bı vi awayi
da hunermend hın tıştên weki kaqıd, perçeyên berhemên dın û materyalên cûrbecûr û hwd. dıbıre û lı ser rûyê berhemê va bı şirêzê dızelıqine.
